Morgunblaðið - 03.04.2021, Blaðsíða 23

23Eggert
Veira Grímuskylda er víðast hvar virt í samfélaginu, hér við Landspítalann.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. APRÍL 2021
Þrátt fyrir rúmlega
eins árs glímu við
heimsfaraldur og allt
sem honum fylgir er
staða okkar betri en
flestir þorðu að vona. Í
nýrri fjármálaáætlun
birtist ekki aðeins
skýr stefna fyrir kom-
andi ár, heldur einnig
góð saga af því ný-
liðna.
Það er sama hvert sem litið er.
Skuldasöfnun og samdráttur í inn-
lendri eftirspurn voru langtum
minni en spár gerðu ráð fyrir og
kaupmáttur ráðstöfunartekna
jókst í fyrra.
Í nýrri könnun Gallup mælist
mikil ánægja með efnahags-
aðgerðir stjórnvalda og meirihluti
fyrirtækja telur sig standa fjár-
hagslega vel til að takast á við
tímabundin áföll. Mun fleiri fyrir-
tæki sjá fram á fjölgun starfsfólks
heldur en fækkun.
Sagan er skýr; réttar aðgerðir
skiluðu árangri. Með því að bregð-
ast við af krafti strax í upphafi og
ráðast í einhverjar umfangsmestu
efnahagsaðgerðir Íslandssögunnar
tókst að afstýra verulegu tjóni.
Viðbrögðin voru ekki sjálfgefin
og aðeins möguleg
vegna þess að við
stóðum á traustum
grunni. Grunni sem
byggist á fyr-
irhyggju síðustu ára,
þar sem við nýttum
betri tíð til að búa í
haginn fyrir óvænt
áföll. Það er ekki
alltaf vinsæl stefna
að sýna ráðdeild
þegar vel gengur og
oft heyrðust raddir
um að verja þyrfti
auknu fé í hin ýmsu verkefni á
uppgangstímum. Fæstir efast hins
vegar um gildi þeirrar stefnu nú
þegar á reynir.
Þrátt fyrir þá góðu stöðu sem
hér er lýst fer því fjarri að allt sé
eins og best verður á kosið. Veru-
legur halli verður á rekstri rík-
issjóðs næstu árin og atvinnuleys-
istölur eru miklu hærri en við
getum sætt okkur við. Við þurfum
að leggja allt kapp á að draga úr
hallanum, endurheimta störfin og
skapa ný.
Leiðin til vaxtar og fleiri starfa
getur aldrei verið grundvölluð að
því að stækka ríkisreksturinn eða
flækja landinu í aðildarviðræður
við ESB. Við endurheimtum ekki
töpuð störf í einkageiranum með
því að auka álögur. Þvert á móti.
Það þarf að hvetja og greiða götu
þeirra sem vilja láta til sín taka.
Við höfum í hendi okkar allt sem
þarf til að hefja nýtt blómlegt
vaxarskeið og erum þegar á réttri
leið.
Leiðin fram á við felst í því að
veðja áfram á einstaklinginn.
Að trúa því að tækifærin verði
til úti í samfélaginu, en ekki bara í
Stjórnarráðinu. Að ýta undir
framsækni og nýsköpun, frekar en
að aftra henni með íþyngjandi
sköttum og reglum. Að hlúa að
einkaframtakinu, í stað þess að
tortryggja það.
Að trúa á kraftinn í okkur öllum
og samtakamáttinn sem ávallt
skilar okkur sterkari út úr tíma-
bundnum erfiðleikum. Um þetta
snýst okkar stefna og ef við höld-
um fast við hana eru okkur allir
vegir færir.
Eftir Bjarna
Benediktsson » Við höfum í hendi
okkar allt sem þarf
til að hefja nýtt blóm-
legt vaxarskeið og erum
þegar á réttri leið.
Bjarni Benediktsson
Höfundur er fjármála- og
efnahagsráðherra og formaður
Sjálfstæðisflokksins.
Þegar á reynir
- Lýðræðisbarátta –
og sjálfstæðisbarátta –
okkar tíma snýst um
að verja innviði og auð-
lindir þjóða gagnvart
ásælni erlends valds.
Þetta verkefni snýst
um að verja grunn-
stoðir velsældar og al-
mannahags.
- Á slíkum tímum
höfum við þörf fyrir
sjálfstæða einstaklinga og sjálf-
stæða hugsun. Annars getum við
ekki verið sjálfstæð þjóð.
- Sem sjálfstætt ríki á Ísland að
vera fullgildur þátttakandi í al-
þjóðlegu samstarfi eftir því sem við á
og hafa rödd, en ekki vera þögull og
óvirkur farþegi eða strengjabrúða.
- ESB byggist ekki á grunni hefð-
bundins þjóðréttarlegs samstarfs,
heldur gefur sig út fyrir að vera
„sérstaks eðlis“ (sui generis).
Reynslan hefur sýnt að
smáþjóðir hafa þar lítil
sem engin áhrif.
- Sem fullvalda ríki á
Ísland ekki að leyfa er-
lendum ríkjum, ríkja-
samböndum eða stór-
fyrirtækjum að
ráðskast með innri
málefni íslenska lýð-
veldisins.
- Lýðræðislega kjörn-
ir fulltrúar eiga sjálfir
að mæta þeirri ábyrgð
og valdi sem þeim hef-
ur verið falið, ekki afhenda hlutverk
sitt embættismönnum sem svara
ekki til lýðræðislegrar ábyrgðar.
- Allt vald þarf að tempra, embætt-
isvaldið ekki síst.
- Virða ber sérhvern mann og meta
út frá orðum hans og athöfnum, en
ekki á grundvelli útlitseinkenna,
kynferðis, kynhneigðar o.fl.
- „Merkimiðastjórnmál“ (e. iden-
tity politics) bjóða þeirri hættu heim
að menn taki sér siðferðilegt vald yf-
ir öðrum, brennimerki fólk eins og
sauðfé, útiloki og dragi menn í dilka
sem „seka“ og „saklausa“, þar sem
sérvöldum einkennum er beitt til al-
hæfinga, ásakana og sakfellinga.
(Saga 20. aldar ætti að hafa kennt
okkur að varast fólk sem talar á síð-
astnefndum forsendum).
- Lýðræðið grundvallast á því að
sérhver einstaklingur sé metinn að
verðleikum, en ekki sem hluti af
hópi.
- Lýðræðið hvílir á þeirri forsendu
að við verjum klassískt frjálslyndi,
sem viðurkennir málfrelsi, funda-
frelsi og frelsi til skoðanaskipta,
þ.m.t. frelsi okkar og getu til að
skipta um skoðanir.
- Klassískt frjálslyndi ber að verja
gagnvart ógn gervifrjálslyndis, sem
misvirðir grundvöll vestræns lýð-
ræðis. Gervifrjálslyndi virðir ekki
einstaklinginn, heldur einblínir á
hópa og ýtir þannig undir hjarð-
hegðun. Gervifrjálslyndi treystir
ekki dómgreind einstaklingsins en
vill að sérvalinn hópur stjórni, rit-
skoði og hafi eftirlit.
- Klassískt frjálslyndi byggist á því
að menn njóti frelsis en séu um leið
kallaðir til ábyrgðar. Það byggir á
því að menn hugsi sjálfstætt en láti
ekki aðra hugsa fyrir sig – ofurselji
sig ekki tilbúinni hugmyndafræði.
- Við eigum að virða – ekki misvirða
– ákvæði stjórnarskrár um lýðræði
og klassískt frjálslyndi.
- Við eigum að virða – ekki misvirða
– ákvæði alþjóðlegra sáttmála um
neitunarvald Íslands og sjálfstæði
gagnvart öðrum þjóðum.
- Við eigum að virða – ekki mis-
virða – lýðræðislegan grunn ís-
lenskra laga um skilyrði aðildar Ís-
lands að EES og
Mannréttindasáttmála Evrópu.
- Við eigum að virða – ekki mis-
virða – ákvæði laga um frelsi ein-
staklingsins og ábyrgð í siðmennt-
uðu samfélagi.
- Embættismenn hafa ekkert um-
boð til þess að ganga gegn eða
breyta þeim lýðræðislegu for-
sendum sem að framan eru nefnd-
ar. Sú freisting er ávallt til staðar
og því rétt og skylt að viðhalda vök-
ulli varðstöðu gegn því að menn
seilist ótilhlýðilega til valds og
áhrifa.
- Ef menn vilja veikja þær stoðir
sjálfstæðis sem persónufrelsið,
stjórnarskráin, almenn lög og aðild
Íslands að alþjóðasáttmálum hvíla á
er lágmarkskrafa að slíkt fari fram
fyrir opnum tjöldum, en ekki í bak-
herbergjum.
- Meðan við viljum vera sjálfstæð
þjóð verðum við að axla ábyrgð á
eigin hagsmunum, tilveru okkar og
frelsi.
Eftir Arnar
Þór Jónsson » Lýðræðið grundvall-ast á því að sérhver
einstaklingur sé metinn
að verðleikum, en ekki
sem hluti af hópi.
Arnar Þór Jónsson
Höfundur er héraðsdómari.
Útgangspunktar og forsendur til íhugunar
Barátta spilafíkla við
spilafíkn er áþreifanleg
og tengist oft fleiri al-
varlegum vandamálum.
Öll spil sem vekja von í
brjósti spilarans um að
hann geti unnið pening
eru líkleg til að hafa
ánetjunaráhrif. Fíkni-
vandi stjórnar og þurrk-
ar oft út alla skynsemi
og dómgreind. Spilafí-
kill sem er langt leiddur svífst oft
einskis til að afla fjár í spilamennsk-
una og gengur jafnvel svo langt að
tæma sparisjóðsreikninga barna
sinna. Spilafíkn veldur samfélags-
legum skaða. Engu að síður er rekst-
ur spilakassa löglegur. Undanfarið
hefur skapast umræða um hvort rétt
sé að banna rekstur spilakassa. Sú
umræða hefur m.a. skapast fyrir til-
stilli Samtaka áhugafólks um spilafíkn
sem hafa staðið fyrir átakinu lokum.is.
Í borgarráði 25. mars lagði fulltrúi
Flokks fólksins í borgarstjórn fram
tillögu um „Að ráðist verði í endur-
skoðun á reglum og
samþykktum borg-
arinnar um spilakassa í
Reykjavík með það að
markmiði að koma í veg
fyrir skaðlegar afleið-
ingar slíks reksturs“.
Spilakassar í sjoppum
orka tvímælis því þar
koma börn og unglingar
stundum saman. Um
stóra sérhæfða spilasali
má setja reglur sem tak-
marka dvöl þar.
Árið 2006 gerði grein-
arhöfundur rannsókn á spilafíkn með-
al 16-18 ára unglinga í framhalds-
skólum í samstarfi við sálfræðiskor
HÍ. Niðurstöður rannsóknarinnar
sem bar heitið „Peningaspil og spila-
vandi meðal 16-18 ára framhalds-
skólanema“ voru birtar í Sálfræðiriti
sálfræðinga 2008. Einnig voru birtar
tvær blaðagreinar í Morgunblaðinu í
október 2006. Sú fyrri bar titilinn
„Peningaspil, gleðigjafi eða harm-
leikur“ og hin síðari „Peningaspil á
netinu er vaxandi vandamál“.
Á þessum tíma voru háhraðateng-
ingar á netinu að ryðja sér til rúms og
var búist við að þátttaka fullorðinna
og unglinga myndi aukast í pen-
ingaspilum á netinu. Meðal nið-
urstaðna var að fjöldi þeirra sem spila
peningaspil hafði minnkað, en virkur
hópur sem spilaði vikulega eða dag-
lega, hafði stækkað. Einnig sýndu nið-
urstöður að drengir væru í miklum
meirihluta þeirra sem spila pen-
ingaspil. Sterkar vísbendingar eru um
tengsl milli peningaspilafíknar og
annarrar fíknar s.s. áfengis- og vímu-
efnafíknar og einnig milli spilafíknar
og þeirra sem hafa verið greindir með
ofvirkni og athyglisbrest (ADHD).
Þessar upplýsingar eru mikilvægar í
ljósi umræðunnar um hvernig for-
vörnum skuli best háttað og að hvaða
markhópi þær ættu einna helst að
beinast.
Leyfi var sínum tíma veitt til fjár-
öflunar með spilakössum og fengu
Happdrætti Háskóla Íslands og Ís-
landsspil (í eigu Rauða krossins,
Landsbjargar og SÁÁ) heimild til
reksturs spilakassa. Þrátt fyrir að
ágóðinn eigi að renna til góðgerða-
mála er ljóst að einkaaðilar hagnast.
Algengt er að rekstrinum sé útvistað
til einkaaðila og varla rennur ágóðinn
óskipt til HHÍ og Íslandsspila? A.m.k.
gefa upplýsingar í fyrirtækjaskrá það
til kynna að rekstur spilakassa og
spilasala skili þessum einkaaðilum
reglulegum og umtalsverðum hagn-
aði.
Flokkur fólksins telur tímabært að
ráðist verði í endurskoðun á reglum
og samþykktum Reykjavíkurborgar
til að sporna við spilafíkn og freista
þess að fleiri sem hafa ánetjast nái
tökum á fíkn sinni. Grípa þarf til heild-
stæðrar endurskoðunar þar sem
skoðað verði hvaða leiðir séu færar til
að koma í veg fyrir rekstur spilakassa
í borginni og þar með draga úr spila-
fíkn. Nauðsynlegt er að sérfræðingar
leggi mat á hvaða leiðir skili bestum
árangri, enda ljóst að svara þarf ýms-
um álitamálum þegar ráðist er í breyt-
ingar á reglugerðum og samþykktum
Reykjavíkurborgar. Með því að kort-
leggja hvaða leiðir eru færar er hægt
að grípa til aðgerða sem skila mark-
vissum árangri og draga úr aðgengi
að spilakössum og þar með skaðlegum
áhrifum spilafíknar.
Samtök áhugafólks um spilafíkn
hafa dregið fram reynslusögur spila-
fíkla og aðstandenda þeirra sem sýna
svart á hvítu hve miklum skaða spila-
fíkn veldur einstaklingum, fjöl-
skyldum og samfélaginu. Samtökin
berjast fyrir því að spilasölum og
spilakössum verði lokað. Fram hefur
komið að einhverjir áskilji sér jafnvel
rétt til að leita réttar síns gagnvart
Happdrætti Háskólans, Háspennu
ehf. og íslenska ríkinu og krefjast
skaðabóta eða viðurkenningar á
skaðabótaskyldu vegna tjóns sem
rekstur spilakassa hefur haft á ein-
staklinga og fjölskyldur.
Eftir Kolbrúnu
Baldursdóttur » Flokkur fólksins
leggur til að ráðist
verði í endurskoðun
á reglum og samþykkt-
um Reykjavíkurborgar
með það að markmiði
að stöðva rekstur
spilakassa.
Kolbrún Baldursdóttir
Höfundur er oddviti Flokks fólksins
í borgarstjórn Reykjavíkur
Happ og harmur spilakassa