Morgunblaðið - 23.02.2021, Blaðsíða 14

Þróun á trausti nokkurra stofnana
Samkvæmt mælingu Gallup frá 2005 til 2021 Heimild; Gallup
0%
20%
40%
60%
80%
100%
’21’20’19’18’17’16’15’14’13’12’11’10’09’08’07’06’05
Landhelgisgæslan
Forseti Íslands
Heilbrigðiskerfið
Háskóli Íslands
Lögreglan
Seðlabankinn
Dómskerfið
Alþingi
Bankakerfið
Borgarstjórn Reykjavíkur
BAKSVIÐ
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Það er óhætt að segja aðtraust í samfélaginu hafiminnkað mikið í banka-hruninu 2008, mætti jafn-
vel segja að víðtækt vantraust hafi
grafið um sig á fjölmörgum sviðum.
Það má glöggt sjá á mælingum Gall-
up á trausti til ýmissa stofnana þjóð-
félagsins, sem gefur að líta hér að
ofan. Varla kemur á óvart að þar féll
traust á bankakerfinu og Alþingi
eins og steinn og ekki er óvarlegt að
gera ráð fyrir því að traust á Seðla-
bankanum hafi líka fallið þá, þótt
þar liggi raunar ekki fyrir mæling
til samanburðar frá því fyrir hrun.
Ýmsar aðrar stofnanir misstu
líka traust upp úr hruni, þó í minni
mæli væri. Þar má til dæmis nefna
Háskóla Íslands, sem og nokkrar
aðrar sem ekki eru sýndar að ofan,
svo sem þjóðkirkjuna, ríkis-
sáttasemjara og umboðsmann Al-
þingis, sem tæplega áttu hlut að
hruni.
Ýmsar aðrar stofnanir stóðu
þetta vel af sér. Heilbrigðiskerfið er
þar á meðal, en þó ekki síður lög-
reglan. Ósennilegt má líka telja að
Landhelgisgæslan hafi fallið í áliti í
hruninu, en hún hefur ævinlega not-
ið mests trausts allra stofnana, sem
Gallup spyr um, frá því að hún var
tekin með í reikninginn 2011.
Heilbrigðiskerfið átti að vísu
eftir að missa nokkurt traust 2016,
þegar rekstrarvandi Landspítalans
var ofarlega á baugi. Það hefur hins
vegar tekið undir sig stökk upp á við
í heimsfaraldrinum og er í fremstu
röð þetta árið.
Umdeildir embættismenn
Embætti forseta Íslands sker
sig einnig nokkuð úr í þessum mæl-
ingum, sem eðli máls samkvæmt er
nátengt einni persónu. Af þróuninni
má vel ráða hve umdeildur Ólafur
Ragnar Grímsson var í embætti, en
eftir að Guðni Th. Jóhannesson tók
við þaut traustið upp í um 80% þar
sem það hefur verið síðan.
Hugsanlega er svipað á ferðinni
þegar litið er til Seðlabanka Íslands,
enda bankastjóri hans sennilega
valdamesti ókjörni embættismaður
landsins. Sjá má að traust á bank-
anum þokaðist upp á við eftir hrun,
en náði rétt þriðjungi meðan Már
Guðmundsson sat í Svörtuloftum,
sem hlýtur að teljast óviðunandi.
Traustið tók hins vegar stökk upp á
við eftir að dr. Ásgeir Jónsson var
ráðinn seðlabankastjóri og hefur
tvöfaldast á aðeins tveimur árum,
sem hlýtur jafnframt að vera
traustsyfirlýsing við krónuna og
peningastefnu bankans.
Áhrifa hrunsins gætti einna
lengst í óróa á stjórnmálasviðinu, en
vera má að loks sjái fyrir enda hans.
Um það hefur verið rætt að
ekkert bendi til annars en að ríkis-
stjórn Katrínar Jakobsdóttur verði
hin fyrsta í nokkurn tíma sem situr
til enda kjörtímabilsins. Heita má að
það hafi ekki gerst síðan þriðja
ráðuneyti Davíðs Oddssonar lauk
störfum vorið 2003. Það stjórnar-
samstarf hélt raunar áfram, en þrír
forsætisráðherrar störfuðu á því
kjörtímabili og segja má að sífellt
hafi molnað undan trausti til stjórn-
mála næsta áratug á eftir.
Ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðar-
dóttur sat vissulega út kjörtímabilið
2009-2013, en segja má að seinni
hlutann hafi ríkt stjórnarkreppa,
meirihlutinn þrotinn og enginn ann-
ar meirihluti í þinginu.
Aukið traust til stjórnmála
Gallup mælir raunar ekki
traust til ríkisstjórnarinnar með
sama hætti, en fylgi við ríkisstjórn
Katrínar hefur verið vel yfir 50%
mestallt kjörtímabilið og reyndar
aldrei verið minna en 45%, sem er
langt yfir meðaltali næstu ríkis-
stjórna á undan. Það hlýtur að mega
teljast merki um aukið traust til
stjórnmálanna, jafnvel svo ræða
megi um endurreisn stjórnfestu í
landinu.
Það endurspeglast líka í trausti
til Alþingis. Það var raunar hóflegt
fyrir hrun (í kringum 40%), en hrap-
aði þá niður í 13%. Það jókst tals-
vert með nýju þingi 2013 og hefur
legið skrykkjótt upp á við síðan. Síð-
ustu tvö ár má hins vegar tala um
stökk, en í ár nýtur Alþingi trausts
34% svarenda og er ekki víðs fjarri
stöðunni fyrir hrun.
Það hlýtur að vera góðs viti.
Traust í þjóðfélaginu
eykst hröðum skrefum
14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. FEBRÚAR 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það varfrægt íkosninga-
baráttunni í
Bandaríkjunum
á síðasta ári að
Biden núverandi
forseti varð að
biðjast afsök-
unar á ýmsum ummælum
sínum, misalvarlegum þó,
og sama gilti auðvitað um
fyrrverandi forseta, sem
var ekki alltaf viljugur til
þess.
Í hörðum slag, þar sem
menn hafa mikla yfirferð
og eru stanslaust mataðir á
upplýsingum sem ráð-
gjafagerið telur líklegt að
geti orðið efst á baugi
næstu klukkustundirnar
eða svo, er slysahættan
mikil.
Biden var reyndar þekkt-
ari fyrir mistök og mis-
minni en hinn og eins að
endurtaka fullyrðingar
sem hann hafði margoft
sætt leiðréttingum á, enda
verið áratugum saman í
hringekju stjórnmálanna, á
meðan hinn var nánast ný-
græðingur þar.
En það flækti einnig
stöðuna fyrir þann sem
hafði verið lengi að þegar
tími og smekkur var kom-
inn í umbreytingarham.
Reiði braust út í fyrsta sinn
þegar Biden hélt því bratt-
ur fram að sá blökkumaður
sem ekki léti sitt atkvæði
falla á sig og aðra demó-
krata væri í raun og veru
ekki blökkumaður! Áratug-
um saman hafði Biden átt
hlátur og klapp víst þegar
þessi yfirlýsing kom. En á
árinu 2020 vakti hún reiði,
pú og hróp, og sögð niður-
lægjandi fyrir blökku-
menn, sem hún var og hafði
reyndar alltaf verið.
Biden baðst afsökunar að
ráðum „vitringa“ sinna en
fullyrt var að hann sæi ekk-
ert athugavert við orð sín,
enda notað þau reglubund-
ið áratugum saman með
„góðum árangri“. En auð-
vitað báru þau virðingar-
leysið með sér þegar á það
hafði verið bent. En þó er
fjarri því að vera víst að
Biden hafi meint þau illa.
Jafnvel þvert á móti. Hann
hafði að þessu leyti misst af
þessum tiltekna strætis-
vagni og því orðið á eftir
breytingum í
rétta átt. Sama
gildir um svo
margt annað í
tilverunni.
Sá maður sem
hefur einurð til
að líta um öxl til
sjálfs sín „í
góðra vina hópi“, hlæja
með eða segja sjálfur hluti
sem aðrir hlógu dátt að um
samkynhneigt fólk og
gjarnan þá látið eins og um
rósamál væri að tefla, því
það þótti enn „fyndnara“.
Fáir slíkra myndu gerast
sekir um slíkt núna. Ekki
vegna þess að það tal sé
fellt undir bannhelgi tíðar-
andans. Ástæðan er miklu
fremur sú að slíkt er al-
gjörlega hætt að vera fynd-
ið án þess að nokkur hafi
gert kröfu um það. Það dró
ský frá sólu að þessu leyti.
Sá sem telur sér trú um
annað situr berrassaður
eftir í nýliðinni fortíð og
kemst hvorki lönd né
strönd.
Í tilgerðartali nútímans
er vaxandi belgingur um
ótæka „orðræðu“ sem sí-
fellt fleira tekur til og eru
gerðar tilraunir til að kæfa
allt slíkt með hótunum og
hrópum, og jafnvel veifað
svipu refsivalds yfir höfð-
um manna eða töngum til
að brennimerkja. Eins og
jafnan gengur þetta tilbúna
réttlæti sífellt lengra og nú
nálgast markið þar sem
„orðræða“ sem góða fólk-
inu hugnast ekki og tryllist
jafnvel yfir sé í raun ekki
annað en annarra manna
skoðanir sem beri að út-
rýma. Þá styttist í að að-
gerðirnar verði orðnar
miklu verri en aðeins
gagnslausar.
Dæmið um fyndnina sem
fauk út í buskann kom ekki
til vegna þess að löghlýðnir
menn gættu sín betur í um-
ræðu á almannafæri. Ef svo
væri þrifist „fyndnin“ enn
víða á bak við byrgða
glugga.
Fyrirbærið varð óvænt
fyrir geisla frá eins konar
upplýsingaöld sem átti leið
framhjá og það rofaði til.
Þeir sem ljósið náði ekki til
sátu eftir með falleinkunn í
fyndni. Sú var allt í einu
ekki lengur þar og hafði
sennilega aldrei verið þar.
Sumir segjast hafa
ríkari réttlætis-
kennd en náunginn.
Þá gæti verið rétt
að taka stóran
sveig hjá þeim}
Lagasafninu
fer aftur
Í
íslenskum skólum er gríðarlegur kraft-
ur og vilji til góðra verka, bæði meðal
nemenda og starfsfólks. Við viljum
samt alltaf gera betur og þar vinnur
margt með okkur. Þekking á skóla-
starfi hefur aukist, rannsóknir eru betri og
fleiri, tæknin skapar tækifæri. Staða og náms-
árangur lesblindra barna er eitt þeirra mála
sem hafa verið mér hvað hugleiknust frá því ég
tók við embætti mennta- og menningar-
málaráðherra árið 2017. Ég trúi því af öllu
hjarta að læsi sé lykillinn að lífsgæðum og end-
urspegli hæfni okkar til að skynja og skilja um-
hverfið og samfélagið á gagnrýninn hátt. Þess
vegna leggjum við höfuðáherslu á að efla læsi,
og á mikilvægi þess að mæta öllum nemendum
sem glíma við lesblindu og lestrarörðugleika.
Skilningur á eðli lesblindu og áhrifa hennar
hefur aukist og það viðhorf fer hverfandi að sumir geti ein-
faldlega ekki lært. Það er skylda og vilji stjórnvalda að
hjálpa öllum börnum að finna leið til þess að læra, vaxa og
blómstra.
Það dugar ekki að tala um slíkan vilja, heldur þurfum við
að setja okkur markmið og láta hendur standa fram úr erm-
um. Þess vegna er brýnt að setja metnaðarfulla mennta-
stefnu til ársins 2030, og innleiðingin er hafin með skýrum
markmiðum og aðgerðum til að ná árangri! Í menntastefn-
unni er börnum og ungmennum heitið stuðningi við hæfi
sem fyrst á námsferlinum. Því fyrr sem stuðningurinn er
veittur, því betri árangurs má vænta. Stuðningur getur
beinst að nemandanum sjálfum eða umhverfi
hans og mikilvægt er að laga stuðninginn að
þörfum viðkvæmra einstaklinga og hópa. Á
næstu vikum mun ég leggja til allsherjar-
átaksverkefni ríkis og sveitarfélaga, sem felst í
því að öll börn á Íslandi fái viðeigandi stuðning
fyrir 7 ára aldur. Það er forgangsmál og sam-
taka er það raunhæft markmið.
Þrautseigja og hugrekki liggja til grundvall-
ar menntastefnunni. Við megum ekki við því
að horfa fram hjá kröftum og hæfileikum allra,
því samfélagið þarf sannarlega á þeim að halda
til að vaxa og dafna. Nú á fimmtudaginn verð-
ur ný íslensk heimildarmynd um ungt fólk og
lesblindu sýnd á RÚV. Myndin er fróðleg og
hvetjandi og vonir standa til að hún muni vekja
umræðu um eðli og algengi lesblindu, þau úr-
ræði sem standa til boða og mikilvægi þraut-
seigjunnar fyrir persónulegan árangur í námi.
Við höfum áorkað miklu og sjáum strax jákvæðar breyt-
ingar, t.d. með fjölgun umsókna í iðnnám, fjölgun kenn-
aranema og hækkun brautskráningarhlutfalls í fram-
haldsskólum. Það er nóg af verkefnum fram undan, en við
getum engu að síður verið stolt af nemendum í íslenskum
skólum, hugviti þeirra og hugmyndaflugi, færni og aug-
ljósum sköpunarkrafti. Ef byggt er á styrkleikum barna
og ungmenna, og við finnum leiðina sem hentar hverjum
og einum, þá höfum við engu að kvíða.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Allir geta lært – en það læra ekki allir eins
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen