Börn og menning - 01.04.2014, Blaðsíða 25

Ásdís Sigmundsdóttir
Eintóm hamingja
Ný skáldsaga Andra Snæs Magnasonar,
Tímakistan, hefur vakiö mikla athygli
síðan hún kom út og fengið lofsamlega
dóma gagnrýnenda. Bókin hlaut íslensku
bókmenntaverðlaunin i nýjum flokki
barna- og unglingabóka og mun hafa
selst ágætlega í jólabókaflóðinu. í Ijósi
þessa og að teknu tilliti til velgengni og
vinsælda Bláa hnattarins er ekki óeðlilegt
að væntingar til bókarinnar séu miklar.
Að sumu leyti é Tímakistan ýmislegt
sameiginlegt með Bláa hnettinum. Hér er á
ferðinni söguheimur sem er ævintýralegur
en er þó tengdur raunheiminum á ýmsan
hátt. Þetta á við um bæði sögusviðin í
Timakistunni, hinn dystópíska samtíma og
hina ævintýralegu fortíð. Þessi bók er þó,
ólíkt hinni fyrri, ekki hreinræktuð barna- eða
unglingabók. Það er í raun frekar erfitt að
skílgreina hinn dæmigerða lesanda þessarar
bókar. Hún er full flókin fyrir ung börn,
afskaplega ólík bókum ætluðum unglingum
hvað varðar stíl og frásagnaraðferð og
kannski full augljós fyrir fullorðna. Þessi
óskilgreinanleiki gerir það að verkum að
viðbrögð lesenda við bókinni eru líklegri til að
vera byggð á smekk hvers og eins heldur en
að hún uppfylli fyrirframgefnar væntingar.
Eins og komið hefurfram gerist Tímakistan
f tveimur aðskíldum söguheimum sem
renna svo saman í lokin. Töluvert ójafnvægí
er þó á milli heimanna tveggja og fær
ævintýraheimurinn meira pláss og er mun
betur þróaður en samtímadystópían.
Ævintýraheimurinn er mjög skrautlegur og
stórbrotinn og fer mikið púður í að draga hann
upp. Frásagnarhátturínn er framan af frekar
fjarlægur, líkt og í klassískum ævintýrum,
og þar með eru persónurnar sem byggja
þann heim einnig fjarlægar. Vegna þessa
er erfitt að tengjast persónum ævintýrisins,
ólíkt persónum samtímasögunnar þar sem
hægt er að setja sig í spor aðalpersónunnar
frá upphafi þó að kaflarnir sem gerast í
þeim heimi séu fáir. Þetta misræmi gerir
það að verkum að framan af getur bókin
átt erfitt með að grípa lesendur. Um leið
og ævintýraprinsessan Hrafntinna verður að
skýrari persónu verður sagan mun meira
grípandi og þegar atburðarásin verður
hraðari eykst spennan einnig. Undir lokin,
þegar söguheimarnir renna saman, er sagan
orðin mjög spennandi og heldur lesendum
allt til enda.
Timakistan á líka margt sameiginlegt með
Draumalandinu, fræðiriti Andra Snæs fyrír
fullorðna. Honum liggur mikið á hjarta rétt
eins og í Draumalandinu, og það má segja
að sams konar afstaða til samfélags og stöðu
einstaklinganna innan þess liggi að baki
atburðum og heimsmynd Timakistunnar og
Draumalandsins. Skylda mannsins til að lifa
í sátt við náttúruna, trú á að einstaklingar
beri ábyrgð bæði á eigin gjörðum og
samfélagi sínu og nauðsyn þess að hafa hið
manneskjulega ætíð sem mælistiku á gjörðir
og ákvarðanir eru grundvallarstef beggja
bóka. Timakistan er bók með pólitískan
boðskap en hann er ekki einfaldur heldur veltir
upp mörgum og mismunandi spurningum. í
rauninni ægir öllu saman: sambandi manns
og náttúru, valdi peningaaflanna, hvernig
hægt er að gera slæma hluti af góðum
hvötum, ábyrgð einstaklingsins á samfélagi
sínu, trúarbrögðum og mísnotkun þeirra. En
mikilvægast er samt það sem bókin hefur að
segja lesendum sínum um tímann, til dæmis
að lifa i núinu og njóta hversdagsins, að
breytingar séu eðlilegur fylgifiskur tímans,
að hrörnun og dauði sé hluti af lífinu og
aðeins sé hægt að njóta góðra stunda ef
maður hefur slæmar sem samanburð. Þetta
er lærdómur sem bæði börn og fullorðnir
hafa gott af að tileinka sér og vera minnt á.
Timakistan er epískt skáldverk. Hug-
myndaauðgi þess og frjór stíll Andra Snæs
gera það að verkum að hugrenningar
og spurningar vakna í hugum lesanda.
Frásagnaraðferðin veldur því hins vegar að
þær eru frekar á hugmyndasviðinu en að þær
snerti mann tilfinningalega.
Höfundur er doktorsnemi i almennri
bókmenntafræði