Fréttablaðið - 13.11.2021, Qupperneq 76

Þær vildu
breyta
lögunum
en ég vildi
bara fara í
fóstureyð-
ingu.
Samkvæmt
Normu
voru þær
allar
drukknar
þegar
hinar tvær
fóru að
reyna að
sannfæra
hana um
að leyfa
þeim að
fara með
mál henn-
ar fyrir
dómstóla.
Þann 1. desember fer fram
aðalmeðferð í máli Dobbs
gegn Jacksons Women’s
Health í Hæstarétti Banda­
ríkjanna, en niðurstaða
málsins gæti kollvarpað
fimmtíu ára gömlu dómafor­
dæmi Roe v. Wade og þar með
stjórnarskrárvörðum rétt­
indum bandarískra kvenna til
þungunarrofs.
Dómsmálið snýr að lög­
mæti fóstureyðinga­
laga í Mississippi frá
árinu 2018 en sam­
kvæmt þeim er konum
óheimilt að fara í þungunarrof eftir
15 vikna meðgöngu. Það er um
tveimur mánuðum fyrr en dóma­
fordæmið Roe v. Wade heimilar.
Roe v. Wade er líklega þekktasta
dómafordæmi Bandaríkjanna.
Málið fór í gegnum lægri dómstig
Bandaríkjanna við upphaf átt­
unda áratugarins og kvað Hæsti­
réttur upp sögulegan dóm sinn
árið 1973. Þó að margir þekki dóms­
málið, bæði í Bandaríkjunum og hér
heima, þekkja færri konurnar á bak
við það.
Ónafngreinda þungaða konan í
málinu var hin 21 árs gamla Norma
McCorvey sem bar þá sitt þriðja
barn undir belti. Þegar hún leitaði
til læknis í von um að komast í
þungunarrof var henni vísað frá,
enda var það með öllu bannað í
Texasríki á þeim tíma.
Tvær ungar konur, nýútskrifaðar
úr lagadeild Texasháskóla í Austin,
ákváðu að taka mál hennar að sér.
Þær voru hin 27 ára Linda Coffe og
hin 24 ára Sarah Weddington og
fóru þær með málið alla leið fyrir
Hæstarétt Bandaríkjanna.
Saga Normu er jafn áhugaverð og
dómsmálið sjálft, en hún var nafn­
laus á öllum dómsskjölum. Þegar
hún steig fram skömmu eftir niður­
stöðu dómsins var ljóst að hún var
ekki feminíska átrúnaðargoðið sem
margir vonuðust eftir.
Norma átti hræðilega æsku, var
breysk manneskja og hafði ýmsa
galla í fari sínu. Það var brotið ítrek­
að á henni frá blautu barnsbeini og
reyndi fólk að notfæra sér hana nær
alla ævi hennar. Fyrst voru það illa
innrættir karlmenn, síðan konur
með göfug markmið og síðast menn
sem töldu sig tala fyrir guð.
McCorvey fæddist sem Norma
Nelson árið 1947 í smábæ í Louis­
iana í Bandaríkjunum. Að hennar
sögn vildi móðir hennar, Mary,
fara í þungunarrof þegar hún gekk
með hana. Fjölskyldan var fátæk og
móðir hennar of beldisfullur alkó­
hólisti sem beitti dóttur sína ítrekað
ofbeldi.
Olin, faðir hennar, var sjónvarps­
viðgerðarmaður og að sögn Normu
var hann ljúfur maður en fjarlægur.
Hann yfirgaf fjölskylduna þegar
Norma var 13 ára.
Þegar Norma var ung f luttist
fjölskyldan til Texas og varði hún
meirihluta uppeldisáranna þar.
Samkvæmt The New York Times
var Norma grannur unglingur, allt­
af á iði og kölluðu vinkonur hennar
hana Pixie sem mætti þýða sem
álfur eða púki.
Normu kom illa saman við móður
sína og rifust þær oft heiftarlega sem
olli því að Norma reyndi ítrekað að
strjúka að heiman. Hún komst fyrst
í kast við lögin þegar hún var tíu ára
er hún stal peningum á bensínstöð
þar sem hún vann við að þrífa bíl­
rúður. Hún notaði peningana til
að taka rútu til Oklahoma með
vini sínum en lögreglan hafði upp
á þeim og sendi þau aftur til Texas.
Hún var í kjölfarið send í kaþólsk­
an heimavistarskóla. Í sjálfsævisögu
hennar, I am Roe, greinir frá því að
hún hafi verið kynferðislega mis­
notuð í skólanum.
Næst var hún send í ríkisrekið
Brotin kona sem breytti heiminum
betrunarhús fyrir börn með hegð­
unarvanda. Hún lauk ekki níunda
bekk, en þegar hún yfirgaf skólann
var hún send til að búa hjá fjöl­
skylduvini í þrjár og hálfa viku. Að
hennar sögn nauðgaði fjölskyldu­
vinurinn henni á hverju kvöldi,
áður en hún flutti aftur til Dallas.
Ofbeldið braut Normu niður and­
lega og segir hún sjálf frá því að hún
hafi upplifað mikla reiði gagnvart
samfélaginu.
Fimmtán ára gömul fékk hún
starf sem þjónustustúlka á hjóla­
skautum á hamborgarastað í
Dallas. Kvöld eitt eftir vinnu ók
maður framhjá henni á nýjum Ford,
skrúfaði niður bílrúðuna og kall­
aði klámfengin orð í átt til hennar.
Hún svaraði honum fullum hálsi en
maðurinn sem um ræddi var Woody
McCorvey, 21 árs gamall málm­
iðnaðarmaður. Svo fór að Woody
og Norma fóru að hittast og gengu
í hjónaband eftir stutt samband.
Hveitibrauðsdagarnir voru varla
liðnir þegar Woody fór að beita
Normu ofbeldi.
Þegar Norma varð þunguð af sínu
fyrsta barni reiddist Woody snögg­
lega og barði hana illa. Lögregla var
kölluð til og var Norma meðvitund­
arlaus þegar komið var á vettvang.
Í kjölfarið flutti hún aftur heim til
móður sinnar. Hún var nýorðin sex­
tán ára, gift, ólétt, barin og brotin.
Skömmu síðar kom fyrsta barn
Normu í heiminn, en móðir hennar
sá að mestu leyti um uppeldið.
Í bók sinni I am Roe segir Norma
að móðir hennar hafi „rænt“ barn­
inu af henni með því að plata hana
til að skrifa undir ættleiðingarpapp­
íra á þeim forsendum að um trygg­
ingaskjöl væri að ræða.
Í viðtali við Vanity Fair árið 2013
þvertók móðir hennar fyrir þetta
og sagði þær hafa sammælst um að
hún myndi ala upp barnið þar sem
Norma var ung og í neyslu á þessum
tíma.
Norma varð þunguð að nýju og
gaf barnið til ættleiðingar. Þegar
hún varð síðan þunguð í þriðja
skiptið starfaði hún sem auglýsinga­
kallari fyrir farandtívolí frá Louis­
ana. Farandtívolíið var statt í Flór­
ída þegar hún komst að því að hún
væri ólétt. Á þessum tímapunkti var
hún uppgefin og hafði ekki þrek til
að fara í gegnum enn aðra með­
göngu, fæðingu og gefa annað barn
til ættleiðingar. Hún vildi reyna að
komast hjá því andlega og líkam­
legu álagi sem því fylgdi.
Í örvæntingu sinni safnaði Norma
saman sparifé sínu og keypti rútu­
miða aftur til Dallas í von um að
geta fundið lausn. Á bar í Dallas
sagði vinkona hennar frá því að
læknar gætu framkvæmt aðgerð til
að binda enda á meðgönguna.
Hér verður að hafa í huga að
menningarstríðið um þungunar­
rof var ekki hafið og var lítið sem
ekkert rætt um slíkar aðgerðir. Á
sjöunda áratugnum voru lang­
f lestir Bandaríkjamenn sammála
því að fóstureyðingar ættu að vera
löglegar í einhverri mynd. Lög sem
bönnuðu fóstureyðingar voru álitin
ómannúðleg, enda áttu konur það
til að deyja er heimafóstureyðingar
voru reyndar.
Magnús Heimir
Jónasson
mhj
@frettabladid.is
Ríki Bandaríkjanna voru hægt og
rólega að „afglæpavæða“ fóstureyð­
ingar. Það kemur líklega mörgum á
óvart í dag, en ríkisstjórar úr röðum
Repúblikana voru í fararbroddi í
þeim efnum. Ronald Reagan, áhrifa­
mesti íhaldsmaður Bandaríkjanna,
var ríkisstjóri í Kaliforníu þegar
fóstureyðingar voru lögleiddar í
ríkinu árið 1967.
Einu ríki Bandaríkjanna þar sem
fóstureyðingafrumvörp náðu ekki í
gegn í neinni mynd voru í norðaust­
urhlutanum: Massachusetts, Maine,
Connecticut og Rhode Island.
Ástæðan var einföld: kaþólikkar.
Texas, þar sem Norma bjó, var
hins vegar í sérf lokki. Það hafði
enginn reynt að „afglæpavæða“
fóstureyðingar.
Í Texas fór Norma til Richard
Lane, læknisins sem tók á móti
fyrstu tveimur börnum hennar
og sagðist vilja binda enda á með­
gönguna. Hann útskýrði að það
væri ólöglegt að framkvæma fóstur­
eyðingar í Texas. Hún bauðst þá til
að láta hann hafa allt sparifé sitt,
sem var um 250 dalir. Hann neitaði
henni að nýju en skrifaði síma­
númer á miða og rétti henni. Hún
hélt um stund að hann væri að vísa
henni til læknis sem væri tilbúinn
að framkvæma fóstureyðinguna, en
þegar hún hringdi í númerið svaraði
lögmaður hjá ættleiðingarmiðstöð í
Texas. Hún skellti á.
Eftir tilraun til að fara á ólöglega
fóstureyðingastöð sem hafði verið
lokað, hringdi Norma aftur í lög­
manninn. Hann sagði henni frá
tveimur ungum konum sem væru
nýútskrifaðar úr lagadeild, Lindu
Coffee og Söruh Weddington, og
væru að leita að fóstureyðingar­
máli sem gæti haft áhrif á landslög í
Bandaríkjunum.
Norma samþykkti að hitta þær
en viðurkenndi seinna að hún hefði
ekki almennilega skilið hvað þær
vildu. Coffee og Weddington voru
báðar virkir femínistar. Coffee var
samhliða námi aðstoðarmaður
Söruh Hughes, ríkisdómara í Texas
og þekktur femínisti. Wedding­
Norma
McCorvey, betur
þekkt sem Jane
Roe, árið 1985.
Tólf árum eftir
að Hæstiréttur
Bandaríkjanna
dæmdi í máli
hennar.
FRÉTTABLAÐIÐ/
GETTY
Sarah Wedding-
ton árið 1978.
Hún var 24 ára
gömul og nýút-
skrifuð er hún
tók að sér mál
McCorvey. Hún
er meðal yngstu
lögmanna til
að flytja mál
fyrir Hæstarétti
Bandaríkjjanna.Linda Coffee í Dallas Texas að undirbúa Roe v. Wade málið árið 1972.
32 Helgin 13. nóvember 2021 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ