Morgunblaðið - Sunnudagur - 31.01.2021, Blaðsíða 10

ÚTTEKT
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31.1. 2021
Áhugi Tryggva Hjaltasonar á vanda drengja í skólakerfinukviknaði út frá samtölum við kennara sem vöktu athyglihans á því að pottur væri brotinn. „Þó skólamál séu ekki
mitt sérsvið þá vinn ég við greiningar og mér rann því blóðið til
skyldunnar og ég tók saman margvísleg gögn og mælingar frá
fjölda opinberra stofnana og alþjóðlegra aðila sem drógu upp ansi
dapurlega mynd af stöðu drengja á Íslandi,“ segir hann. „Laus-
legt yfirlit yfir samskiptaforrit mín sýnir mér síðan að um fimm
hundruð manns, foreldrar, kennarar og aðrir sem láta sig málið
varða, hafa sett sig í samband við mig síðan ég fór að birta þessar
samantektir fyrst og miðla til mín fleiri brotum í þessari mynd
sem virðist því miður vera ansi afgerandi skökk.“
Að dómi Tryggva er þetta fjölþætt og flókið vandamál en víða
liggi þó fyrir dæmi sem kunni að vera hægt að draga lærdóm af.
„Ef litið er t.a.m. til geirans sem ég starfa í þá eru tölvuleikir í
miklum vexti um allan heim og enginn iðnaður ver eins miklum
tíma og peningum í að skilja hegðun og áhugasvið drengja svo
hægt sé að kenna þeim á flóknar vörur á þann hátt að þeir njóti
þess að læra. Tilgangurinn er að finna innri drifkraft drengjanna
og komið hafa í ljós nokkuð stöðugir fastar sem virðast vera ansi
áreiðanlegir þegar kemur að því að kenna drengjum á skilvirkan
hátt, þó vissulega sé ekki allt yfirfæranlegt yfir á skólastofu með
einföldum hætti,“ segir Tryggvi.
Fyrsti fastinn er tilgangur. „Ef þú hefur skýran tilgang fyrir
því af hverju þú ert að læra og taka þátt í þessum nýja heimi þá
margfaldast líkurnar á að þú sért tilbúinn að leggja á þig fórnir
og njótir þess að læra.“
Næsti fasti er saga. Mannsheilinn er smíðaður á þann hátt að
hann geymir upplýsingar í gegnum sögur. Hann tekur dæmi:
„Við tveir hittumst á förnum vegi og ég segi þér annars vegar
söguna af því hvernig ég kynntist konunni minni og hins vegar
segi ég þér símanúmerið mitt. Þegar við hittumst aftur eftir eitt
ár þá manstu líklega aðalatriðin í því hvernig ég kynntist konunni
minni en ekki símanúmerið mitt.“
Þriðji fastinn er að læra í gegnum verklega þátttöku. „Lang-
besta leiðin til að læra að spila leik er að framkvæma, helst með
skýrum tilgang og í gegnum sögu.“
Að lokum mun enginn leikjahönnuður komast upp með að hafa
ekki skýran hvata- og verðlaunastrúktúr. Tryggvi segir að fyrir
liggi gríðarlega stór gagnasett, reynsla og umfangsmiklar hegð-
unarprófanir sem sýna aftur og aftur að framangreind verkfæri
virka á skilvirkan hátt þegar kemur að því að læra á ánægjulegan
hátt, bæði fyrir stelpur og stráka. „Ég vildi óska að kennarar
hefðu betri aðgang að notendaprófunum svo þeir gætu mælt bet-
ur hvernig nýjungar sem þeir prófa við kennslu skila árangri. Ég
hef hitt marga kennara sem eru að prófa spennandi hluti en það
er oft í ákveðnu tómarúmi og óvissu. Af framangreindu má ráða
að það er kannski ekkert skrýtið að drengir upplifi stundum til-
gangsleysi yfir námi í samanburðinum við t.d. leikina sem þeir
spila ef þeir skilja illa tilgang námsins, átta sig ekki á sínu hlut-
verki í sögunni, fá takmörkuð tækifæri til að læra í gegnum verk-
lega framkvæmd og skilja ekki hvaða „verðlaun“ eru í boði fyrir
góðan árangur í námi.“
Tryggvi bendir á að nú þegar séu til staðar virkilega jákvæðir
þættir í menntakerfinu sem byggi að mörgu leyti á framan-
greindum styrkleikum til kennslu sem birtast í tölvuleikjum nú-
tímans. „Ég tel að það sé engin tilviljun að svokallaðir þemadagar
mælist vel fyrir í skólum. Á þemadögum fá nemendur að velja sér
hópa og fást við eitthvað sem er nálægt áhugasviði þeirra, hvort
sem það er að hanna fatnað, smíða eldflaug, setja upp dansatriði
eða eitthvað allt annað. Þetta skorar hátt fyrir tilgang. „Síðan út-
skýrir leiðbeinandinn hvert hlutverk nemandans er, sagan, og
hann lærir alla vikuna gegnum það að framkvæma og gera. Að
lokum er einhverskonar afurð sem eru þá verðlaunin sem styrkja
enn betur tilganginn. Þannig finnur nemandinn sig í verkefninu
og námið verður skilvirkt. Ég hef aldrei heyrt nokkurn nemenda
eða kennara lýsa því yfir að þemadagar séu glataðir.“ Tryggvi
segir mikilvægt að beisla orku drengja á uppbyggilegan hátt.
Sumir kennarar segja að drengir trufli gjarnan kennslu meira en
stúlkur, meðan aðrir kennarar hafa bent Tryggva á leiðir sem
þeir hafa prófað til að láta þá eyða orkunni.
En það stendur ekki bara upp á kennara og skólana að koma
drengjunum okkar á réttan kjöl. Ábyrgð foreldra er t.a.m. mikil.
Nýlega fékk Tryggvi þau skilaboð frá bókaútgefanda að ekki
þýddi að skrifa bækur handa drengjum á ákveðnu aldursbili
þrátt fyrir mikinn skort í þeim efnum þar sem foreldrar keyptu
þær einfaldlega ekki fyrir þá, allt að 2,5 sinnum meiri sala er á
bókum fyrir stúlkur. „Það er ótrúlega dapurleg staðreynd.“
Þegar Tryggvi byrjaði að kynna sér vanda drengja í skólakerf-
inu áttaði hann sig á því að mikið er til af gögnum en minna hefur
verið um aðgerðir. Nú nemur hann hinsvegar ákveðin vatnaskil í
þessum efnum. sem birtast m.a. í auknum áhuga fjölmiðla og
stjórnmálamanna ásamt því að ljóst er að fjöldi kennara er með-
vitaður um vandamálið og er að prófa nýjar nálganir, þó oft hver í
sínu horni. „Ég ætla að leyfa mér að vera bjartsýnn, það er mikið
af öflugu og yndislegu fólki byrjað að huga að þessu vandamáli.“
Brýnt að beisla orkuna
Tryggvi Hjaltason, faðir, formaður Hugverkaráðs og starfsmaður tölvuleikjafyrirtækis-
ins CCP, hefur rætt mikið og ritað um vanda drengja í skólakerfinu undanfarin þrjú ár.
Tryggvi Hjaltason vill sjá breyttar áherslur í kennslu.
Ljósmynd/Óskar Pétur Friðriksson
hægt að nota sömu tækni og fyrir fólk sem
fæddist árið 1970. Það er einfaldlega ekki að
virka. Fræðimenn eins og Hermundur Sig-
mundsson eru búnir að hrópa þetta árum sam-
an í eyðimörkinni. Hvenær ætlum við að brjóta
odd af oflæti okkar og hlusta á slíkar raddir og
fjölmargar aðrar? Treysta á innihald þeirra
rannsókna sem við höfum fyrir framan okkur?“
– Ertu bjartsýn á að við náum að snúa þess-
ari þróun við?
„Já, ég er það. Við þurfum að setja þetta mál
í forgang og mikilvægt er að samráð sé haft við
alla sem koma að málinu, það sé sem víðtækast
og byggt á gögnum og nýjustu þekkingu. Það
er ekki bara framtíð drengjanna okkar sem er í
húfi heldur stúlknanna líka.“
Líffræðilegar skýringar
Fáir hafa kynnt sér þessi mál betur en Her-
mundur Sigmundsson, prófessor í lífeðlislegri
sálarfræði við Háskólann í Reykjavík og
Norska tækni- og vísindaháskólann í Þránd-
heimi. Að hans sögn eru líffræðilegar skýr-
ingar á því hvers vegna drengir eru fyrirferð-
armeiri í leikskóla en stúlkur. Rannsóknir sýna
að það tengist meðal annars testósteróni, sem
drengir hafa meira af en stúlkur, en það hefur
mikil áhrif á þeirra atferli. Testósterón hefur
áhrif á þróun vinstri hluta heila drengja i fóst-
urlífi. Testósteron er ein af ástæðum fyrir því
að drengir eiga oftar í vanda með málþroska,
hreyfiþroska, glíma oftar við lestrarerfiðleika,
ADHD og einhverfu.
Testósterón gerir það einnig að verkum að
þeir eiga þeir erfiðara með að einbeita sér en
stúlkurnar, sem eru betri í flestum atriðum
sem tengjast fínhreyfingum, málþroska og
læsi. Þarna eru línurnar strax lagðar. „Drengir
eru með öðruvísi litninga, taugakerfi, grá og
hvít efni heilans, og meiri virkni af mikilvægum
hormónum. Þetta hljótum við að þurfa að taka
með í reikninginn. Það er til dæmis gífurlega
mikilvægt að drengir fái ríkulegt aðhald, eins
og að talað sé við þá jafn mikið og talað er við
stúlkur. En rannsóknir sýna að meira er talað
við stúlkur en drengi frá fæðingu. Mikilvægt er
að baða börnin í tungumálinu, skapa örvandi og
ögrandi en samt öruggt umhverfi fyrir börnin.
Íslensk rannsókn frá 1998 á 18 mánaða göml-
um börnum sýndi fram á að drengir kunnu 36
orð en stúlkur 97 orð.“
Hermundur segir áhugavert að í Finnlandi
hefjist grunnskólagangan við sjö ára aldur,
finnskir fræðimenn haldi því fram að börn séu
upp til hópa ekki tilbúin fyrr, sérstaklega
drengirnir. Þess vegna byrja börn þar í skóla
sjö ára. Finnskt skólakerfi hefur hlotið mikið
lof og er öðrum löndum fyrirmynd, auk þess
sem þeir eru meðal hæstu þjóða í alþjóðlegu
PISA-könnununum, að sögn Hermundar.
„Rétt eins og hér þá eru drengir í Finnlandi
langt á eftir stúlkunum í lesskilningi en samt
eru finnsku drengirnir á undan stúlkunum okk-
ar. Það segir sína sögu.“
Hreyfing á hverjum degi
Hermundur segir mjög mikilvægt að kennslu-
stundir séu ekki of langar í yngstu bekkjunum
og að boðið sé upp á hreyfingu alla daga sem
börnin eru í skólanum. Svokallaður ástríðutími
skiptir líka miklu máli, það er að börnin geti
valið þema eins og myndlist, tónlist, leiklist,
skák eða eitthvað annað sem höfðar til þeirra
til að brjóta daginn upp. „Rannsóknir sýna að
þetta er sérstaklega mikilvægt fyrir drengina
svo þeir tengi betur við námið.“
Því fyrr sem börn finna fjölina sína, þeim mun
betra, segir Hermundur. Finna og styrkja áhuga-
sviðið. Fyrir vikið furðar hann sig á því hvað sum-
ir séu viðkvæmir fyrir því að hossa þeim sem
skara fram úr. Í Noregi, þar sem hann hefur
lengi búið og starfað, er ekki mikið rætt um fram-
úrskarandi nemendur sem skjóti skökku við í
ljósi þess hversu vænt Norðmönnum þyki um
skákmeistarann Magnus Carlsen og kvenna-
landsliðið sitt í handbolta, sem unnið hefur til
fjölda verðlauna á stórmótum. „Lykillinn er að
allir fái áskoranir miðað við færni. En þá þarf
markvissa þjálfun og eftirfylgni. Gífurlega mik-
ilvægt er að hafa góð matstæki. Við verðum að
vita stöðu hvers og eins til að geta gefið réttar
áskoranir í sambandi við þróun á grunnfærni.“
Meðal þess sem Hermundur hefur skoðað í
sínum rannsóknum er kynjamismunur þegar
kemur að árangri sem rekja má til ástríðu.
Nýstúdentar Kvennaskól-
ans í Reykjavík brosa fram-
an í heiminn og framtíðina á
þessum tímamótum.
Morgunblaðið/Hari
’Rétt eins og hér þá erudrengir í Finnlandi langt áeftir stúlkunum í lesskilningien samt eru finnsku drengirnir
á undan stúlkunum okkar. Það
segir sína sögu.