Morgunblaðið - 11.10.2021, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIR
Innlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 11. OKTÓBER 2021
Skúli Halldórsson
Sonja Sif Þórólfsdóttir
Hinn 23. maí á þessu ári reið jarð-
skjálfti yfir innanvert Snæfellsnes,
skammt austur af Grjótárvatni. Hann
vakti ekki mikla athygli, þessi skjálfti,
enda aðeins einn af rúmlega tvö þús-
und sem urðu á landinu og undan
ströndum þess í maímánuði. Þá var
hann heldur ekki nema 1,8 að stærð.
En síðan þá hafa fleiri en tuttugu
skjálftar riðið yfir sama svæði. Þann-
ig hafa, á undanförnum rúmum fjór-
um mánuðum, mælst þar fleiri
skjálftar en í að
minnsta kosti tólf
ár þar á undan.
Svæðið mark-
ast nokkurn veg-
inn af Álftaskörð-
um í suðri,
Grjótárvatni í
vestri, Háleiks-
vatni í norðri og
Geldingafjöllum í
austri. Þetta fjall-
lendi liggur svo
norður af Hraundal á Mýrum í Borg-
arbyggð, þar sem fyrr á öldum var ein
helsta rétt landsins, og vestur af Híta-
rdal, þar sem í júlí 2018 féll ein
stærsta skriða sem fallið hefur á
sögulegum tíma á Íslandi.
Hvað veldur þessum skjálftum?
„Það veit enginn. Það er engin
skýring á því. En þetta er virkt eld-
stöðvakerfi þótt það hafi ekki látið á
sér kræla í þúsund ár,“ segir Páll Ein-
arsson jarðeðlisfræðingur. „Þessir
skjálftar eru merki um lífsmark en
maður veit ekki hvert framhaldið
verður. Þetta er allavega nokkuð sem
er þess virði að taka eftir, að þetta
tekur við sér. Það er ástæða til þess
að fylgjast með framvindu þessa
máls. Í því er ekki fólgin nein spá um
að það muni gjósa en það er vissulega
ein af sviðsmyndunum,“ segir Páll.
Eldstöðvakerfið sem um ræðir
nefnist Ljósufjallakerfið. Norðvest-
urendi kerfisins er sunnan við Stykk-
ishólm en Ljósufjöll draga nafn sitt af
ljósum súrum bergtegundum í fjöll-
unum. Miðja eldstöðvakerfisins er
talin vera í sjálfum Ljósufjöllum.
Spurður hvort virknin í Ljósu-
fjallabeltinu tengist á einhvern hátt
eldgosinu á Rekjanesskaga segir Páll
mjög ólíklegt að svo sé. Kerfin séu
ekki tengd.
Áður en gjósa fór í Geldingadölum
í mars á þessu ári mældust hundruð
skjálfta. Þá mældist einnig landris
við fjallið Þorbjörn á Reykjanes-
skaga og var eldgosið viðburður í
ákveðinni framvindu á Reykjanes-
skaga.
Í Ljósufjallakerfinu eru ekki til
neinar mælingar um að kvika sé að
færast nær yfirborðinu og engar
mælingar til um landris á þessu
svæði. Páll segir kerfið vera komið á
það stig að menn gætu farið að huga
að því að gera nákvæmari mælingar,
en á þessu stigi málsins liggi ekki nein
gögn fyrir.
Engar spár um eldgos
„Þetta er á svona aðgæslustigi, það
eru skjálftar þarna sem hafa ekki ver-
ið þarna áður. Það er eftirtektarvert
því þetta er þekkt eldgosakerfi, þótt
það hafi ekki gosið þarna síðan á land-
námsöld,“ segir Páll. Landnámsöld er
tímabil við upphaf Íslandssögunnar
og er hún sögð hefjast með landnámi
Ingólfs Arnarsonar í Reykjavík árið
870 eða 874 og enda með stofnun Al-
þingis á Þingvöllum árið 930.
Gosið sem Páll vísar í varð snemma
á landnámsöld, þótt ekki hafi tekist að
greina hvaða ár það varð. Að öllum
líkindum var það í Rauðhálsum. Tek-
ist hefur að skilgreina um 23 eldgos á
nútíma í sjálfu Ljósafjallakerfinu.
Fjöllin hlóðust upp með mikilli og
fjölbreytilegri eldvirkni allt frá
seinnihluta ísaldar. Eldvirkni á sögu-
legum tímum hefur verið bundin við
svæðið austan Ljósufjalla, nánar til-
tekið við Hítardal og Hnappadal.
Skjálftavirknin undanfarna fjóra
mánuði hefur einmitt verið á því
svæði.
Páll segir ekkert víst að eldgos í
Ljósufjallakerfinu þurfi að verða
svipað og eldgosið í Geldingadölum.
Ef gos yrði á þessum stað yrði það
ekki stór atburður.
„Öll gos á þessu svæði hafa verið
lítil. Öll hraunin þarna eru litlir bleðl-
ar. Það hefur gosið í flestum dölunum
þarna, þar leitar kvikan út, og þau eru
öll lítil,“ segir Páll. Undir Ljósu-
fjöllum virðist ekki vera neitt stórt
kvikuhólf sem menn hafa greint.
Óvenjulegir skjálftar merki um líf
- Á þriðja tug skjálfta í Ljósufjallakerfinu á fjórum mánuðum - Ekki gosið síðan á landnámsöld
- Engar spár um eldgos í kortunum en ástæða til að fylgjast með - Eldgos yrði lítið á þessum stað
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0
Jarðhræringar á Vesturlandi
Nokkur skjálftavirkni hefur verið innan
eldstöðvakerfis Ljósufjalla á Snæfellsnesi
Upptök skjálfta og stærð frá maí og fram í október 2021
maí júní júlí ágúst sept. okt.
Stækkað svæði
Aldur
skjálfta
(dagar)
Kort: Veðurstofa
Íslands, Skjálfta-Lísa
H
ei
m
ild
:V
eð
ur
st
of
a
Ís
la
nd
s
1,8
2,4
3,0 2,7
2,2
Snæfellsjökull
MÝRAR
DALIR
Borgarnes
Bifröst
Langavatn
Gjafi
Hítarvatn
Ólafsvík
Grundarfjörður
Hvammsfjörður
Faxaflói
Stykkishólmur
Hí
ta
rd
al
ur
Hr
au
nd
alu
r
BORGARFJÖRÐUR
1
Páll
Einarsson
Skjálftavirkni
» Á þriðja tug skjálfta hefur
mælst í Ljósufjallakerfinu und-
anfarna fjóra mánuði
» Ekki hefur gosið í Ljósu-
fjallakerfinu frá því snemma á
landnámsöld, þá í grennd við
Rauðhálsa. Tekist hefur að
greina um 23 eldgos á nútíma.
» Sérfræðingur segir að gos á
þessu svæði yrði lítið og lík-
lega myndi gjósa inni í dal.
» Þess virði þykir að fylgjast
betur með svæðinu en landris
hefur ekki mælst eða merki
sést um kviku að leita leiðar.
Haukur og Örn Clausen voru út-
nefndir í Heiðurshöll ÍSÍ þegar
Íþróttaþing ÍSÍ fór fram í Gull-
hömrum á laugardaginn. Þeir eru
21. og 22. einstaklingurinn sem
hljóta útnefningu í hina óáþreifan-
legu höll afreksíþróttafólks og af-
reksþjálfara Íslands.
Haukur og Örn voru eineggja tví-
burar, fæddir 8. nóvember 1928, og
kepptu fyrir ÍR. Þegar Íslendingar
komust á kortið í frjálsíþróttum á
árunum í kringum 1950 voru bræð-
urnir í fremstu röð í Evrópu; Hauk-
ur í spretthlaupum og Örn í tug-
þraut.
Haukur lést 1. maí 2003 og Örn
11. desember 2008. Guðrún Er-
lendsdóttir, ekkja Arnar, og Elín
Hrefna Thorarensen, ekkja Hauks,
tóku á móti viðurkenningunum fyr-
ir hönd þeirra bræðra í Gull-
hömrum í dag undir standandi lófa-
taki forystufólks ÍSÍ, þingfulltrúa
og gesta, segir í tilkynningu frá
Íþrótta- og ólympíusambandinu.
Heiðurshöllinni var komið á þeg-
ar ÍSÍ varð 100 ára árið 2012.
Ljósmynd/ÍSÍ
Grindahlaup Haukur Clausen og Örn Clausen á fleygiferð.
Tvíburarnir útnefndir
í Heiðurshöll ÍSÍ