Morgunblaðið - 19.04.2021, Qupperneq 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. APRÍL 2021
Veðurblíða og ofsi Um helgina skiptust svo sannarlega á skin og skúrir, eða öllu heldur skin og haglél, á höfuðborgarsvæðinu. Þessi vaski hlaupari lét það þó ekki á sig fá og spretti úr spori.
Eggert
Mikið hefur verið
um að vera í þýskum
stjórnmálum á yfir-
standandi kjör-
tímabili. Því fer senn
að ljúka þar eð kosið
verður til sam-
bandsþingsins í Berlín
í haust, líklega sunnu-
daginn 26. september.
Að völdum hefur setið
samstjórn Kristilegra
(CDU/CSU) og Sósíal-
demókrata (SPD) við heldur litlar
vinsældir, jafnt á landsvísu sem og í
flokkunum sem að henni standa.
Angela Merkel er að kveðja sem
forsætisráðherra eftir að hafa
gegnt kanslaraembætti í 16 ár og
lengst af notið mikils persónulegs
fylgis langt út fyrir raðir eigin
flokks. Baráttan um eftirmann
hennar til forystu í flokki Kristi-
legra demókrata hefur ekki gengið
þrautalaust og er engan veginn lok-
ið. Í janúar sl. var Armin Laschet (f.
1961), forystumaður CDU í Nor-
drhein-Westfalen, naumlega kosinn
formaður flokksins úr hópi þriggja,
en formaður systurflokksins CSU í
Bæjaralandi er síðan 2019 Markus
Söder (f. 1967). Saman eru þing-
menn þessara flokka síðan 1949 í
einum og sama þingflokki (Frak-
tion). Á eftirstríðsárunum hefur
kanslaraframbjóðandi Kristilegra
langoftast verið forystumaður
CDU, fyrst Adenauer og síðar Hel-
mut Kohl og nú Angela Merkel. Tví-
vegis komu frambjóðendur til
kanslara úr röðum Kristilegra í
Bæjaralandi, Franz
Josep Strauss 1980 og
Edmund Stoiber 2002,
en töpuðu í bæði skipt-
in fyrir frambjóð-
endum Sósíal-
demókrata. Frá því um
síðustu helgi (11. apríl)
er sú staða uppi að
ofangreindir tveir for-
menn kristilegu flokk-
anna, Laschet og Sö-
der, lýsa sig reiðubúna
sem kanslaraefni.
Hvernig úr því verði
skorið er enn óljóst.
Traust til Kristilegra
snarminnkað
Kristilegu flokkarnir höfðu á dög-
um Vestur-Þýskalands lengst af yf-
irburðastöðu í fylgi með um og yfir
40% atkvæða. Undantekning var
tímabilið 1969-1982 þegar leiðtogar
Sósíaldemókrata, þeir Willy Brandt
og síðar Helmut Schmidt, skipuðu
kanslaraembættið í samstjórn með
Frjálsum demókrötum. Eftir sam-
einingu þýsku ríkjanna var þáver-
andi formaður Sósíaldemókrata Ger-
hard Schröder kanslari frá
1998-2005 í samstjórn með Græn-
ingjum (Bündnis 90/Die Grünen), en
síðan hefur Merkel verið í því emb-
ætti í 16 ár. Lengst af því tímabili var
hún í yfirburðastöðu og það er fyrst
nú undir lokin á þessum langa valda-
ferli að vinsældir hennar hafa dvín-
að, sérstaklega í glímunni við veir-
una síðustu misseri. Þar hafa henni
sjálfri orðið á mistök samhliða því
sem forystumenn í einstökum fylkj-
um úr hennar eigin flokki hafa fylgt
ólíkum áherslum. Þannig hefur
veirusmit farið vaxandi á síðustu
mánuðum og ekki tekist að tryggja
samræmdar aðgerðir, m.a. með út-
göngubanni að næturlagi sem gilt
hefur í mörgum ríkjum á meginland-
inu. Formaðurinn nýi, Laschet, sem
notið hefur beint og óbeint stuðnings
Merkel, hefur slegið úr og í varðandi
veiruna á sama tíma og keppinautur
hans Söder hefur hins vegar talað
fyrir harðari stefnu. Við þetta bæt-
ast auðgunarbrot þingmanna úr röð-
um CDU/CSU í sölu á andlits-
grímum til veiruvarna. Það kemur
því ekki á óvart að fylgi Kristilegra
hefur á landsvísu farið ört minnk-
andi í skoðanakönnunum á sama
tíma og fylgi Græningja hefur vaxið
hröðum skrefum. Tilkoma hægri-
öfgaflokksins AfD frá og með 2013
og fylgi hans sem nú mælist um 11%
hefur auðvitað einnig tekið sinn toll.
Þannig mælast Kristilegir nú með
aðeins 27% fylgi, nær 6% minna en
fyrir fjórum árum.
Bág staða krata og Die Linke
Sérstaka athygli vekur lítið fylgi
Sósíaldemókrata mestallt núverandi
kjörtímabil. Í kosningunum 2017
fengu þeir þó 20,5% atkvæða, en
hafa á síðari hluta kjörtímabilsins
mælst nálægt 16%. Í samstjórn með
Kristilegum hafa þeir haft ráðherra í
mikilvægum málaflokkum og kansl-
araefni þeirra Olaf Scholz er nú fjár-
málaráðherra. Hann tapaði hins veg-
ar í kosningum um formannsstöðuna
2019 fyrir tveimur sameiginlegum en
út á við lítt þekktum frambjóð-
endum, þeim Walter Borjans (f.
1952) og Saskiu Esken (f. 1961).
Undanfari þessa voru tíð formanns-
skipti í flokknum og óljós stefna í
mörgum málaflokkum, m.a. á sviði
umhverfismála. Hér er ólíku saman
að jafna við fylgi flokksins um síð-
ustu aldamót, en í kosningunum 1998
fékk SPD undir forystu Schröders
40,9% atkvæða, nær 6% meira en
Kristilegir í þeim kosningum. –
Vinstriflokkurinn Die Linke, upp-
haflega með rætur í Austur-
Þýskalandi eftir sameiningu þýsku
ríkjanna, hefur heldur ekki náð að
halda stöðu sinni í stjórnarandstöðu
frá því hún var best 11,9% árið 2009
og 9,2% 2017. Flokknum er nú aðeins
spáð um 8% fylgi. Die Linke hefur
lengi verið tvíátta og haldist illa á
forystufólki. Þannig mælast flokk-
arnir tveir, SPD og Die Linke, sam-
anlagt með tæpan fjórðung atkvæða
í skoðanakönnunum nú fimm mán-
uðum fyrir komandi kosningar.
Græningjar á blússandi ferð
Eini stjórnmálaflokkurinn í
Þýskalandi sem verið hefur í teljandi
sókn á kjörtímabilinu eru Die Grü-
nen eða Græningjar, sem nú virðast
geta keppt við Kristilega í komandi
þingkosningum. Fylgi flokksins hef-
ur vaxið samkvæmt nýlegum könn-
unum úr 8,9% fyrir fjórum árum í
um 22% eða 2,5-faldast. Margt stuðl-
ar eflaust að þessari þróun: Al-
þjóðleg viðhorf til umhverfismála
þar sem loftslagsváin og háskaleg
skerðing á fjölbreytni lífvera eru nú
almennt orðin viðurkennd, a.m.k. í
orði, sem stærstu vandamál mann-
kyns á næstu árum og áratugum.
Stjórnarandstaða Græningja á
landsmælikvarða samhliða fallandi
gengi stjórnarflokkanna og brott-
hvarfi Angelu Merkel af sviðinu, sem
hún nýtti m.a. til að afskrifa kjarn-
orku sem framtíðarorkugjafa, á hér
einnig hlut að máli. En Græningjar
hafa líka reynst farsælir sem ábyrgir
þátttakendur í fylkisstjórnum, þar
sem hæst ber forystu þeirra í Baden-
Württemberg nú þriðja kjörtímbilið
í röð frá 2011 undir leiðsögn Win-
frieds Kretschmanns sem afar vin-
sæls fylkisstjóra. Flokkur Græn-
ingja hefur líka búið að vinsælum
forystumönnum um árabil, en nú
leiða flokkinn sameiginlega Anna-
lena Baerbock (f. 1980) og Robert
Habeck (f. 1969). Bæði eru þau afar
frambærilegir forystukraftar, en
einnig stendur flokkurinn fyrir
stefnuskrá sem ekki er lengur út-
hrópuð sem fjarstæða líkt og gerðist
fyrr á árum. Forysta ríkisins í fjár-
festingum á sviði þróunar og nýsköp-
unar er þar framarlega í stefnu-
skránni, með lántökum að vissu
marki til að knýja fram grundvall-
arbreytingar. Eins og pólitískir
straumar nú liggja í Þýskalandi úti-
loka fáir að Græningjar kunni að
keppa um kanslaraembættið við
Kristilega að hausti. Hvort þeirra
Baerbock eða Habecks verði í því
hlutverki ræðst þeirra á milli innan
skamms.
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Eins og pólitískir
straumar nú liggja í
Þýskalandi útiloka fáir
að Græningjar kunni að
keppa við Kristilega um
kanslaraembættið.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Dregur til tíðinda í þýskum stjórnmálum