Morgunblaðið - 16.10.2021, Síða 52

52 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. OKTÓBER 2021
F
yrsti fjórðungur 20. aldar-
innar er vinsælt viðfangs-
efni sagnfræðinga. Litið
er um eina öld aftur í tím-
ann og rætur nútímalegs íslensks
samfélags skoðaðar eins vel og kost-
ur er. Þegar 100 ára afmælis heima-
stjórnarinnar var minnst árið 2004
gaf ríkisstjórnin út sögu Stjórnar-
ráðsins. Forsætis-
nefnd Alþingis
minntist tímamót-
anna með því að
standa að ritun
bókar um þing-
ræði á Íslandi í 100
ár. Í bókinni Upp
með fánann (útg.
2012) skýrði Gunn-
ar Þór Bjarnason
sagnfræðingur örlög uppkastsins
árið 1908. Hann sendi 2018 frá sér
bók um sambandslagasamninginn
og fullveldið 1. desember 1918. Fyrri
heimsstyrjöldin og spænska veikin
eru einnig viðfangsefni Gunnars
Þórs í vinsælum bókum.
Nú birstist enn eitt sagnfræðirit
um þetta tímabil: Fyrsti sendiherra
á Íslandi 1919-1924 eftir Jakob Þór
Kristjánsson alþjóðastjórnmála-
fræðing. Hann sendi árið 2017 frá
sér bókina Mamma ég er á lífi um
örlög íslenskra pilta sem fluttust til
Kanada og börðust í fyrri heims-
styrjöldinni. Í nýju bókinni segir
Jakob Þór frá ævi og störfum
stjórnarerindreka af dönskum og
íslenskum ættum sem danska ríkis-
stjórnin sendi hingað árið 1919 til að
fylgja eftir sambandslagasamn-
ingnum og leiðbeina íslenskum
stjórnvöldum á fyrstu fullveldis-
árunum.
Bókin er reist á skjölum danska
utanríkisráðuneytisins og sendiráðs-
ins í Reykjavík auk einkaskjala og
endurminninga sendiherra-
hjónanna. Þau voru Johannes
Erhardt Böggild (1878-1929) og
Helga Pauline fædd Nielsen-
Aarestrup (1873-1956).
Bókin er í litlu kiljubroti og er
texti mjög þéttur á hverri síðu henn-
ar. Hún skiptist í þrjá hluta: (1) Kon-
ungsríkið Ísland verður til; (2) Hið
sjálfsagða fullveldi og (3) Æviágrip
heimsborgara. Það er galli á efnis-
yfirliti bókarinnar að þar er ekki
blaðsíðutal. Þá fylgir textanum ekki
nafnaskrá. Skrá yfir tilvísanir er
mikil að vöxtum, þá fylgir góð heim-
ildaskrá. Skrárnar bera með sér að
höfundur hefur lagt alúð við verk
sitt.
Jakob Þór segir markmið sitt að
rökstyðja að grundvallarbreyting-
arnar sem urðu á heimsskipaninni á
19. öld og fyrstu áratugum 20. aldar
hafi mótað afstöðu danskra stjórn-
valda til stöðu Íslands innan danska
ríkisins. Viðhorf Dana til Íslands
hafi fyrst og síðast ráðist af hags-
munum danska ríkisins.
Viðfangsefnið er ekki alltaf auð-
velt þegar skýrðar eru deilur Dana
og Þjóðverja um ráð yfir Slesvík og
Holtsetalandi. Kjarninn er sá að
hugur og taugar dönsku konungs-
fjölskyldunnar voru mjög bundnar
þessum svæðum þar sem Danir áttu
undir högg að sækja gagnvart Þjóð-
verjum. Það var þrautin þyngri fyrir
konung og valdamenn í Kaupmanna-
höfn að berjast fyrir réttindum (full-
veldi) Dana þar en leggjast gegn
kröfum Íslendinga um sambæri-
legan rétt.
Að höfundur setji samskipti Dana
og Íslendinga á þessum árum í
stærra samhengi en gert er þegar
litið á þau einungis frá íslenskum
sjónarhóli stækkar sjóndeildar-
hringinn. Togstreitan var mikil hér á
heimavelli og oft torskilin þeim sem
lítur til hennar í ljósi stjórnmála líð-
andi stundar. Í alþjóðasamskiptum
var ekki síður tekist á um grund-
vallarþætti þegar landamæri eins og
við þekkjum þau enn þann dag í dag
voru að fæðast. Tekst höfundi að
gera þeim hræringum öllum skil.
Trúnaður varð milli danska erind-
rekans Böggilds og Jóns Magnús-
sonar, forsætisráðherra Íslands,
sem kemur vel frá þessari sögu.
Það vekur undrun Böggilds að
Íslendingar gleðjist ekki meira yfir
nýfengnu fullveldi og fagni ekki
Kristjáni X. konungi sínum af meiri
innileika þegar hann kom hingað
árið 1921. Íslendingum þótti það
sem gerðist 1. desember 1918 næsta
sjálfsagt og eðlilegt. Þeir fengu loks-
ins beint og milliliðalaust samband
við konung sinn. Það er ekki fyrr en
síðar að tekið er til við að hampa 1.
desember sem fullveldisdegi.
Vegna konungskomunnar 1921
var hneykslast á veislunum og fjarg-
viðrast yfir að fálkaorðan skyldi
stofnuð. Þjóðlífsmyndin í bókinni er
önnur en nú þegar litið er til ytri
aðstæðna, þjóðarsálin er þó sem bet-
ur fer enn söm við sig.
Fyrir þá sem hafa áhuga á að fá
stórt sjónarhorn á þessa umbrota-
tíma Íslandssögunnar er fengur að
þessari bók. Hún er áminning um að
í samskiptum þjóða er fátt tilvilj-
unum háð. Þau mótast mjög af ytri
aðstæðum eins og við blasir til dæm-
is nú í samskiptum Dana við Fær-
eyinga og Grænlendinga um skipan
öryggismála innan danska ríkisins á
Norður-Atlantshafi.
Kafli Íslandssögunnar frá 1918 til
1944 er hluti sögu danska konungs-
ríkisins sem er alls ekki lokið.
Fullveldið með dönskum augum
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Fengur „Fyrir þá sem hafa áhuga á að fá stórt sjónarhorn á þessa umbrota-
tíma Íslandssögunnar er fengur að þessari bók,“ segir um bók Jakobs Þórs.
Sagnfræði
Fyrsti sendiherra á Íslandi 1919-1924
bbbmn
Eftir Jakob Þór Kristjánsson.
Sögur, 2021. Kilja, 186 bls,
BJÖRN
BJARNASON
BÆKUR
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Ég hef lengi stefnt að því að flytja
Vetrarferðina enda er hún ástæðan
fyrir því að ég fór að læra söng,“ seg-
ir barítónsöngvarinn Jóhann Krist-
insson. Og nú er komið að því – Jó-
hann, sem starfar sem söngvari í
Þýskalandi, er kominn til landsins
ásamt félaga sínum píanóleikaranum
Ammiel Bushakevitz og í vikunni
hafa þeir þegar flutt þennan fræga
ljóðaflokk Franz Schuberts tvisvar
hér á landi, á Akranesi og Ísafirði.
Og þeir flytja hann í Salnum á morg-
un, sunnudag, kl. 15.
Þetta er í fjórða skipti sem Jóhann
og Bushakevitz halda tónleika saman
hér á landi og þeirra þriðju í Salnum,
og hafa þeir hlotið mikið lof fyrir
frammistöðuna.
Vetrarferðin þykir vera er eitt
helsta öndvegisverk ljóðasönglist-
arinnar og er með því síðasta sem
Schubert samdi á sinn stuttu ævi.
Lögin samdi hann við ljóð eftir Wil-
helm Müller.
„Við Ammiel ætluðum fyrst að
flytja Vetrarferðina saman í fyrra en
vegna Covid var því frestað tvisvar,“
segir Jóhann og að þessir frægu
ljóðasöngvar hafi í raun verið þess
valdandi að hann langaði að byrja að
læra að syngja. „Vetrarferðin fyllti
mig forvitni fyrir þessu formi og ég
vildi prófa þetta,“ segir hann.
– Hvar var það sem þú heyrðir
hana fyrst?
„Það var á tónleikum með pabba
og Jónasi Ingimundarsyni fyrir
svona fimmtán árum,“ svarar hann
en faðir Jóhanns er stórsöngvarinn
Kristinn Sigmundsson. „Ég var
djúpt snortinn á þeim tónleikum og
féll þá fyrir þessu listformi. Það
veitti mér svo mikinn innblástur að
sjá hvað hægt er að hreyfa við manni
með ljóðasöng.“
– Hafðir þú ekkert verið að
syngja?
„Nei, ekki neitt. Ég var aldrei í kór
sem barn og fór ekki að læra söng
fyrr en ég var 21 árs. Pabbi hélt söng
aldrei að mér, enda fer maður ekki í
þetta nema langa virkilega til þess.“
Ætla bara að syngja allt
„Þetta er stórt og mikið verk og
krefst mikils þreks,“ segir Jóhann
um ljóðaflokkinn. „Svo er viðfangs-
efni Vetrarferðarinnar þannig að
maður þarf að hafa upplifað ýmislegt
– þótt ég hafi aldrei verið nálægt því
jafn illa staddur í lífinu og okkar
maður í ljóðaflokknum, en ég hef nú
samt upplifað ýmislegt.“
Þegar Jóhann er spurður um
áskoranir sem flytjandi verksins
stendur frammi fyrir, þá segir hann
að viðkomandi þurfi að geta „sungið
djúpt, hátt, veikt og líka sterkt. Og í
80 mínútur. Svo er viðfangsefnið
vandmeðfarið og viðkvæmt.“
Jóhann hefur verið að hasla sér
völl sem söngvari og stefnir ekki á
neina sérhæfingu í ljóðasöng. „Ég
ætla bara að syngja allt,“ segir hann.
„Ljóðasöngur heillar mig vissulega
og er ástæða þess að ég byrjaði að
syngja – en mér finnst líka gaman að
syngja óperur og óratoríur.“
Jóhann segir að mjög sé að lifna
yfir tónlistarlífinu í Þýskalandi og
verkefnin bíða hans.
„Það er nóg að gera. Eftir áramót
verð ég í tveimur uppfærslum í
Hamborgaróperunni og nú eftir
mánaðamót syng ég í Elbfílharm-
óníunni með strengjakvartett, ljóða-
flokka eftir Ralph Vaughan Williams
og Samuel Barber.
Næsta verkefni okkar félaganna
verður svo að hljóðrita ljóðaflokkinn
Des Knaben Wunderhorn eftir
Mahler í Austurríki og hann kemur
út á geisladiski.“ Þetta verk Mahlers
fluttu þeir í Salnum í mars í vor.
– En stendur til að flytja Vetrar-
ferðina á meginlandinu?
„Við eigum örugglega eftir að gera
það einhvern tímann í framtíðinni,“
svarar Jóhann glaðbeittur.
„Vetrarferðin fyllti
mig forvitni“
- Jóhann Kristinsson og Bushakevitz flytja Vetrarferðina
Morgunblaðið/Golli
Félagarnir „Þetta er stórt og mikið verk og krefst mikils þreks,“ segir Jó-
hann. Þeir Bushakevits voru myndaðir í Salnum fyrir fjórum árum.
Undirbúningur fyrir hrekkjavöku
fer fram á Landnámssýningunni í
Reykjavík á morgun, sunnudag, kl.
13. Þar verður boðið upp á fjöl-
skyldusmiðju í leir og teikningu
með hrekkjavökuþema. Þátttak-
endum býðst að teikna og móta
hauskúpur, beinagrindur og fleira
skemmtilegt í anda hrekkjavök-
unnar. Myndlistakonan og listkenn-
arinn Björk Viggósdóttir leiðir
smiðjuna. „Í lok smiðjunnar taka
börnin sköpunarverk sín með heim
til að fæla frá verur að handan
sem eiga það til að hrekkja mann-
fólkið þegar tími hrekkjavökunnar
rennur í garð,“ segir í tilkynningu.
Þátttaka er ókeypis fyrir börn
17 ára og yngri, menningarkorts-
hafa og öryrkja. Aðrir greiða
1.800 kr. sem gildir jafnframt á
sýninguna. Vegna sóttvarna er að-
eins rými fyrir 25 þátttakendur, en
tekið er á móti skráningu í s: 411-
6370.
Hauskúpu- og beinagrindasmiðja
Kúpur Fjölskyldusmiðja með hrekkjavöku-
þema verður á Landnámssýningunni.
María Loftsdóttir sýnir akrýl- og
vatnslitamyndir á sýningu sem nefn-
ist Grafarvogur – átta hverfa sýn og
opnuð er á Borgarbókasafninu í
Spönginni í dag kl. 14.
„Myndirnar á sýningunni eru full-
ar af litum og orku, þær draga fram
einkenni hverfanna átta sem mynda
Grafarvoginn,“ segir í tilkynningu.
Þar kemur fram að María sé alþýðu-
listakona sem hefur flakkað víða um
heiminn, með pappír og liti í fartesk-
inu. „Að þessu sinni lítur hún sér nær
og leitar innblásturs á heimaslóðum.“
Sýningin stendur til 11. nóvember
og er opin á afgreiðslutíma safnsins,
þ.e. mánudaga til fimmtudaga kl. 10-19, föstudaga kl. 11-18 og laugardaga
kl. 11-16.
Grafarvogur – átta hverfa sýn
Staðahverfi. Eitt málverka Maríu.
Skáldið, taóið og dulspekin er yfirskrift málþings sem
haldið verður í Auðarsal í Veröld – húsi Vigdísar í dag,
laugardag, milli kl. 10 og 15. Í tilkynningu frá skipu-
leggjendum kemur fram að í ár eru 100 ár liðin frá út-
gáfu fyrstu íslensku útleggingarinnar á Bókinni um veg-
inn. „Síðan hefur ritið verið þýtt fjórum sinnum til
viðbótar, þar af einu sinni úr frummálinu, en þessi fyrsta
endursögn eftir bræðurna Jakob J. Smára og Yngva
Jóhannesson hefur þó ávallt notið mestrar hylli, líklega
einkum og sér í lagi eftir að Halldór Kiljan Laxness
skrifaði formála að 2. útgáfu hennar sem út kom fyrir 50
árum eða árið 1971.“ Á málþinginu verður fjallað um tengsl verka Halldórs
og daoismans (einnig ritað taóismans) sem og dulspeki í víðari skilningi.
Erindi á málþinginu flytja Jóhann Páll Árnason, Pétur Pétursson, Bergljót
S. Kristjánsdóttir, Halldór Xinyu Zhang, Geir Sigurðsson, Kristín Nanna
Einarsdóttir, Halldór Guðmundsson og Benedikt Hjartarson. Allar nánari
upplýsingar um erindin og málþingið má finna á vefnum vigdis.hi.is/.
Geir Sigurðsson
Skáldið Laxness, taóið og dulspekin