Morgunblaðið - 16.10.2021, Qupperneq 12

Ljósmynd/Þjóðminjasafn Íslands
Glæsilegar Tvær konur í síðbuxum um miðja tuttugustu öld.
Kristín Heiða Kristinsdóttir
khk@mbl.is
B
uxur hafa mjög lengi ver-
ið tengdar við karl-
mennsku, til dæmis er
getið um það strax í
fornsögunum þar sem
segir frá konu sem hét Brókar-
Auður. Maður hennar skildi við hana
af því að hún gekk í buxum. Þannig
fyrirgerði hún kvenleikanum og það
var skilnaðarsök. Hugmyndin um að
buxur séu ekki við hæfi sem kven-
mannsklæðnaður hefur þannig verið
með okkur allt frá landnámsöld,“ seg-
ir Hafdís Erla Hafsteinsdóttir sagn-
fræðingur sem ætlar að reifa buxna-
sögu Íslands í fyrrnefndu fræðakaffi.
„Ég veit ekki til að hér á landi
hafi verið til veraldlegur bókstafur
sem bannaði konum að vera í buxum,
en aftur á móti hefur konum oft verið
hótað lögsókn ef þær hættu ekki að
klæðast buxum. Þetta hefur verið
notað til að bola þeim burt úr
ákveðnum störfum og oft liggur eitt-
hvað meira að baki. Dæmi þar um er
Þuríður formaður, ein frægasta al-
þýðukona fyrri tíma, sem var fædd
1777, kvenskörungur og þekktust
fyrir að vera formaður á bát, sem var
einsdæmi fyrir konur á hennar tíma.
Hún hafði sérstakt leyfi sýslumanns
til að vera í buxum við störf sín á sjó,
en leyfið átti ekki við þegar hún var í
landi. Þuríður lenti í stappi við yfir-
völd af því að hún klæddist buxum í
landi, það var notað gegn henni í
rannsókn á sakamáli,“ segir Hafdís
sem vill ekki upplýsa meira um það
mál, því hún ætlar að segja frá því í
erindi sínu á mánudag.
Varasamar málaðar konur
Hafdís hefur verið að skoða
kvenna- og kynjasögu í sagnfræði-
rannsóknum sínum.
„Ég hef verið að skoða konur
sem á einhvern hátt stungu í stúf við
umhverfi sitt. Ég tók fyrst eftir litlu
hlutunum eins og klæðnaði þegar ég
rannsakaði hið svokallaða „ástand“ á
hernámsárunum og afskipti lögregl-
unnar af íslenskum stúlkum og kon-
um. Þá komst ég að því hversu miklu
máli skipti hvernig konur litu út og
klæddu sig, hvernig hægt var að
undirstrika allskonar persónuleika-
einkenni með því að draga fram
ákveðna hluti í fasi og hegðun þeirra,
hvort sem þau þóttu góð eða slæm.
Til dæmis þóttu háværar konur ekki
góðar konur, en konur sem voru
prúðar og lítillátar, þær þóttu mjög
góðar konur. Konur sem voru mikið
málaðar þóttu sérstaklega varasam-
ar, en konur sem hættu að mála sig,
þær höfðu snúið af villu síns vegar. Ef
okkur mannfólkið langar til, þá lesum
við rosalega mikið úr mjög litlu. Við
sjáum dæmi um það í dag í Banda-
ríkjunum, ef þú ert ungur, svartur
karlmaður sem klæðist hettupeysu
og hlustar á rapp, þá ertu miklu
meira skotmark heldur en ef þú væri
hvítur, í snyrtilegri skyrtu og hlust-
aðir á Bach.“
Elín Hirst fékk áminningu
Hafdís segist hafa tekið eftir
þætti buxna þegar hún skoðaði sögu
íþróttakvenna á Íslandi.
„Þar er mikið lagt upp úr
íþróttabúningum. Bundinn var borði
um mitti stúlkna til að undirstrika
ákveðinn kvenleika, til dæmis í fim-
leikum og jafnvel boltaíþóttum, þó að
borði um mittið hafi ekkert að gera
með frammistöðu í tiltekinni íþrótta-
grein. Þetta speglast í nútímanum í
búningum kvenna í strandblaki þar
sem áhersla er á að sjáist í rasskinnar
og brjóst. Kvenkyns tennisleikarar
eru líka enn í örstuttum pilsum og ég
efast um að pilsið geri neitt fyrir
frammistöðuna, pilsið er þarna ein-
vörðungu fyrir útlitið.“
Hafdís segir mörg dæmi frá
upphafi tuttugustu aldar þar sem
konur köstuðu pilsum sínum og fóru í
buxur, ef þær vildu hjóla eða gera
annað sem ekki var auðvelt í pilsi.
„Konur í iðnnámi við upphaf
tuttugustu aldar veittu töluverða
mótspyrnu gegn því að þurfa að
klæðast pilsum við störf sín, enda er
það afar óhentugt. Til er flökkusaga
um konu sem langaði að verða húsa-
málari og fékk ekki að ganga í buxum
við það starf hér á landi, svo hún flutti
til Danmerkur þar sem hún vann sem
málari í buxum alla tíð. Hún kom
aldrei aftur heim,“ segir Hafdís og
bætir við að hugmyndin um að buxur
séu ekki við hæfi fyrir konur hafi
fylgt okkur allt fram til dagsins í dag.
„Það þykir ekki við hæfi í ís-
lensku nútímasamfélagi að kona
gangi í buxum til altaris í eigin brúð-
kaupi. Við sjáum afar sjaldan brúði í
buxum, þær eru langflestar í kjólum.
Þegar við viljum undirstrika kynja-
tvíhyggjuna þá er það gert með því að
karlinn klæðist buxum en konan í
kjól. Þó ekki séu boð og bönn í vest-
rænum heimi um konur og buxur, þá
eimir enn eftir af þessu. Í París var
lagabókstafur sem bannaði konum að
ganga í buxum ekki endanlega af-
numinn fyrr en árið 2012. Þó að sá
bókstafur hafi verið steindauður í
áratugi, þá var hann til staðar. Örfá
ár eru síðan Elín Hirst fékk áminn-
ingu fyrir að vera í gallabuxum við
þingstörf, gallabuxurnar þóttu ekki
nógu snyrtilegar, þó að buxur úr
fínna efni hefðu líklega verið í lagi.
Síðan má velta fyrir sér flugliðastarf-
inu þar sem mjög strangar reglur
giltu um klæðaburð lengi vel. Þetta
sýnir að litlu hlutirnir í mannlegu
samfélagi eiga sér oft skemmtilega
og margslungna sögu.“
Óhlýðnar konur fóru í síðbuxur
Hafdís Erla Hafsteinsdóttir sagnfræðingur ætlar að
halda erindi um konur, buxur og óhlýðni í fræðakaffi
í Borgarbókasafninu í Spönginni nk. mánudag.
Hún ætlar líka að upplýsa hvaða kvenmannsbuxur
áttu þátt í að leysa eitt frægasta sakamál 19. aldar.
Morgunblaðið/Eggert
Hafdís „Hugmyndin um að buxur séu ekki við hæfi fyrir konur hefur fylgt okkur allt fram til dagsins í dag.“
12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. OKTÓBER 2021
INFLÚENSUBÓLUSETNINGAR
ERU HAFNAR HJÁ HEILSUGÆSLU
HÖFUÐBORGARSVÆÐISINS
FORGANGSHÓPAR TIL 31. OKTÓBER
Þau sem tilheyra þessum hópum eru velkomin á heilsugæsluna
sína virka daga milli kl. 8:30 og 15:30. Ekki þarf að panta tíma.
Munið eftir grímu og best er að vera í stuttermabol.
• Þau sem eru 60 ára eða eldri
• Fólk með langvinna sjúkdóma, s.s. hjarta-, lungna-,
nýrna- og lifrarsjúkdóma, sykursýki, illkynja sjúkdóma og
aðra ónæmisbælandi sjúkdóma
• Barnshafandi konur
Þessir hópar fá bóluefnið frítt en greiða komugjald, 500 kr., nema
67 ára og eldri og öryrkjar. A.m.k. fjórtán dagar þurfa að líða á
milli bólusetningar gegn COVID-19 og inflúensubólusetningar.
ALLIR AÐRIR FRÁ 1. NÓVEMBER
Þá eru allir velkomnir í inflúensubólusetningu á heilsugæslunni
sinni, virka daga milli kl. 8:30 og 15:30, án tímapöntunar.
Þau sem eru yngri en 60 ára og tilheyra ekki forgangshópum
greiða bæði komugjald, 500 kr, og bóluefnið.
Nánari upplýsingar:
heilsugaeslan.is,
netspjall á heilsuvera.is
eða heilsugæslan þín.