Gisp! - 01.12.1992, Blaðsíða 29

það einnig við um vinsælustu persónurnar: Mutt og Jeff, Binni og Pinni, Krazy
Kat meðal annarra. Upp úr 1920 fóru teiknimyndirnar að skila karakterum til
myndasögunnar, einn sá fyrsti var kötturinn Felix. En jafnvel á fjórða
áratugnum, þegar Mikki Mús, Andrés Ond og önnur sköpunarverk Disneys
réðust inn á myndasögumarkaðinn voru myndasögurnar ennþá að leggja til efni í
teiknimyndirnar (þá sérstaklega Stjána bláa).
Eftir tímabil tilrauna og óhlutlægni, þar sem hefðbundinni fagurfræði
teiknimyndarinnar var hafnað, hafa nú teiknimyndagerðarmenn snúið sér í
ríkara mæli að fastmótaðri lögmálum. Tilhugalífi myndasögunnar og
teiknimyndarinnar er hvergi nærri lokið.
LEIT AÐ NÝJUM VIÐMIÐUNUM
Það ætti að vera orðið nokkuð ljóst nú að ekki er hægt að þrengja myndasögunni
í neina fyrirfram ákveðna kennisetningu. Með tilveru sinni einni saman verst
hún öllum tilraunum til þekkingarfræðilegra útskýringa og veitir
þvermóðskufulla mótspyrnu gegn hefðbundinni fagurfræði. Og varla er annað
hægt en vorkenna gagnrýnendum sem gramir og vonsviknir geta ekki notast við
litlu og þægilegu formúlurnar, sem þeir hafa lært svo vel utanbókar, til að útskýra
myndasöguna á vitsmunalegan hátt. Myndasagan neitar einfaldlega að láta njörva
sig niður. Ein af þrautalendingum gagnrýnendanna (reyndar sú algengasta og
minnst upplífgandi) er að afgreiða hana sem ó-list, ó-bókmenntir og ó-
marktæka. Þetta átti líka við um kvikmyndina þegar hún kom fram á
sjónarsviðið, en aðeins hinum fávísa til furðu hafa bæði myndasagan og
kvikmyndin staðið af sér útskúfun verndara Listarinnar, Sannleikans,
Fegurðarinnar og menningarlegrar stöðnunar.
Það er einkennileg birting á vitsmunalegri spillingu að þurfa sífellt að
niðurlægja myndasöguna í nafni myndlistar og bókmennta, þrátt fyrir
yfirgnæfandi rök sem hníga að því að hún tilheyri hvorugri greininni. í návist
nýí og skapandi tjáningarmiðils verða þau gildi, sem lögð eru til grundvallar, að
koma að innan frá miðlinum sjálfum. Það er ekki auðvelt verkefni, ekki
auðveldara en með kvikmyndina. Gjörþekking á miðlinum er auðvitað
frumskilyrði (með sömu kostgæfni og í öðrum listgreinum). Sú staðhæfmg að
myndasagan sé „óæðra“ tjáningarform sem eigi skilið óæðri umfjöllun er særandi
dæmi um óheiðarlega röksemdarfærslu. Aðeins með alvarlegum rannsóknum er
hægt að skilja formgerðina sem liggur að baki myndasögunni og þá loksins er
hægt að móta gagnrýna niðurstöðu.
TÍMI OG RÝMI Í MYNDASÖGUNNI
Framsetning rýmisins hefur valdið myndasögulistamanninum töluverðu
hugarangri frá upphafi. Þar sem hann fæst ekki aðeins við stakar myndir heldur
lffrænt samhengi mynda er ekki hægt að leysa vandamálið með fjarvídd
eingöngu. Einföld fjarvídd myndi gefa öllum römmunum sama dýptargildi og
fletja þá þannig út líkt og myndræmur á egypskum pýramídum. Sumir
listamenn, eins og t.d. Chester Gould, gátu hagnýtt sér þetta lögmál en í
höndum lakari handverksmanna verður þetta yfirleitt röð hreyfingarlausra
mynda. Til að skapa dýpt hafa aðrir myndasögulistamenn gripið til áhrifamáttar
ljóss og skugga eða hagræðingar hlutfalla sem á hárfínan hátt bjaga hefðbundna
skynjun lesandans á rýminu rétt eins og um samsetta ljósmynd væri að ræða.
Fremstu listamennirnir, sem vinna með myndasögur í heilsíðuformi, skapa
rými úr hinum óteljandi mögulegu línum (láréttum, lóðréttum og skálínum)
*

PTófio U'. É9 veré’(la fpíu
f KvoW oajiur. £3 dt£p MÍg
■ftekar en at eðolca fw£r eánn
enrt eánvJ Sf'KíNi
uppsetningarinnar þannig að persónum og hlutum er raðað á síðuna eftir
vandlega ígrunduðum lögmálum myndbyggingar. Þau virðast bókstaflega vera í
þann mund að sprengja af sér rammana.
í myndasögunni stendur tíminn í beinu hlutfalli við rýmið (þetta er einn
mikilvægasti munur myndasagna og kvikmynda); rammarnir í ræmunni eða á
blaðsíðunni eru brot af tímanum. Því er flæði frásagnarinnar, sem er það hvernig
höfundurinn gerir sér tímann í hugarlund, sjaldan samsvarandi flæði tímans, sem
er skynjun lesandans á sama tíma. Að auki verður að bera þessi flæði saman við
raunverulegan lestrartíma sem getur
verið mjög langur (t.d. í dagblaðs-
seríum) eða tiltölulega stuttur (t.d. í
myndasögubókinni). Glundroðinn
sem þetta skapar eykur enn á þann
óraunveruleika sem er ein afurð
myndasögunnar. Jafnvel saga eins og
Gasoline Alley, sem gefur sig út fyrir
að fylgja hinum raunverulega tíma og
hvers sögupersónur eldast og breytast
með lesandanum, gat ekki flúið þessi
örlög.
Tíminn í myndasögunni virðist
ekki hafa neitt lífrænt gildi. Það, sem
gerist, gerist ekki af nauðsyn heldur af
tilviljun eða tíminn er takmarkalaus
og opinn í báða enda, honum er einn-
ig hægt að snúa við; ósjaldan fara
sögupersónur 10, 20 eða fleiri ár aftur
í tímann og taka upp þráðinn að nýju.
Myndasagan er gagn-söguleg, ekki
vegna þess að hún neiti að takast á við
samtímann (það gerir hún oft), heldur
vegna þess að raunverulegur tími er
óviðkomandi takmarki þeirra.
Myndasögur eru nánast fullkomlega
lausar við markhyggni (þ.e. að öll
framvinda hafi í sér fólginn tilgang). Það sem gerðist í þeim í fyrra virðist ekki
skipta þær neinu máli í ár, a.m.k. ekki á neinn orsakandi hátt. Með því að leiða
okkur raunveruleikann beint fyrir sjónir gera þær okkur virkari þáttakendur í
ímyndununum. Myndasögur hafa því einstaka burði til að leiða okkur inn í
þversagnakenndan heim þar sem tímans er neytt eða hann numinn úr gildi;
heimur hinnar eilífu nútíðar.
VIÐFANGSEFNI MYNDASAGNA
Fagurfræðilegt vafstur og viðskiptalegir hagsmunir hafa ávallt keppst um að
þrengja viðfangsefni myndasagnanna. Sem söluvara er myndasagan fjölmiðill og
höfundar hennar verða að láta lesandanum í té eitthvað sem er grípandi og
auðþekkjanlegt. En um leið verður hún að fela í sér hið sértæka ef hún á ekki að
verða eins og hver önnur anekdóta (atvikssaga). Vandamál fjöldamenningarinnar
er að skapa heim sem er í senn al- og sértækur og stefnir á sama tíma líka að þvf
að verða sérstakt listform. Sem svar við þessu hafa myndasögurnar oft gripið til
25