Morgunblaðið - 19.04.2021, Blaðsíða 17

Í Morgunblaðinu
fimmtudaginn 8. apríl
sl. var frétt þar sem
greint var frá viðtali
við Davíð Þorláksson,
framkvæmdastjóra
Betri samgangna ohf.,
en hann var gestur
Dagmála. Fram-
kvæmdastjórinn telur
heillavænlegra að
ganga lengra en
skemmra í fjárfestingu í borgarlínu.
Ég er talsmaður „Áhugafólks um
samgöngur fyrir alla“ (ÁS). Við
leggjum til að horfið verði frá áætl-
unum um þunga borgarlínu og
bendum á létta borgarlínu (BRT-
Lite), sem er margfalt ódýrari og
hagkvæmari kostur.
Einhliða áróður
Frá upphafi hafa kynningar og
skýrslur við gerð svæðisskipulags
höfuðborgarsvæðisins og undirbún-
ing að uppbyggingu borgarlínu ver-
ið einhliða áróður. Sem dæmi má
nefna að til skamms tíma hefur því
verið haldið fram að breyttar ferða-
venjur myndu geta leitt til þess að
bílaumferð á höfuðborgarsvæðinu
árið 2040 yrði 20% minni miðað við
óbreyttar ferðavenjur. Síðan var
bætt við að borgarlínan væri
hryggjarstykkið í breyttum ferða-
venjum. Það er sárgrætileg stað-
reynd að margir virðast hafa trúað
þessu og eðlilega tekið afstöðu með
borgarlínunni. Staðan er enn þá
þannig að kynningar samgöngu-
yfirvalda á borgarlínunni bera
sterkan keim af trúboðsstarfsemi.
Lítið er fjallað um hagkvæmni
vegaframkvæmda. Sem dæmi má
nefna að fjárfesting í mislægum
gatnamótum Reykjanesbrautar við
Bústaðaveg myndi skila sér til baka
á innan við ári.
Nýtt samgöngulíkan
Á síðasta ári var tekin í notkun
bráðabirgðaútgáfa af nýju sam-
göngulíkani fyrir höfuðborgar-
svæðið. Líkanið má nota til að spá
um ferðir hjólandi, ferðir með fólks-
bílum og almenningsvögnum. Það
er byggt á norskum reynslutölum,
einkum frá Stavanger þar sem bíla-
eign er tiltölulega mik-
il en þó mun minni en
á höfuðborgarsvæðinu.
Að öðru jöfnu verður
því að telja líklegt að
líkanið ofmeti fjölda
þeirra sem taka sér far
með almennings-
vögnum í stað síns
einkabíls vegna bættr-
ar þjónustu. Það á eft-
ir að stilla líkanið bet-
ur og verður því að
taka niðurstöður þess
með fyrirvara.
Umferðarspá fyrir 2034 gefur til
kynna að fjöldi ferða með almenn-
ingsvögnum (strætó + borgarlínan)
verði 72.900 á dag samanborið við
35.000 árið 2019, sem er 108%
aukning. Því er spáð að ferðum með
fólksbílum fjölgi um 42% á tíma-
bilinu 2019-2034 og verði 1.498.000
á dag árið 2034. Ferðir með vél-
knúnum ökutækjum 2034 verða
samkvæmt þessu 72.900 +
1.498.000 = 1.570.900. Þá á eftir að
taka ferðir gangandi og hjólandi
með í reikninginn. Í svæðisskipulagi
höfuðborgarsvæðisins 2015-2040 er
gert ráð fyrir að hlutdeild gangandi
og hjólandi sé 20% af öllum ferðum
2015 og markmiðið er að sú tala
hækki í 30% 2040. Til að gera hlut
almenningsvagna sem mestan skul-
um við reikna með að hlutdeild
gangandi og hjólandi muni ekki
hafa aukist 2034. Þá fáum við að
heildarfjöldi allra ferða = 1.570.900/
0,8 = 1.963.625 og hlutur borg-
arlínu + strætó = 72.900/1.963.625
= um 3,7%, samanborið við 2,6% í
útreikningum líkansins fyrir 2019.
Þrátt fyrir ofangreindan fyr-
irvara um endanlega stillingu sam-
göngulíkansins gefa þessar nið-
urstöður ótvírætt til kynna að vonir
um að breyttar ferðavenjur myndu
leiða til 20% minni bílaumferðar en
yrði við óbreyttar ferðavenjur hafi
verið fráleitar. Samgöngulíkanið
hefði betur verið tilbúið fyrir um
sjö árum þegar drög að svæð-
isskipulagi höfuðborgarsvæðisins
lágu fyrir og voru í kynningu.
Umferðartafir
munu stóraukast
Árið 2019 voru umferðartafir á
höfuðborgarsvæðinu óeðlilega mikl-
ar miðað við borgarsvæði af svip-
aðri stærð, sérstaklega samanborið
við bílaborgir í BNA og Kanada. Af
ofangreindu má vera ljóst að borg-
arlínan mun í besta falli leiða til
þess að bílaumferð 2040 verði 2-3%
minni en ella. Borgarlínan mun
samt ekki draga úr umferðartöfum,
þar eð fyrirhugað er að hún taki ak-
reinar af almennri umferð. Fyrir
uppbyggingu borgarlínu til 2034
eru áætlaðir um 50 milljarðar kr.,
en ljóst er að sá kostnaður mun
hækka í a.m.k. 70 milljarða kr. Í
stokka eru áætlaðir nálægt 50 millj-
arðar kr. Af þeirri upphæð munu
a.m.k. 30 milljarðar kr. engar um-
ferðartafir leysa. Samtals er því
fyrirhugað að verja um 100 millj-
örðum í samgönguinnviði á tíma-
bilinu 2019-2034 sem gera nákvæm-
lega ekkert gagn við að leysa
umferðartafir. Kostnaður þeirra
vegna 2019 er á bilinu 20-30 millj-
arðar kr. á ári. Viðbúið er að sá
kostnaður aukist um nokkra tugi
milljarða á ári ef fyrrgreindar spár
og áætlanir ganga eftir.
Lokaorð
Þegar kostnaður við umferðar-
tafir er tekinn með í reikninginn er
ljóst að þung borgarlína gerir að
öðru jöfnu ekkert meira gagn en
létt borgarlína. Ef samgöngu-
yfirvöld vilja í alvöru bæta sam-
göngur fyrir alla þarf að auka flutn-
ingsgetu þjóðvegakerfisins langt
umfram það sem samgöngu-
sáttmálinn gerir ráð fyrir. Með því
að byggja létta útgáfu af borgarlínu
og gera mislæg gatnamót í stað
stokka má stórauka skilvirkni vega-
kerfisins. Það myndi skila viðbótar-
arði upp á milljarðatugi á hverju
ári. Ef það er ekki gert verða sam-
göngur aðeins betri fyrir suma.
Betri samgöngur fyrir suma?
Eftir Þórarin
Hjaltason » Borgarlínan mun
samt ekki draga úr
umferðartöfum, þar eð
fyrirhugað er að hún
taki akreinar af al-
mennri umferð.
Þórarinn Hjaltason
Höfundur er samgönguverkfræð-
ingur og talsmaður ÁS.
thjaltason@gmail.com
UMRÆÐAN
17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. APRÍL 2021
L augarnar í Rey k javí k
w w w. i t r. i s
O
P
N A
R
LAUGARNAR
ERU
S ý num hve r t öð ru t illi t s s e mi og
virðum 2 me t ra f ja rlægða rm ö rk in
Á vetrarkvöldum
sem oftar rifjast
gjarnan upp minn-
ingar og fróðleikur
um fólk sem byggði
fyrrum sveitirnar um-
hverfis Þingvallavatn
og við Sog.
Langt fram á síð-
ustu öld var ekki
hægt að fara um-
hverfis Þingvallavatn
nema fótgangandi og á hestum,
einnig var róið yfir vatnið þvert og
endilangt og farið um það ríðandi
og á skautum þegar ísalög leyfðu,
en nú hefur orðið breyting þar á,
ísalög vatnsins víða ótraust með
öllu.
Illfært einstigi var með Jórukleif
og stígunum upp að Heiðarbæ
fram til 1934, þegar fyrst var vagn-
fært/bílfært úr Grafningi og upp í
Þingvallasveit.
Ferðir og vöruflutningar voru
því löngum krefjandi á svæðinu.
Ekki var t.d. talið tiltökumál að
ganga með bleikjupoka á bakinu
eftir næturveiði í Þingvallavatni um
Dyraföll og Hengladali til vertsins
á Kolaviðarhóli.
Eftir langan umvitjunardag til
murtuveiða á suðurvatninu var
gjarnan róið með aflann í ýmsum
veðrum til móts við móttökubíl við
Heiðarbæ og aftur til baka að
kvöldi.
Þetta gerði Guðmann Ólafsson í
Hagavík, síðar bóndi á Skála-
brekku, og fleiri bændur í mörg
haust.
Ólafur Jóhann rithöfundur kom
gjarnan gangandi á vorin frá Kol-
viðarhóli að Nesjavöllum til bróður
síns til að vitja urriðans undan
Nesjahrauni.
Eftir kaffisopa og spjall var
gjarnan gengið niður að vatni til að
renna færi fyrir þann dröfnótta
fyrir rökkur sem skáldið taldi ekki
eftir sér þrátt fyrir langan göngu-
dag því veiðiáhuginn var mikill.
Hugsanlega hafa hin ýmsu rit-
verk orðið til í huga skáldsins í
þessum ferðum t.d. þegar hann
gekk um dulúðlega Hengladali,
Dyrafjöll og með margbrotnu
Nesjahrauninu, svæði þar sem
fyrrum voru útilegumannafylgsni,
reimt í fjallakofum, mannýgar
nautahjarðir, hreindýr og gosgnýr
með hraunflæði.
Ekki var óalgengt að veiðimenn
eins Þorlákur Kolbeinsson, bóndi
og fræðimaður frá Úlfljótsvatni,
réru frá Heiðarbæ að suðurströnd-
inni til urriðaveiða.
Þorlákur minntist einnar slíkrar
ferðar þegar hann taldi tvísýnt að
þeir félagar næðu aftur að Heið-
arbæjarströnd eftir veiðidag syðra
þegar bálhvessti á þá á norðan á
útvatninu með mikilli ágjöf á bát-
inn, en með herkjum náðu þeir að
halda bátnum á floti með stöðugum
austri og fyrir rest í svartamyrkri
að landi á Heiðarbæ.
Eftir það var ekið yfir holótta
Mosfellsheiðina með setu aftan á
opnum pallbíl í ausandi rigningu og
slyddu.
Já það var mikið á sig lagt, sagði
Þorlákur, til að komast í tæri við
þá stóru í Þingvallavatni.
Ekki var óalgengt að Jón á
Nesjavöllum og Þorvaldur á Bílds-
felli og fleiri refaskyttur í Grafn-
ingi lægju á sama greninu í nokkr-
ar nætur til að ná til styggra
dýrbíta.
Oft var votviðrasamt og jafnvel
slydda til fjalla um nætur snemma
á vorin og vistin því oft köld og
fögnuðu þeir mjög þegar Álafoss-
úlpurnar víðfrægu komu til sög-
unnar.
Sigurður Hannesson, bóndi á
Villingavatni og mikill
tófuáhugamaður, reið
gjarnan til fjalla um
nætur á vorin í leit að
grenjum og oft taldi
hann sig sjá tófu við
klettabrún og reið þá
sem mest hann mátti
til Nesjavalla og ræsti
refaskytturnar út til
fjalla á ný eftir langar
vökunætur.
Svefninn var því oft
stuttur hjá þeim fé-
lögum, en fallegar vor-
nætur og fjallakyrrðin hélt þeim
vakandi og óbilandi veiðiáhugi.
Fjármenn á svæðinu fóru gjarn-
an til fjalla í skammdeginu til að
leita kinda og voru oft að fram í
myrkur í kafaldsbyl og síðan til
gegninga í fjárhúsum.
Kom þá fyrir að skrekkur var í
mönnum t.d. þegar brakaði í stoð-
um og buldi í veggjum húsanna,
minnugir sagna þegar fjárhús voru
barin að utan með skarkala og lát-
um.
Oftar en ekki kom í ljós að um
öfluga sauði var að ræða sem voru
orðnir óþolinmóðir að komast í töð-
una.
Ekki rákust fjármenn á úti-
legumenn í seinni tíð eins og fyrr á
öldum þegar útilegufólk á svæðinu
gerði fjár- og ferðamönnum gjarn-
an grikk á ýmsan hátt og jafnvel
fyrirsát með ránum.
Var svo komið um tíma að
hraustustu fjármenn neituðu að
fara til fjalla nema við annan
manna og þá með öflugar svipur í
hendi.
Sagan segir að útilegufólk hafi
stundum komið sér fyrir á þorra
við íssprungur á Þingvallavatni og
dorgað þar með hoppung eftir urr-
iða.
Þegar náðist að krækja í urr-
iðabútung, þá glumdi gjarnan við
hávær hlátur og köll t.d. á kyrrum
vetrarkvöldum við samhljóm ís-
bresta svo bergmálaði í klettabelt-
um á svæðinu, jafnvel svo að það
fór um hörðustu bændur og búalið
á bæjum.
Bændur riðu þá gjarnan til
hreppstjórans daginn eftir til að til-
kynna atvikið, en lítið varð um eft-
irgrennslan eftir útilegufólki í fá-
menninu af ótta við að lenda í klóm
þess.
Helst að safnað væri saman liði
manna við haustleitir til útilegu-
mannaleitar, en lítið var um árang-
ur í þeim ferðum, allt á bak og
burt úr ætluðum útilegumannabæl-
um, þeir munu þó hafa séð í eitt
skiptið á eftir útilegukonu/manni
þeytast upp brattar skriður Haga-
víkurlauga og yfir í Ölfusdali.
Á 17. öld komu til handtökur úti-
legumanna á Hengilssvæðinu t.d.
við Þjófahlaup og víðar.
Í annálum er talið að um og yfir
100 manns hafi farist í ísslysum
o.fl. á Þingvallavatni sem og álíka
fjöldi orðið úti á Hellis- og Mos-
fellsheiði og nágrenni gegnum ald-
irnar.
Svæðið hefur mikla sögu að
geyma sem vert væri að vernda
með sögusetri.
Þrekmenni á
Grafnings- og
Þingvallasvæðinu
Eftir Ómar G.
Jónsson
Ómar G. Jónsson
»Ekki var talið til-
tökumál að ganga
með bleikjupoka á bak-
inu eftir næturveiði í
Þingvallavatni um
Dyrafjöll og Hengladali
til vertsins á Kolviðar-
hóli.
Höfundur er fulltrúi/dst. og áhuga-
maður um sögu svæðisins til vatna og
fjalla.