Morgunblaðið - 08.03.2021, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 8. MARS 2021
DUXIANA Reykjavik | Ármuli 10 | Reykjavik | +354 5 68 99 50 | www.duxiana.is
GÆÐI OG ÞÆGINDI
SÍÐAN 1926
DUX 8008 – UNDRAVERÐUR SVEIGJANLEIKI
Háþróuð tækni, alvöru handverk, strangar prófanir og vandlega valin efni tryggja góðan nætursvefn
og passa upp á að líkaminn fái góða hvíld þegar þú þarf mest á því að halda.
Haldið er upp á al-
þjóðlega kvennadaginn
í miðjum heimsfar-
aldri. Segja má að Co-
vid-19-kreppan hafi
konuandlit.
Faraldurinn hefur
aukið á þrálátan og
djúpstæðan ójöfnuð
sem konur og stúlkur
glíma við. Hann hefur
þurrkað út árangur
sem náðst hefur á mörgum árum í
átt til jafnréttis kynjanna.
Konur eru líklegri til að vinna í
þeim greinum sem harðast hafa orð-
ið úti í faraldrinum. Konur eru fjöl-
mennastar í framlínustörfum. Marg-
ar þeirra tilheyra hópum sem eru
jaðarsettir sökum kynþáttar eða
uppruna og eru neðstir í efnahags-
legri goggunarröð.
Ógreidd umönnun aukist
Konur eru 24% líklegri til að
missa vinnuna og verða fyrir tekju-
hruni. Kynbundinn launamunur,
sem var verulegur fyrir, hefur enn
aukist, þar á meðal í heilbrigðisgeir-
anum.
Ógreidd umönnun hefur aukist
verulega vegna fyrirskipana um að
halda sig heima og lokunar skóla og
barnagæslu. Milljónir stúlkna munu
kannski aldrei snúa aftur í skóla.
Mæður, sérstaklega einstæðar, hafa
mátt þola skelfilegt andstreymi og
kvíða.
Faraldurinn hefur verið olía á eld
samhliða faraldurs kynbundins of-
beldis. Mikill vöxtur hefur hlaupið í
heimilisofbeldi, mansal, kynferð-
islega misnotkun og barna-
hjónabönd.
Konur vinna – karlar ákveða
Jafnvel þótt konur séu meirihluti
heilbrigðisstarfsmanna bendir nýleg
rannsókn til að aðeins 3,5% Co-
vid-19-átakshópa séu jafnt skipuð
konum og körlum. Í heimsfréttum af
faraldrinum er aðeins fimmti hver
sérfræðingur sem vitnað er til kven-
kyns.
Öll slík útilokun felur í sér neyðar-
ástand. Þörf er á alheimsátaki til að
koma konum í forystu og tryggja
jafna þátttöku. Og það er ljóst að
slíkt átak kæmi öllum
til góða.
Þar sem konur
eru í forystu
Viðnámið við Co-
vid-19 hefur sýnt fram
á afl og skilvirkni
kvenna þar sem þær
eru í forystu. Síðast-
liðið ár hefur tíðni
smita verið minni í ríkj-
um sem stýrt er af kon-
um og þau eru oft betur
í stakk búin til að tak-
ast á við endurreisnarstarf.
Kvennasamtök hafa víða hlaupið í
skarðið þar sem skortur hefur verið
á þýðingarmikilli þjónustu og upp-
lýsingum.
Hvarvetna þar sem konur hafa
stýrt ríkisstjórnum hefur verið fjár-
fest meira í félagslegri vernd og bar-
áttu gegn fátækt. Þar sem konur
sitja á þingi hafa ríki samþykkt
ákveðnari aðgerðir í loftslagsmálum.
Þar sem konur eiga sæti við samn-
ingaborðið í friðarviðræðum er frið-
ur varanlegri.
Engu að síður eru konur aðeins
fjórðungur þingmanna á löggjaf-
arþingum í heiminum, þriðjungur
sveitarstjórnarmanna og fimmt-
ungur ráðherra. Miðað við núver-
andi þróun næst jöfnuður á þjóð-
þingum fyrir 2063. Taka mun heila
öld að jafna stöðuna í forystu rík-
isstjórna.
Jafnrétti í forystu
Sameinuðu þjóðanna
Takast verður á við þetta ójafn-
vægi til að bæta framtíðina. Konur
hafa jafnan rétt til að tala af ábyrgð
um þær ákvarðanir sem snerta líf
þeirra. Ég er stoltur af því að segja
frá því að jafn margar konur og karl-
ar eru í forystusveit Sameinuðu
þjóðanna.
Endurreisnin að loknum faraldr-
inum gefur okkur tækifæri til að
marka nýja og jafnari braut. Stuðn-
ings- og hvataáætlunum ber að
beina sérstaklega að konum og
stúlkum, þar á meðal með því að
auka fjárfestingu í innviðum umönn-
unar. Formlega hagkerfið virkar
eingöngu vegna þess að það er nið-
urgreitt í krafti ógreiddrar vinnu
kvenna við umönnun.
Eftir því sem við réttum úr kútn-
um eftir kreppuna ber okkur að feta
okkur áfram í átt til grænni og
óbrotgjarnari framtíð fyrir alla. Ég
hvet alla leiðtoga til að huga að sex
grundvallaratriðum:
Sex forgangsatriði
Í fyrsta lagi að tryggja jöfnuð
kynjanna hvort heldur sem er í
stjórnum fyrirtækja eða á þjóðþing-
um, í æðri menntun eða opinberri
stjórnsýslu með sérstökum aðgerð-
um og kvótum.
Í öðru lagi að fjárfesta umtalsvert
í umönnun og félagslegri vernd.
Endurskoða ber útreikning þjóð-
arframleiðslu með það í huga að
heimilisstörf verði sýnileg og tekin
með í reikninginn.
Í þriðja lagi að fjarlægja hindr-
anir fyrir fullri þátttöku kvenna í
efnahagslífinu. Ryðja þarf hindr-
unum úr vegi fyrir aðgangi að vinnu-
markaði, tryggja fullan eignarrétt
og greiða fyrir sérstökum lánum og
fjárfestingum.
Í fjórða lagi ber að fella úr gildi
löggjöf sem felur í sér mismunun.
Þetta á við um atvinnuréttindi, rétt-
indi til landareignar, persónulega
stöðu og vernd gegn ofbeldi.
Í fimmta lagi ber hverju ríki að
hrinda í framkvæmd neyðaráætlun
til að uppræta ofbeldi gegn konum
og stúlkum með fjármögnun, stefnu-
mörkun og pólitískum vilja til að
binda enda á þennan ófögnuð.
Í sjötta lagi þarf að breyta hug-
arfari, vekja almenning til vitundar
og skora á hólm kerfisbundna for-
dóma.
Veröldin hefur tækifæri til að
snúa baki við kynslóðagamalli, djúp-
stæðri og kerfisbundinni mismunun.
Það er kominn tími til að byggja upp
framtíð á grunni jafnréttis.
Kreppan hefur konuandlit
Eftir António
Guterres » Síðastliðið ár hefur
tíðni smita verið
minni í ríkjum sem stýrt
er af konum og þau eru
betur í stakk búin til að
takast á við endurreisn-
arstarf.
António Guterres
Höfundur er aðalframkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna.
Um nokkurt skeið
hefur ráðherra sjávar-
útvegs haft í vinnslu
og undirbúningi,
frumvarp um kvóta-
setningu á grásleppu.
Að hans sögn hefur þó
skort stuðning við
þetta mál og lítill
hvati komið frá hags-
munaaðilum. Sl. sum-
ar lýsti meirihluti
þeirra sem fengist
hafa við grásleppuveiðar, und-
anfarin u.þ.b. tíu ár, eindregnum
stuðningi við þetta frumvarp. Þessi
stuðningsyfirlýsing hefði átt að
duga ráðherranum og atvinnuvega-
nefnd til að koma málinu í höfn.
En það virðist ekki duga til.
Í haust var sambærileg tillaga
borin upp á aðalfundi félags sem
eitt sinn var Landssamband smá-
bátaeigenda. Þar var tillagan felld,
þannig að skilaboðin sem koma frá
þessum félagsskap er alls ekki
stuðningur við málið og þessi, mjög
svo, misvísandi skilaboð virðast
vera vatn á myllu þeirra sem, í at-
vinnuveganefnd, eru málinu mót-
fallnir.
Þessi afgreiðsla þessa aðalfundar
er hins vegar sambærileg við að
t.d. úrsmiðir greiddu atkvæði um
aðbúnað trésmiða. Grásleppusjó-
menn eiga ekkert erindi lengur í
þennan félagsskap á meðan þeir fá
ekki einir að greiða atkvæði um sín
mál. Þeir hljóta því að leita ann-
arra leiða fyrir sína hagsmuni. Ef
þeir fá ekki sérstaka deild innan
LS geta þeir ekki annað en stofnað
eigin samtök eða leitað til annarra
samtaka. Meðferð LS á þessu máli,
bæði nú og oft áður jafngildir því
að húðstrýkja þessa aðila. Spurn-
ingin er hve lengi þeir láta sér það
líka?
Sömu sögu er að segja um skila-
boðin úr þinginu, tilteknir þing-
menn taka fullan þátt í þessari
„húðstrýkingu“. Hluti atvinnuvega-
nefndar getur a.m.k. stært sig af
því að halda þessari útgerð í gísl-
ingu. Meðan umræðan um kvóta er
á sveimi, án þess að klárast, þá sit-
ur allt fast í þessum útvegi. Það
geta jafnvel ekki orðið eðlileg við-
skipti með báta né heldur veiðileyfi
því enginn veit hver staðan verður
á morgun. Einn margra kosta
kvótasetningarinnar er fyrirsjáan-
leiki og ákveðið „rekstraröryggi“
svo langt sem það getur náð þegar
náttúran er annars vegar.
Það er vonandi ekki algengt að
kjörnir fulltrúar séu eingöngu til
óþurftar og flækist með þessum
hætti fyrir málum sem eru ein-
göngu til bóta fyrir fólk og um-
hverfi. Það getur ekki lengur verið
umdeilanlegt að fyrir hagsmuni
umhverfisins og þeirra sem að
þessu koma þá sé kvótasetningin
eini kosturinn.
Það hvernig fór um síðustu ver-
tíð hefði átt að duga sem óyggjandi
rök fyrir því að klára bæri málið
fyrir næstu vertíð. Nú heyrist hins
vegar að til standi að bregðast við
því með svæðiskvótum. Bara að
heyra þetta nefnt kallar fram í
hugann hámörkun á sóðaskap um
auðlindina. Meira kapphlaup, meira
netaslit, meira brottkast á ónýtum
þorski, aukin sókn í slæmum veðr-
um. Aðallega vegna þess að menn
munu verða að hefja veiðar fyrr og
munu þá glíma við lakara tíðarfar.
Reynt verður, í lengstu lög, að
halda netunum í sjó ef veiðitíminn
stjórnast af dagafjölda. Og sameig-
inlegur heildarkvóti mun svo toppa
vitleysuna.
Kostir og gallar:
Vantar plast í hafið?
Þeir sem til þekkja vita að
kvótasetningin hefði óteljandi kosti,
bæði fyrir umhverfið og þá sem að
þessu munu koma. Það skilar sér
svo til „þjóðarinnar“ í
heild. Hvað er búið að
skilja mikið eftir af
girni úr gráslepp-
unetum á botninum
vegna þess eins að
menn vilja ekki draga
netin upp fyrir stórar
brælur? Svo eru það
brælur úr annarri átt,
átt sem ekki eyði-
leggur netin, en koma
í veg fyrir að þau séu
dregin og liggja því
„opin“ og drepa meðafla, einkum
þorsk. Hvað verður um þann þorsk
þegar litlir bátar geta loksins vitj-
að?
Nýliðun í greininni væri mjög af
því góða en til þess að svo geti orð-
ið þá þarf rekstrargrundvöllurinn
og aðstæðurnar að vera freistandi.
Kvótasetningin treystir rekstr-
argrundvöllinn og getur gert veiði-
skapinn að alvöru atvinnu. Óbreytt
staða er öruggasta leiðin til að
koma í veg fyrir nýliðun.
Það er skrýtið að sjá andmæl-
endur kvótasetningar nefna sam-
þjöppun enn einu sinni þegar það
er skýrt í frumvarpsdrögunum að
hver útgerð geti aðeins haft til um-
ráða 2% heildarhlutdeildarinnar.
Ef útgefið aflamark væri t.d. 4.500
tonn þá væru þetta 90 tonn. Það
gæti verið áhugavert magn fyrir
eina sumarvertíð á góðum bát,
jafnvel þrír menn um borð. Það er
nú öll samþjöppunin sem er svo
„hættuleg“. Í því kerfi sem nú er
við lýði eru jafnvel þrjú leyfi á
sömu hendi og kannski, í góðu ári,
sömu 90 tonn en þrír bátar í
rekstri og margfalt netaslit sem
hlýst af „sóknarmarki“.
Hefur einhver heyrt frasann:
„Þeir sem liggja best við fiskimið-
unum fá ekki að nýta auðlindina,
því kvótinn hefur, verið rifinn
burt“? Með kvótasetningu á grá-
sleppu þá mun þetta snúast við. Að
grásleppuveiðar muni hafa áhrif á
byggðaþróun er langsótt en sjálf-
sagt munu aflaheimildirnar á
löngum tíma leita þangað sem út-
gerð er hagstæðust. En fer þá allt
til fjandans?
Að sjálfsögðu eru þeir margir
sem, í þessu tiltekna máli, óttast að
grásleppusjómenn fái þarna ríflega
„starfslokasamninga“. Þetta atriði
er sjálfsagt meginástæða þess að
þorri félagsmanna LS stingur fé-
laga sína reglulega í bakið og
ályktar gegn kvótasetningu. Um
þetta atriði er það að segja að til
skamms tíma gengu veiðileyfin
kaupum og sölum. Það að grá-
sleppukvóti verði eitthvað verð-
meiri en þau er afar langsótt.
Núna er uppistaða grásleppuveiði-
manna gamlir „furðufuglar“ og
ekki séð að eftirspurn eftir þessu
aflamarki verði einhver. Engin eft-
irspurn þýðir, eðlilega, ekkert verð.
Gallar við kvótasetningu eru
engir. Að einhver ímynduð „róm-
antík“ fari úr veiðunum er bara
grín. Undirritaður hefur verið við-
loðandi grásleppuveiðar á ytra
svæðinu í Breiðafirði í nokkur ár
eða síðan 1978. Rómantíkina, við að
snúa ofan af netum sem annars eru
full af þöngli, hefur hann aldrei
séð. Og þegar netið á að heita klárt
þá kemur í ljós að girnið vantar.
Hvar er það?
Grásleppusjómenn
húðstrýktir
Eftir Gísla Gunnar
Marteinsson
Gísli Gunnar
Marteinsson
Höfundur er grásleppusjómaður.
» Það er skrýtið að sjá
andmælendur kvóta-
setningar nefna sam-
þjöppun enn einu sinni
þegar það er skýrt í
frumvarpsdrögunum að
hver útgerð geti aðeins
haft til umráða 2% heild-
arhlutdeildarinnar.