Stefnir - 01.11.1960, Page 39

BIRGIR ÍSL. GUNNARSSON, stud. jur.:
Ræðumaðurinn Georg Brandes —
og þingmannaförin 1906
„Ég þori að kalla mig ræðumann, á sama hátt
og aðrir kalla sig skáld, því að ég get gefið
ræðunni persónulegan og listrænan svip. Enda
iþótt menn meti þennan hæfileika ekki mikils,
þá get ég án þess að hrósa sjálfum mér sagt,
að hann hefur hlotið viðurkenningu, því að i
meira en hálfa öld hef ég aldrei verið í marg-
menni án þess að vera beðirtn um að tala.“
Á þennan hátt mælir Georg Brandes í formála
að safni af tækifærisræðum, sem kom út eftir
hann í Kaupmannahöfn árið 1920.
Georg Brandes fæddist í Kaupmannahöfn árið
1842 og var kominn af Gyðingaættum. Hann tók
stúdentspróf árið 1859 og hóf að nema lögfræði.
Heimspeki og fagurfræðileg efni urðu þó fljótt
til að taka hug hans allan og 1864 lauk hann
meistaraprófi í þeim greinum. Árið 1866 kom út
fyrsta rit hans og var það um heimspeki. Það
bls. 193 og Vilhj. Þ. Gísiason í formála sínum um
Eggert i Isl. úrvalsrit, bls. XXV.
8) Feröabók Eggerts í býðingu Steindórs Steindórs-
sonar, Rvík 1943, § 914, 2. bindi, bls. 310.
9) Sama.
10) Sama. § 70, 1. bindi, bls. 32.
11) Eggert í Æviminning Guðmundar Sigurðssonar,
Kaupm.'h. 1755, formála, bis. 8.
12) Sveinn Sölvason í Tyro juris, lokasíðan (ótölusett)
í formála bókarinnar.
13) Kvæðabók Eggerts, Útienzkur magi i islenzkum búk,
bls. 198.
14) Þjóðskjalas. A 34 nr. 10, § 1. Víða prentað.
15) Ferðabókin § 760, 2. bindi, bls. 88.
16) Sbr. tilskipanir um fermingu og húsvitjanir 1741
og 1746 og húsgagnaforordingin 1746. Sjá frekar i
grein Þorkels Jóhannessonar, Aiþýðumenntun og
skólamál á Islandi á 18. öld, i Andvara, 74. árg.,
Rvík 1949, bis. 80/94.
rit varð upphaf að löngum rithöfundaferli og
varð Brandes fljótlega einn af allra ritfærustu
mönnum Danmerkur.
Hin glæsilegu próf Brandesar og hinn vel-
byrjaði rithöfundaferill hans gaf honum góðar
vonir um mikinn frama í virðulegum embættum
æðstu stofnana dönsku þjóðarinnar. En Brandes
var ekki maður þægilegra stóla og gljáfægðra
skrifborða, heldur átti annað fyrir honum að
liggja.
Vorið 1870 fór Brandes til útlanda og sneri
ekki heim fyrr en að rúmlega ári liðnu. í þessari
ferð varð hann fyrir miklum áhrifum af þeim
menningarstraumum, sem léku um álfuna, og
þegar heim kom hóf hann að flytja fyrirléstra,
þar sem hann sagði stríð á bendur gömlum erfða*
venjum og margvíslegum hleypidómum, sem uni
langan aldur höfðu ríkt í menningarlífi Dana.
Fyrirlestrar þessir voru síðar gefnir út á prenti
og höfðu þeir í för með sér slíkar árásir og of-
sóknir á hendur Brandes, að undrun sætir og
brátt leið að því, að hann fékk ekki lengur inni
í dönskum blöðum með greinar sínar. Prófess-
orsembætti við háskólann, sem losnaði um þess-
ar mundir og áður hafði verið talið sjálfsagt
embætti handa Brandes, varð nú lokað fyrir hon-
um og látið standa autt í 20 ár, þar sem enginn
hæfur maður fékkst í það. Endir þessa alls varð
sá, að Brandes yfirgaf Danmörku og fluttist til
Berlínar, þar sem hann bjó í 6 ár.
Brandes varð brátt frægur um alla Evrópu,
enda hélt hann stöðugt áfram að láta til sín
STEFNIR 37