Hinsegin dagar í Reykjavík - aug. 2018, Síða 9

ára hafði líka áhrif á margt í mínum
aðferðum og röksemdafærslum og ég á
henni sitthvað að þakka.“

En hver var munurinn á íslensku og dönsku
samfélagi þessara ára eins og það sneri
að Þorvaldi sem homma?

„Til að skilja þennan mun beita
fræðimenn í okkar hópi oft hugtökunum
metropolis og province, borgin og
dreifbýlið. Staðan á Íslandi fyrir fjörutíu
árum var um margt svipuð því sem var og
er í dreifbýli erlendis, í Bretlandi,
Bandaríkjunum og á meginlandi Evrópu.
Það fólk sem stendur á jaðrinum átti og
á enn erfitt uppdráttar í þorpum og
smábæjum Vesturlanda og þess vegna
flykktist mín „þjóð“ í stórborgirnar og
gerir enn. Styrkur borgarinnar er sá að þar
ratar maður í samfélag sinna líka en getur
þó leynst eins lengi og maður vill leynast.
Þessi leynd er okkur flestum nauðsynleg á
meðan við erum að styrkja
vitund okkar og sjálfsvirðingu sem
samkynhneigðar manneskjur. Með öðrum
orðum, Reykjavík fyrri ára var
hreinræktaður próvins miðað við
borgirnar í nágrannalöndunum. Þar voru
alls staðar skemmtistaðir, barir, félög,
hreyfingar og klúbbar sem hægt var
að rata inn í án þess að afhjúpa eigin
kynhneigð á fyrsta degi. Vandi okkar
homma og lesbía á Íslandi var ekki síst
sá hvað okkur var erfitt að fara fetið til að
styrkja vitund okkar og vilja. Þjóð veit þá
þrír vita.“

Þorvaldur víkur síðan talinu að löngu
liðinni fortíð:
„Allt aftur til 1920 á ég í fórum mínum
heimildir um fólk, samkynhneigða
karlmenn og stöku lesbíu, sem yfirgáfu
Ísland. Þetta fólk hafði svo sem ekki mörg
orð um það hvers vegna það kvaddi en
það er nokkuð ljóst að hér var fólk að
leita að möguleikum til að njóta kynlífs og
ásta þegar það gerði sér grein fyrir
upplagi sínu. Enda er dagljóst að
möguleikar þessa fólks voru snöggtum
meiri meðal milljónaþjóða en hér á
skerinu. Ég held þó ekki að margir hafi
fyrr á árum litið á sig sem flóttamenn,
hommar og lesbíur fortíðarinnar voru
eins og svo margir ungir Íslendingar í
leit að möguleikum í lífinu og þau vissu
fæst hvað biði þeirra. Þegar sýnileiki
samkynhneigðra vex svo um munar
erlendis á áttunda áratugnum átti vitund
fólks um að það væri á flótta eftir að
skýrast til muna.“

Þorvaldur segist hafa fyrst heyrt Guðna
Baldursson, fyrsta formann Samtakanna
‘78, nefna hugtakið „kynferðispólitískur
flóttamaður“ í sín eyru um samkynhneigða
Íslendinga og fundist það merkilegt. Hann
kannaðist að vísu við hugtakið úr umræðu
heimsins um hlutskipti homma á Kúbu á
þessum árum en hafði aldrei fyrr tengt það
við eigin þjóð. Hann sannfærðist um að
með því mætti brýna vopnin í baráttunni
hér á landi.

„Íslenska þjóðin hafði á þessum árum
litla hugmynd um hvað hún var að
gera þegnum sínum, að hér var um að
ræða flóttamannastraum úr landi. Slík
gjá var orðin til milli þess lífs sem í boði
var á Íslandi og þess lífs sem hommar
og lesbíur lifðu úti í hinum stóra heimi.
Sýnileiki, stolt og baráttuhugur, allt var
þetta í dásamlegri uppsveiflu vestan hafs
og austan á áttunda og níunda áratug
aldarinnar. Ísland hafði ekki kveikt á
perunni, þar ríktu slíkir fordómar að ekki
var við unað þótt þjóðin væri að vísu
sundurleit í þeim efnum. Styrkur
fordómanna í hverju samfélagi ræðst af
svo mörgu, til dæmis aldri, búsetu og
menntun og þar var þjóðin margklofin í
viðhorfum sínum. En hér voru á ferð
merkilegar þversagnir. Svo lengi sem
samkynhneigðir fóru með veggjum fengu
þeir að lifa sínu lífi nokkurn veginn
óáreittir, enda þótti mörgum af eldri
kynslóðunum í okkar hópi það nánast
frekja og tilætlunarsemi þegar við hin
yngri kröfðumst réttarins til að lifa okkar
samkynhneigða lífi í dagsbirtu og ætla
okkur sama rétt og aðrir þegnar þegar
kom að ástar- og fjölskyldulífi. Þá
upphófust átök við íslenskt samfélag sem
stóðu í þrjá áratugi í einni eða annarri
mynd. Þrjátíu ára stríðið hefur það verið
kallað. Um þetta snerist glíman, að ætla
sér skilyrðislausan rétt til að gefa sig til
kynna og afþakka þá kúgun að leyna
tilfinningalífi sínu og bestu tilveru fyrir
öðrum.“
„Þegar ég fluttist heim frá
Kaupmannahöfn að námi loknu árið
1982,“ segir Þorvaldur, „fannst mér
ég ekki eiga neitt val, ég hlaut að
taka þátt í baráttu homma og lesbía.
Það líf sem mætti mér á Íslandi var
eiginlega fáránleikinn uppmálaður í ljósi
þeirra framfara sem þá höfðu orðið á
Vesturlöndum. Feluleikurinn var slíkur og
höggin sem dundu á félögum mínum,
andleg og líkamleg, voru grófari og
harðari en svo að við væri unað. Um leið
er vert að muna að Ísland var á þeim
tíma ótrúlega fordómafullt gagnvart öllu,
smáu og stóru, sem vék frá hversdagslegri
meðalhegðun, jafnvel klæðaburði og
hártísku fólks.“
Þorvaldur var í þrjátíu ár virkur í hreyfingu
homma og lesbía og þrívegis var hann
formaður Samtakanna ‘78, alls í tíu ár. Þá
var hann forseti Hinsegin daga í
Reykjavík í rúman áratug. Í félagi við vini
sína vann hann ötullega að þeim
lagabótum sem samkynhneigt fólk hefur
öðlast á sviði fjölskylduréttar og hann hefur
lengi fengist við rannsóknir á sögu
samkynhneigðra hér á landi. Eftir að
hafa slitið sambúð við sambýliskonu
sína til sjö ára kom hann út úr skápnum
í Kaupmannahöfn og starfaði í tvö ár að
fræðslu í skólum þar í borg með samtökum
lesbía og homma. Heim kominn gerðist
hann bókmenntaritstjóri og starfaði
næstu tvo áratugi á nokkrum af helstu
bókmenntaforlögum landsins.

„Þegar ég fluttist heim var það með þeim
ásetningi að læðast ekki með veggjum
heldur að lifa sem opinn hommi á Íslandi.
Auðvitað var það erfitt en ég lét mig
hafa það og reyndi að hrista af mér stöku
högg eins og að vera sagt upp húsnæði,
neitað um vinnu og mæta svívirðingum
fólks í hverfiskjörbúðinni á Laugavegi.
Ég naut þess reyndar að eiga létt með að
koma fyrir mig orði og lærði snemma að
stinga upp í næsta mann ef þörf krafði.
En auðvitað litar þetta líf persónu manns.
Einhvers staðar innra með mér ber ég
alla tíð merki þess að hafa orðið fyrir
óþarflega þungum höggum og að hafa
of lengi leynt því besta sem ég á, gáfunni
til að elska mína eigin kynbræður. En svo
sannarlega stóð ég ekki einn, ég starfaði
alla tíð í hópi fólks sem var ótrúlega gáfað
og hugrakkt. Þá naut ég þess að læra
bestu baráttuleiðir af félögum mínum í
Norðurlöndum sem studdu okkur vel á
þessum árum. Kvennahreyfing þessara
9