Morgunblaðið - 01.09.2021, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. SEPTEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Tækifærin til
að draga úr
umsvifum
hins opinbera eru
víða og afar mik-
ilvægt að þau verði
nýtt í stað þess að láta reka á
reiðanum og vona það besta.
Þessi tækifæri liggja meðal ann-
ars í því að stöðva og snúa við
útþenslu opinberra stofnana á
kostnað einkaaðila með því að
vinna að því að flytja verkefni
frá hinu opinbera til fyrirtækja
á almennum markaði, stórra og
smárra.
Dæmi um útþensluna hjá hinu
opinbera eru víða og þekkja
flestir dæmi þess. Morgunblaðið
ræddi á dögunum við Ingvar
Örn Ingvarsson, framkvæmda-
stjóra almannatengslafyrirtæk-
isins Cohn & Wolfe á Íslandi,
um sókn hins opinbera á sviði al-
mannatengsla. Ræddi hann
meðal annars stórar og vaxandi
samskiptadeildir opinberra
stofnana og nefndi að í fréttum
hefði komið fram að „sam-
skiptadeild Landspítalans velti
um 100 milljónum króna á ári og
er það í námunda við veltu
sumra sjálfstæðra almanna-
tengslafyrirtækja sem eru þó
með tugi viðskiptavina og sam-
anlagt mun fleiri verkefni en
samskiptadeild spítalans. Bara
út frá þessum upphæðum ætti
að vera ljóst að almannatengsla-
fyrirtæki ættu að geta sinnt
sömu vinnu með mun hagkvæm-
ari hætti.“
Landspítalinn er fjarri því
eina dæmið um mikinn sam-
skiptakostnað innanhúss en
Ingvar segir að eðlilegt sé að
„hafa áhyggjur af þeirri þróun
sem virðist vera að eiga sér stað
þar sem æ meira af alls kyns
þjónustu og ráðgjöf er tekið inn
í rekstur stofnana frekar en að
nýta krafta sjálfstæðra sérfræð-
inga á markaði“.
Hann nefnir að varast verði
að heilu deildirnar verði til í
kringum störf sem megi útvista,
og nefnir Landspítalann aftur.
Hætt sé við að þegar búið sé að
ráða fólk til starfa, jafnvel fleiri
en vinnustaðurinn þurfi á að
halda, byrji alls kyns gæluverk-
efni „að skjóta upp kollinum,
þ.e.a.s. að starfsfólkið fari að
búa til vinnu fyrir sjálft sig til að
réttlæta eigið starf. Þannig hélt
t.d. samskiptadeild Landspít-
alans úti hlaðvarpsþætti á sínum
tíma sem deilt var um að þörf
væri fyrir eða mikið gagn af.“
Það sérkennilega er að slík
hugmynd hefur komið upp víð-
ar. Þannig heldur fjölmiðla-
nefnd úti hlaðvarpi og er með
því komin í þá undarlegu stöðu
að vera í samkeppni við fjöl-
miðlana sem hún á að hafa eft-
irlit með.
Reykjavíkurborg er annað
þekkt dæmi um opinberan aðila
sem rekur umfangsmikla al-
mannatengsladeild, en borgin er
um leið gott dæmi um að fjöldi
þeirra sem starfa við slíkt hjá
hinu opinbera er
engin trygging
fyrir því að almenn-
ingur fái betri upp-
lýsingar en ella.
Þvert á móti er
reynsla fjölmiðla iðulega sú að
opinberir fjölmiðlafulltrúar séu
frekar í því hlutverki að hindra
upplýsingagjöf en að efla hana
og er Reykjavíkurborg raunar
skýrt dæmi um opinberan aðila
sem rekur stóra upplýsingadeild
án þess að bæta upplýsinga-
streymi til almennings. Nú er út
af fyrir sig líklegt að það skýrist
fremur af skorti á vilja þeirra
sem ráða en á fjölda upplýsinga-
fulltrúanna, en fjöldi þeirra er í
besta falli gagnslaus fyrir al-
menning, en kann að gagnast
stjórnendum borgarinnar við að
líta betur út.
Dæmin um útþenslu hins
opinbera eru fleiri en á al-
mannatengslasviðinu. Þannig
ræddi Morgunblaðið á mánudag
við Reyni Sævarsson, formann
Félags ráðgjafarverkfræðinga,
sem segir nýlega rannsókn hafa
sýnt fram á töluverða tilfærslu
verkfræðinga frá einkageir-
anum til hins opinbera. „Á und-
anförnum árum hefur þó nokkuð
af okkar reynslumesta og hæf-
asta fólki ráðið sig til opinberra
aðila: fækkað hefur hjá verk-
fræðistofunum en á sama tíma
hafa verkfræðideildir stofn-
ananna aukið við sig. Samhliða
þessu vinna stofnanir verk-
fræðitengd verkefni í auknum
mæli innanhúss frekar en að
kaupa þessa þjónustu utan frá,“
segir Reynir.
Hann nefnir dæmi um mikla
fjölgun tæknimenntaðra á síð-
ustu árum hjá Framkvæmda-
sýslunni, Nýjum Landspítala,
Ríkiseignum, Vegagerðinni,
Reykjavíkurborg, Landsvirkjun
og Landsneti. „Hins vegar hefur
starfsfólki þriggja stærstu verk-
fræðistofanna fækkað um 66
manns, eða 7% af heildinni og
oftar en ekki fólk með mikla
reynslu sem hefur horfið á
braut,“ segir hann og nefnir að
meðal skýringa kunni að vera að
umgjörð útboða sé orðin of flók-
in og tímabært sé að endurskoða
þau mál.
Sú þróun sem hér er lýst ein-
skorðast tæplega við þessar
tvær greinar, almannatengla og
tæknimenntaða. Aukin umsvif
hins opinbera sjást víða og má
til dæmis benda á umræðuna um
öfugþróun í heilbrigðiskerfinu í
því sambandi. Þessi mál þurfa
að fá umræðu fyrir komandi
kosningar og mikilvægt er að
flokkarnir lýsi skoðunum sínum
á þeim, sem einhverjir hafa þeg-
ar gert. Enn brýnna er að eftir
kosningar verði það ofarlega á
blaði hjá nýju þingi og nýrri rík-
isstjórn að stöðva þessa öfug-
þróun og auka svigrúm einka-
aðila á öllum sviðum. Það er sú
stefna sem best mun reynast við
að bæta lífskjör almennings í
landinu.
Stöðva þarf og snúa
við öfugþróun víða í
opinberum rekstri}
Útþensla hins opinbera
S
ögð er saga af ungum stjórnmála-
manni sem var nýkominn á þing
fyrir tæplega 40 árum. Honum
barst til eyrna að í sjávarplássi
einu í kjördæmi hans væri útgerð-
in í vandræðum, einu sinni sem oftar. Hann
brást snöggt við og mætti á skrifstofu eins út-
gerðarmannsins sem spurði úrillur: „Hvað ert
þú að gera hér?“
Stjórnmálamanninum upprennandi brá við,
en stamaði að hann hefði heyrt að allt væri í
hönk hjá sjávarútvegsfyrirtækjum. Forstjór-
inn svaraði þá um hæl: „Láttu okkur um að
reka fyrirtækin. Sjá þú um þín störf á Al-
þingi.“
Viðbrögð útgerðarmannsins voru sannar-
lega óvenjuleg, en þau voru hárrétt. Stjórn-
málamenn eiga ekki að leysa hvers manns
vanda heldur sjá um að þjóðfélagið sé réttlátt og starfi
eftir sanngjörnum reglum þar sem allir hafa jafnan rétt.
Nú keppast stjórnmálamenn við að auglýsa hvað
„þeir“ ætli að gera fyrir fólk. Flestir láta sér fátt um
finnast, en einstaka falla samt fyrir fagurgalanum.
Miðflokkurinn, sem á kjörtímabilinu gat sér einkum
frægðarorð fyrir næturvökur á Alþingi og í nærliggjandi
öldurhúsum, reynir nú aftur að koma sér í umræðuna. Í
þetta sinn vill formaður flokksins útdeila afgangi af rík-
issjóði til allra, ekki í formi skattalækkana heldur sem
gjöf. Hann vill eflaust gera líkt og átrúnaðargoð hans í
Bandaríkjunum, Donald Trump, sem krafðist þess að
hans undirskrift væri á endurgreiðslum til skattgreið-
enda.
Hinn íslenski Trump ætlar að deila hagn-
aði til almennings en „ríkið“ má hirða tapið.
Hugmyndirnar hafa ekki fengið verðuga at-
hygli vegna þess að fáir taka flutningsmann-
inn alvarlega. En snúum tillögunum við. Í
stað þess að láta nægja að dreifa hagnaðinum
eins og karamellum til íbúa landsins væri
vert að senda öllum íbúum reikning vegna
rekstrarhalla ríkisins. Þegar sagt er frá því
að hallarekstur hins opinbera hafi verið rúm-
lega 200 milljarðar króna árið 2020 eru töl-
urnar svo háar að fæstir skilja þær. En ef
hvert mannsbarn fengi í framhaldinu reikn-
ing upp á um 600 þúsund krónur vegna hall-
ans er líklegt að ýmsir létu í sér heyra.
Einhver kann að segja að hallinn árið 2020
segi lítið um fjármálastjórnunina, kórónu-
veiran sé sökudólgurinn. En þá er hægt að
horfa á árið 2019 þegar reikningurinn vegna hallans
hefði verið um 125 þúsund krónur á hvern íbúa. Þá hefði
það varla farið framhjá neinum að stjórnin sem tók við
góðu búi var búin að koma ríkinu í hallarekstur í góð-
ærinu rúmu ári síðar.
Stundum er ágætt að skoða tillögur sem virðast hlægi-
legar aðeins betur, því þær gætu borið í sér frjókorn
skynsemi. Auðvitað búa engir stjórnmálamenn til verð-
mæti þegar þeir færa peninga ríkisins úr einum vasa í
annan. En ef kjósandinn yrði meðvitaðri um það hvað
„gjafirnar“ kosta hugsaði hann sig kannski tvisvar um í
kjörklefanum. bj@heimur.is
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Ég skal gera þér greiða – en þú borgar
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Þ
að er alla vega ljóst að
yngra fólkið notar síma
með allt öðrum hætti en
eldra fólk,“ segir Guð-
mundur Jóhannsson,
samskiptafulltrúi Símans og sér-
fræðingur um tæknimál.
Greint var frá því á vef breska
blaðsins Guardian í vikunni að kann-
anir þar í landi sýndu að aðeins
litlum hluta fólks á aldrinum 16-24
ára fyndist símtöl vera mikilvægur
samskiptamáti.
Raunar sé svo
komið að ungt
fólk sé helst ekki
með kveikt á
hringingunni í
símanum.
Í grein
Guardian er rak-
ið að þetta kunni
að koma eldri
kynslóðum á
óvart enda virðist unga fólkið vera
„í símanum“ öllum stundum. Sama
könnun og áður var vísað til sýndi
að ungt fólk væri fullkomlega sátt
við að skiptast á skilaboðum í gegn-
um samfélagsmiðla við einhvern
sem er kannski í sama herbergi og
það sjálft. Raunar er svo komið
samkvæmt þessari umfjöllun að
ungt fólk er í besta falli með símann
stilltan á titring enda fylgist það svo
vel með símanum að það sjái alltaf
þegar einhver hringir. Ætli það sér
hins vegar að tala í símann sé vin-
sælt að gera það í gegnum sam-
félagsmiðla eða nota snjallúr svo
foreldrar eða kennarar verði síður
varir við það.
Símtöl trufla unga fólkið
„Ungt fólk notar frekar sam-
félagsmiðla til að vera í sam-
skiptum, hringja í gegnum Messen-
ger og Facetime í stað þess að nota
símtöl yfir farsímakerfið, og sendir
skilaboð í gegnum þá miðla frekar
en að senda hefðbundið SMS. Svo
hefur maður heyrt að þau svari ekki
símanum nema að númerið sé í
símaskránni þeirra, þeim finnist
símtöl truflandi samskiptamáti og
óskilvirk,“ segir Guðmundur.
Hann segir að erfitt geti verið
að bera notkun hér á landi saman
við notkun í öðrum löndum því fjar-
skiptaþjónusta sé ódýrari hér. „Ís-
lendingar eru til dæmis ekki vanir
að eltast við ókeypis þráðlaus net,
heldur nota bara símann sinn því
gagnamagn í farsíma er ekki jafn
dýrt.“
Hann segir ennfremur að notk-
unarmynstur séu ekki greind eftir
aldri hér. Hins vegar sýni tölfræði
Póst- og fjarskiptastofnunar að
notkun á farsímum hafi aukist milli
áranna 2019-2020. Líklegt sé þó að
kórónuveirufaraldurinn, með til-
heyrandi heimavinnu og fjarnámi,
gegni stóru hlutverki í þeirri aukn-
ingu, gagnamagnsnotkun eykst um-
talsvert meira en heildarfjöldi sím-
tala eða SMS-skilaboða.
Á sama tíma og margt eldra
fólk virðist geta eytt heilu og hálfu
dögunum á Facebook og lítur á það
sem upphaf og endi allra samskipta
og upplýsingagjafar deilir unga
fólkið ekki þeirri rörsýn. „Það notar
margar samskiptaleiðir og hoppar á
milli miðla. Það notar kannski Insta-
gram, iMessage eða Snapchat til að
eiga í samskiptum. Margt ungt fólk
er bara á Facebook til að geta notað
Messenger eða eiga samskipti í lok-
uðum hópum. Þau eru ekki virkir
notendur á Facebook og nota hann
ekki sem samfélagsmiðil, heldur að-
eins sem samskiptatól í lokuðum
hópum. Og svo nota þau auðvitað
myndsímtöl sem er alltaf svolítið
skemmtilegt að sjá úti á götu.“
Er unga fólkið hætt
að svara í símann?
Morgunblaðið/Eggert
Breytingar Þó unga fólkið „sé alltaf í símanum“ virðist því leiðast símtöl
samkvæmt erlendum rannsóknum. Samskipti fara fram í gegnum skilaboð.
Guðmundur
Jóhannsson
Það eru ekki
bara svipt-
ingar á far-
símamark-
aði í
Bretlandi því
nýlega var
tilkynnt að
talsíma-
kerfið yrði
allt stafrænt og símtöl yrðu
flutt yfir internetið frá árinu
2025. Það þýðir að öll heimili og
fyrirtæki sem vilja halda í gamla
heimasímann verði að vera
tengd internetinu. Talið er að
enn séu 1,5 milljónir heimila í
Bretlandi án tengingar. Breyt-
ingar þessar ná sömuleiðis til
þjófavarnarkerfa og ýmissar
þjónustu sem og hinna þekktu
rauðu símaklefa sem enn eru í
notkun.
Hér á landi er þessi misserin
verið að færa heimasímann af
gömlu koparlínunni í svokallað
VoIP-kerfi yfir netið.
Öll símtöl fari
yfir netið
BREYTINGAR KYNNTAR