Gisp! - 01.12.1992, Side 26

handriti. Þegar bæði myndir og texti eru langt fyrir ofan meðallag verður
útkoman meistaraverk. Og öfugt: þegar myndir og texti eru slæm er útkoman
staðfesting á flestum aðfinnslum gagnrýnenda. (Því miður, eins og í öllum
listum, er hið slæma mun algengara en hið góða.)
í tungumáli myndasögunnar er ramminn grundvallaratriði. Einföld
teikning, oftast umlukin ferhyrndum ramma sem stendur stakur, bæði
einangraður frá og í nánum tengslum við aðra ramma eins og orð í setningu.
Þetta er einfaldasta form myndasögunnar og skv. kenningum „skynheildarinnar,“
hlutarnir sem að lokum eru skynjaðir sem ein heild. Það er því til lítils að dæma
hana á grundvelli eins einangraðs ramma (eða þá nokkurra ramma, sem hver um
sig er skoðaður án tillits til heildarinnar). Að skilja innihald myndanna frá
innihaldi textans er að brjóta gegn heildarhugmynd myndasögunnar.
Römmunum er síðan raðað niður, líkt og orðum í setningar, í
„teikniræmur“ (myndsyrpur), oftast í nokkrar láréttar raðir á hverri síðu. Eða í
blaðsíður þar sem útlína síðunnar afmarkar frásögnina og sett er fram lóðrétt
jafnt sem lárétt samhengi rammanna (gagnstætt ræmunum). Þessar blaðsíður og
ræmur tengjast svo skipulega innbyrðis í þætti og kafla.
Myndasögur fá tungumálið að láni, bæði úr venjulegu máli og máli
(frásagnar) listarinnar. Gegnum tíðina hafa þær þróað með sér eigin einkenni,
þar sem talblaðran er sú þekktasta, og einnig myndarlegt safn af nýjum merkjum
og táknum, aðallega í formi „orðmynda" og „sjón-orðaleikja.“ Þar sem Ijósaperan
táknar skyndilega hugdettu/góða hugmynd og svart ský yfir höfði einhvers
táknar gremju eða vonleysi. Dæmin eru óteljandi.
Tungumál myndasögunnar með nýjungum þess, táknum og hinum litríku
„hljóðskreytingum" (KABOOM, PÚFF, BANG) er jafn kunnuglegt og viðtekið
og tungumál kvikmyndarinnar.
MYNDASÖGUR SEM BOÐMIÐILL
Jafnvel fyrir tíð Marshall Macluhans voru myndasögur álitnar fyrst og fremst
boðmiðill. Þeir sem það gera hafa nokkuð til síns máls og þessir fordómar hafa
verið styrktir til muna af þeim sem selja myndasöguna sem framleiðsluvöru. (Það
sama var uppi á teningnum hjá stóru kvikmyndaverunum í Hollywood á sínum
tíma og átti sjálfsagt dálítinn part í hnignun og hruni Hollywoodmyndarinnar.)
Sögulega hafa tvær meginstoðir myndasögunnar annars vegar verið bókin
og hins vegar dagblaðið og afleiðingin af því eru tveir lesendahópar sem að
einhverju leyti skarast. í Bandaríkjunum varð það myndasögubókin, sem
aðallega beindist að yngri lesendum, meðan dagblaðaræmurnar voru frekar
miðaðar við eldri og þroskaðri lesendur. I Evrópu er þessi aðgreining óljósari og
myndasögubækur gefnar út jafnt fýrir börn sem fullorðna.
Það leikur enginn vafi á að þeir sem lesa myndasögur gera það aðallega sér
til skemmtunar en þó verður að gera greinarmun á tvenns konar lesendum: þeim
óvirku, sem lesa myndasögur um leið og þeir flettir blaðinu, og hinum virku,
sem lesa myndasögur sér til ánægju (kann að vera listræn ánægja, fortíðarþrá eða
einhver önnur ástæða). Þeir koma úr öllum þjóðfélagsstigum og úr báðum
endum menntunarstigans. Það virðist svo sem hinir lítt skólagengnu njóti
myndasögunnar vegna hversu aðgengileg hún er og að hinir forfrömuðu
menntamenn hafi tekið myndasöguna upp á sína arma vegna hinna and-
menningarlegu eiginleika. (Þetta gerðist fýrst á meginlandi Evrópu, svo í
Bandaríkjunum). Sé miðillinn það sama og boðskapurinn getur boðskapur
myndasögunnar, sem dregur dár að hefðbundnum listreglum og siðmenntuðu
tungumáli, aðeins verið niðurrif. (Þetta atriði hefur, að einu eða mörgu leyti,
verið leiðandi röksemd andstæðinga myndasagna).
Nokkur orð um myndasögur sem sérstakan boðmiðil. Þær hafa verið
notaðar í auglýsingaskyni allt frá dögum Gula drengsins og einnig hafa þær verið
mikið notaðar sem áróðurstæki, allt frá óhefluðum, föðurlandsdýrkandi
myndasögum Frakka og Englendinga í heimsstyrjöldinni fýrri til vaskra drengja
eins og Steve Canyon og Buz Sawyer sem börðust við illu öflin í Vietnam. Þessir
tveir boðberar heimsvaldastefnunnar voru svo teknir í karphúsið í kínverskum
myndasögum sem var ætlað að breiða út kommúnismann. Sem dæmi um
hófsamari notkun myndasögunnar má nefna að hún er einnig mikilvægt
kennslugagn.
Borið saman við aðra fjölmiðla er myndasagan ekkert sérlega áhrifaríkt tæki
hvorki til að sannfæra né til að upplýsa. Hún er ekki eins yfirþyrmandi og
kvikmyndin, ekki viðlíka valdsmannsleg og hið ritaða orð né jafn sannfærandi og
sjónvarpið. Að myndasagan skuli gagnast best sem listform getur verið dálítill
framleiðslugalli en staðfestir um leið heilindi
hennar.
HINN FRÆÐILEGI GLUNDROÐI
MYNDASÖGUNNAR
Það hefur farið fyrir myndasögunni eins og
kvikmyndinni að hinar almennu vinsældir hafa
skyggt á tilverurétt hennar sem listforms.
Gagnrýnendur hafa ekki séð einstök tré fýrir
skóginum og haldið á lofti þeirri hugmynd að
myndasagan sé félagsfræðilegt fýrirbæri og til
þess eins að greina á ópersónulegan hátt. T.d. í formi línu- og súlurita sem sýna
heildarkostnað við dreifingu, taflna yfir aldur, menntun og störf lesandahópsins
o.s.frv., þar með er því afneitað að myndasagan hafi nokkurt fagurfræðilegt gildi.
Þetta hefur svo hjálpað til við að skýla fáfræði gagnrýnandans á kraftbirtingu
sköpunarinnar í myndasögunni.
I raun og veru eru myndasögur mun persónulegri tjáningarmáti en t.d.
kvikmyndir, sjónvarp og töluvert margar greinar nútíma mynd- og tónlistar.
Hvort sem um er að ræða einn eða fleiri höfunda er hvert atriði gert að hætti
listamannsins, ekki aðeins hjá handritshöfundi og teiknara heldur líka hjá þeim
sem skrifar textann og þeim er teiknar talblöðrurnar og þeim er dregur útlínur
rammans!
Þótt til séu efni sem eru á einhvern hátt meðhöndluð fýrirfram eru
grundvallartæki myndasögulistamannsins blýantur, blek, penni, pensill og blað.
22