Morgunblaðið - 12.02.2021, Qupperneq 44

44 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. FEBRÚAR 2021
Eyravegi 29 • Selfossi • Sími 482 1800
dömufatnaður
Bjóðum fatnað
í stærðum 36-54Glæsilegur
20% afmælis-
afsláttur
af nýjum
vörum tiskuverslun.is
S
igrún sinnir rannsóknum og
kennslu í Háskóla Íslands.
Hún stofnaði meðferð-
arþjónustuna Tengsl ásamt
fleirum árið 1982 og hefur
frá upphafi starfrækt hana
reglulega í hlutastarfi.
Sigrún segir að á seinni
hluta síðustu aldar, þegar ’68-hugarfarsbylt-
ingin hafði sem sterkust áhrif, urðu mikil átök í
fjölskyldum og í nánum samböndum, meðal
annars um hvort konur gætu orðið sjálfstæðar
innan ramma hjónabands.
„Þá jafnt og nú var varla hægt að tala um
skuldbindingu, lauslæti og ást öðruvísi en að
tengja það menningu og samfélagi. Í flestum
samfélögum ríkja líka ákveðnar hugmyndir og
gildi varðandi mannleg samskipti og náin
tengsl. Nú á 21. öldinni ríkja líka allt aðrar hug-
myndir um trúnað, gildi varanleikans og um
lauslæti en á fyrri öldum. Rannsóknum og klín-
ískri reynslu ber sem dæmi saman um að
framhjáhald eða lausung virðist almennari en
áður var, bæði meðal karla og kvenna.
Sigrún á að baki fjölbreyttan starfsferil,
fyrst við félagsþjónustu og barnavernd, síðar
geðheilbrigðis-þjónustu og á sviði réttarfélags-
ráðgjafar. Hún var yfirfélagsráðgjafi á geð-
deild Landspítalans um 20 ára skeið áður en
hún tók við akademískri stöðu og uppbyggingu
náms í félagsráðgjöf við Háskóla Íslands.
„Auk meðferðarstarfs og handleiðslu fag-
fólks á einkastofu sinni ég lítilsháttar kennslu í
HÍ og vinn núna að undirbúningi 3ja missera
diplómanáms í handleiðslufræðum fyrir reynt
fagfólk. Á haustmánuðum kom út hjá Háskóla-
útgáfunni bókin Handleiðsla – til eflingar í
starfi sem ég ritstýrði.
Aðalverkefni mitt núna er innleiðing á nýju
úrræði til forvarnar í skilnaðarmálum: SES-
Samvinna eftir skilnað barnanna vegna. Verk-
efnið fellur vel að hugmyndum ogniðurstöðum
sem voru kynntar í bók okkar Sólveigar Sig-
urðardóttur, 2013, Eftir skilnað. Um foreldra-
samstarf og kynslóðatengsl.
Telur alla þurfa einhvers konar nánd
Sigrún er ekki með ákveðna skoðun á ást-
arsamböndum en hefur þekkingu á þeim og
sækir í reynslubrunn sem hefur mótast á þeim
áratugum sem hún hefur starfað með
fjölskyldum, pörum og hjónum.
„Ég get þó sagt kannski meira sem tilvist-
arlegt sjónarhorn, að hver mannleg vera þarf
að eiga sér einhvers konar nánd við aðra mann-
eskju. En, jafn mikils virði og það er að vera
tengdur annarri mannveru þá er það líka ein
forsenda persónuþroska og vellíðunar að geta
verið aleinn með sjálfum sér, verið sjálfum sér
nógur og tekið ábyrgð á tilvist sinni.“
Hún segir að í allri meðferðarvinnu sé það
foresenda að hafa traustan fræðilegan grunn til
að byggja á, en að það eitt og sér sé ekki nóg.
„Meðferðaraðili þarf auk starfsþjálfunar
undir handleiðslu að læra að þekkja sjálfan sig
til að geta beitt sér sem verkfæri. Þá er rýnt í
eigin nálgun og sótt bæði í persónulega reynslu
og mótunaráhrif frá öðrum. Þess vegna er þess
krafist í meðferðarréttindanámi að hafa sótt
eigin námsmeðferð (e. training therapy) þar
sem rými fæst í traustu meðferðarsambandi til
að greina sína eigin persónu, tengslamynstur,
sársauka, vonbrigði og sigra auk þess að átta
sig á eigin þroskagloppum og varnarháttum.
Þannig er hægt að verða meðvitaður um til-
finningar og viðbrögð sem oft geta nýst óbeint í
meðferðarvinnu með öðrum en líka hvernig
stundum þarf að halda þeim vel aðgreindum og
hafa þjálfað næmi fyrir hvað á við og hvað get-
ur verið óviðeigandi. Þessi aðgreining persónu-
lega sjálfsins og fagsjálfsins er jafnframt hjálp-
leg til að geta skilið á milli, aðgreint, og
samnýtt meðvitað eigin tilfinningar og sett því
mörk um leið, þannig að skerpa og sköpun
haldist.“
Gerir mest gagn í náinni meðferðarvinnu
Málin sem Sigrún vinnur með eru marg-
vísleg.
„Áhersla mín hefur þróast gegnum árin.
Mest gagn finnst mér ég gera í náinni meðferð-
arvinnu með einstaklingum sem eru að fást við
þroskahindranir og flókna, oft erfiða reynslu.
Það er mikil tilfinningavinna. Fátt er eins gef-
andi og að sjá manneskju losna undan gömlu
hnútafari og þroskahöftum, að finna og þróa
eigin „stjórnstöð“, „locus of control“. Það veitir
ekki bara styrk heldur líka frelsi til að rækta
ábyrgð á eigin hamingju, „velja“ sér leið og
vinna og lifa eftir því. Að geta þannig fundið
auðlindina í sjálfum sér og náð að blómsta,
hvort sem er sem einstaklingur, foreldri eða í
parsambandi, vinnur oftast saman og myndar
heildaráhrif.
Það er öðruvísi að vinna með parasambönd,
en ekki síður mikil áskorun. Þar kemur líka
námið í einstaklingsmeðferð að góðu gagni.
Stundum þurfa pör að vinna sérstaklega með
sig sjálf, aðgreint eða samhliða paravinnunni.
Það fer eftir eðli vandans og trausti sambands-
ins. Parsambandið er að vissu marki sjálfstæð
eining, lífvera sem vex og þroskast líkt og ein-
staklingur, fer í gegnum lífsskeiðaátök og verk-
efni þeim tengd. Á öllum skeiðum skiptir miklu
að átta sig á stöðunni, eins og ferðamaður í
náttúrunni. Að vega og meta færar leiðir, sjá
möguleika, styrkja eða breyta um búnað og
stíl. Hér kemur sem dæmi hugtakið hjóna-
bandssamningur (e marital contract) til sög-
unnar. Hann er oft ómeðvitað kerfi sem parið
vinnur eftir og sækir sér upplýsingar um mörk
og viðmið. Þegar verkefni, heilsa, þarfir og
langanir breytast á lífsskeiðunum er hjóna-
bandssamningur sú grunnlína sem þróunin
hefur breytt og hægt er að hefja endursköpun
á eftir breyttum forsendum. Þarna koma oft til
hugmyndir um sjálfstæði, tryggð og rými, sem
snerta viðhorf til ábyrgðar, jafnræðis og ein-
staklingsfrelsis.“
Sigrún segir nýja lífs- og starfshætti eiga
sinn þátt í því að fólk lifir fjölbreytilegra lífi og
verður stöðugt fyrir nýjum áreitum og áhrif-
um. Möguleikarnir geta verið ógnandi og við
þannig aðstæður reynir á stöðugleika og trún-
að á allt annan hátt en áður.
„Tætingslegur lífsstíll og framandi sam-
félagsáhrif róta upp gömlum gildum og skapa
óöryggi um sjálfstæða forgangsröðun í per-
sónulegu lífi.
Þróun nándar og mannlegra samskipta hef-
ur líka breyst á djúpstæðan hátt með aukinni
tækni, rafrænum tengslum bæði í einkalífi,
starfi og á vefmiðlum. Mörkin verða óljós og
óörugg og margs konar efasemdir um tilfinn-
ingalegar og persónulegar skuldbindingar
knýja á. Þetta birtist í hátæknivæddum sam-
félögum sem ótti við snertingu og nánd, en ný-
legar tölur frá t.d. Japan sýna ugg og óöryggi
ungs fólks gagnvart kynlífi og fjölskylduskuld-
bindingu. Fólk býr eitt í vaxandi mæli, velur að
eignast ekki börn eða skýtur á frest slíkum
skuldbindingum og þeim tilfinningalega krefj-
andi verkefnum sem þær geta falið í sér.“
Hvaða áhrif hefur það haft á þig í gegnum
árin að fást við sambönd, samskipti og ástina?
„Það hefur haft mikil áhrif á viðhorf mín og
„Framhjáhald
eða lausung virðist
almennara en
áður var“
Sigrún Júlíusdóttir prófessor emeritus við félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands
er með mikla reynslu af sögum sambanda í landinu. Hún segir Valentínusardaginn
góðan dag, en ekki vettvang til að hafa langtímaáhrif á ástarsambandið.
Elínrós Líndal | elinros@mbl.is
Dr. Sigrún Júlíusdóttir er vel
menntuð fræðikona með áratuga
reynslu af meðferðarstarfi.