Morgunblaðið - 06.12.2021, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 6. DESEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þær breyt-
ingar á
stjórnar-
ráðinu sem ríkis-
stjórnin vinnur nú
að hafa vakið
nokkra umræðu. Óhætt er að
segja að ýmsir hafa furðað sig á
breytingunum og er ekki ör-
grannt um að enn vanti mikið
upp á að skilningur sé á því
hvað hið nýja skipulag felur í
sér eða hver tilgangur þess er,
hvað þá ávinningur. Að ein-
hverju leyti kann þetta að stafa
af því að skýringar hafi illa bor-
ist út fyrir þann þrönga hóp
sem ákvörðunina tók og þá mun
þetta mögulega lagast með tím-
anum og auknum upplýsingum.
Þó er hætt við að sumt verði
seint skýrt svo vel sé.
Björn Bjarnason, sem hefur
meiri reynslu úr stjórnarráðinu
en flestir aðrir, meðal annars
sem skrifstofustjóri forsætis-
ráðuneytisins á áttunda ára-
tugnum og síðar sem ráðherra
frá miðjum tíunda áratugnum
til ársins 2009, fjallaði um þess-
ar breytingar í vikulegri grein
sinni hér í blaðinu um helgina.
Björn minnir á að stjórnarráðs-
lögin „sem giltu frá 1970 til
2011 mæltu fyrir um skýrar
boðleiðir: hverju ráðuneyti
stýrði ráðuneytisstjóri í um-
boði ráðherra sem gæti stýrt
fleiri en einu ráðuneyti.“ Þessi
skipan hafi leitt til farsælla
ákvarðana en vinstri stjórnin
sem sat á árunum 2009-2013
undir forystu Jóhönnu Sigurð-
ardóttur forsætisráðherra hafi
sett ný lög um stjórnarráðið,
enda hafi íslenska stjórn-
arráðið verið meðal þess sem
hafi verið kennt um fall bank-
anna.
„Nú 10 árum síðar myndar
Katrín Jakobsdóttir (VG) 12
manna ríkisstjórn. Ráðherra-
fjöldinn er þar með orðinn sá
sami og hann varð mestur sam-
kvæmt gömlu lögunum. Mark-
mið Jóhönnulaganna um fáa
ráðherra með stór ráðuneyti er
orðið að engu.
Í stefnuræðu sinni 1. desem-
ber 2021 boðaði Katrín Jakobs-
dóttir að hún hefði „hug á að
hefja endurskoðun laga um
Stjórnarráð Íslands“ í sam-
vinnu við alla þingflokka. Dag-
ar Jóhönnulaganna um stjórn-
arráðið eru taldir eftir óvissuna
sem við blasir þegar við skipt-
ingu starfa ráðherra var leitast
við að endurskipuleggja ráðu-
neyti eftir pólitískum áherslum
og auka hreyfanleika í opin-
berri stjórnsýslu,“ segir Björn.
Hann bendir ennfremur á að
„[á]ður gátu ráðherrar farið
með fleiri en eitt ráðuneyti sem
hvert og eitt laut forystu ráðu-
neytisstjóra. Nú geta margir
ráðherrar farið með pólitíska
stjórn málefna í ráðuneyti und-
ir stjórn eins ráðuneytis-
stjóra.“ Björn
nefnir dæmi um
þetta, sem sann-
arlega eru ekki til
einföldunar eða
aukins skýrleika.
Hann segir líka að vissulega
megi kenna þessa nýskipan við
hreyfanleika, en hreyfanleikinn
megi ekki verða á kostnað
gagnsæis og skilvirkni.
Af þessu má sjá að þær
áhyggjur sem fram hafa komið
vegna fyrirhugaðra breytinga
eru ekki ástæðulausar. En
fleira kemur til. Í samtali við
Morgunblaðið sagði ráðuneyt-
isstjóri forsætisráðuneytisins,
Bryndís Hlöðversdóttir, „allar
líkur á að einhver fjölgun
stöðugilda verði í Stjórnar-
ráðinu frá því sem er í dag“.
Þetta kann að slá á þær áhyggj-
ur sem komið hafa fram hjá fé-
lögum starfsmanna innan
Stjórnarráðsins, en skattgreið-
endur hafa ástæðu til að óttast
að þetta verði enn ein ástæða
þess að skattar haldist háir.
Þeir hafa frekar sýnt tilhneig-
ingu til að hækka en lækka og
eru verulega íþyngjandi fyrir
almenning þó að furðu lítið sé
um það rætt.
Í vikunni birti Morgunblaðið
frétt um þróun starfa hins
opinbera og einkageirans á ný-
liðnum árum. Þar kom fram að
starfsfólki hins opinbera hefur
fjölgað um níu þúsund á síðustu
fjórum árum en starfsfólki
einkafyrirtækja hefur fækkað
um átta þúsund. Halldór
Benjamín Þorbergsson, fram-
kvæmdastjóri Samtaka at-
vinnulífsins, hefur bent á að
þessi öfugþróun þarfnist skýr-
inga frá hinu opinbera en engar
frambærilegar skýringar hafa
borist enda líklega ekki til.
Vissulega hefur kórónuveiran
hoggið skörð í störf einkafyrir-
tækja á sama tíma og hið gagn-
stæða hefur líklega verið uppi á
teningnum hjá hinu opinbera.
Þetta skýrir öfugþróunina þó
tæpast að fullu og alls ekki þá
þróun sem sjá má þegar horft
er lengra aftur í tímann, því að
mikil fjölgun opinberra starfs-
manna er engin nýlunda.
Það væri verðugt verkefni
fyrir nýja ríkisstjórn að leita
leiða til einföldunar og auk-
innar skilvirkni hjá hinu opin-
bera og stefna að því að fækka
opinberum starfsmönnum frek-
ar en að fjölga þeim. Á sama
tíma mætti auka svigrúm
einkageirans, draga úr óþörfu
regluverki og eftirlitskerfi og
lækka skatta. Þannig mætti
fjölga störfum og auka verð-
mætasköpun í atvinnulífinu og
skjóta með því styrkari stoðum
undir starfsemi hins opinbera
en ekki síst lífsgæði almenn-
ings, sem er vitaskuld það stóra
verkefni sem aldrei má gleym-
ast.
Leiðin að markinu er
einföldun fremur en
auknar flækjur}
Enn blæs báknið út
Þ
etta er einföld og aldagömul spurn-
ing en svarið við henni er alls ekki
augljóst. Það er hægt að segja að
bensíngjaldið fari í samgöngur og
nefskatturinn í RÚV en það er í
rauninni ekki satt. Að minnsta kosti er það óná-
kvæmt. En án þess að fara út í hagfræðileg
smáatriði þá er þessi spurning mikilvægari í
dag en oft áður. Ástæðan fyrir því er lýðræðis-
leg, frekar en hagfræðileg.
Til hvers erum við að kjósa fólk á þing? Ein
helsta ástæðan er til þess að ákveða hvað er
gert við almannafé í fjárlögum hvers árs. Þetta
hlutverk er talið svo mikilvægt að það er sett í
stjórnarskrána að „fyrir hvert reglulegt Al-
þingi skal, þegar er það er saman komið, leggja
frumvarp til fjárlaga fyrir það fjárhagsár, sem í
hönd fer“. Stjórnarskráin gerir einnig ráð fyrir
því að reglulegt Alþingi komi saman í upphafi október.
Fjárlagafrumvarpið í ár var lagt fram 2 mánuðum seinna.
Ekki jafn seint og árið 2016 og 2017 að vísu en að fenginni
reynslu ætti ekki að endurtaka þá bilun.
Þegar ég greiði atkvæði um fjárlög verð ég a.m.k. að
vita um hvað ég er að greiða atkvæði. Þjóðin á að vita um
hvað er verið að greiða atkvæði. Er fræðilegur möguleiki á
að komast að því á innan við mánuði? Að fenginni reynslu
er svarið nei. Það er ekki hægt. Samt setur meirihlutinn
sér þau markmið að önnur umræða fjárlaga hefjist 21.
desember og afgreiðslu verði lokið milli jóla og nýárs. Það
á nefnilega frekar að klára að afgreiða málið en að komast
að því í hvað skattarnir eru að fara.
Skoðum t.d. eina aðgerð stjórnvalda, að
„efla fjölþætt úrræði fyrir sjúklinga utan sér-
greinasjúkrahúsa“. Hvað á þetta að kosta? Það
stendur ekki. Hvaða árangri á að ná með þess-
ari aðgerð? Það stendur ekki. Er hægt að ná
sama árangri með öðrum aðgerðum? Ekki
hugmynd. Myndi meira fjármagn skila betri
árangri til lengri tíma? Enginn veit.
Ég held að enginn efist um að það væri fínt
að hafa fjölþætt úrræði utan sérgreinasjúkra-
húsa. Það hljómar rosalega gáfulegt. Sér-
staklega fyrir fólk sem er fjarri þeim sjúkra-
húsum. En hvað með: „Bættur búnaður
lögreglu: Varnar- og öryggisbúnaður vegna
hryðjuverkavarna og stórfelldra ofbeldis-
brota“. Hljómar rosalega nauðsynlegt, en er
þetta aukin vopnvæðing lögreglunnar? Eigum
við að samþykkja fjárheimildir í það? Ég hef engan áhuga
á því a.m.k.
Staðreyndin er að þingmenn geta aldrei kynnt sér fjár-
lagafrumvarpið nægilega vel til þess að geta réttlætt um
þúsund milljarða innheimtu og greiðslur en það lítur út
fyrir að meirihlutinn ætli bara samt að gera það. Alveg
eins og meirihlutinn staðfesti gildi kosninganna án þess að
vita í raun hvort niðurstöðurnar voru réttar eða ekki. Þau
bara héldu að niðurstöðurnar væru í lagi. Er það í alvör-
unni nóg?
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Hvað verður um skattana þína?
Höfundur er þingmaður Pírata. bjornlevi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Sonja Sif Þórólfsdóttir
sonja@mbl.is
A
ngela Merkel Þýskalands-
kanslari lætur af embætti
á miðvikudag. Verður hún
fyrsti kanslari landsins til
þess að sækjast ekki eftir endur-
kjöri og segja skilið við stjórnmálin
að eigin ósk. Merkel hefur gegnt
embættinu í 16 ár, litlu skemur en
lærifaðir hennar og fyrrverandi for-
maður Kristilegra demókrata, Hel-
mut Kohl, sem var kanslari Þýska-
lands frá 1982 til 1998. Í raun munar
aðeins nokkrum dögum á því að
Merkel hefði setið lengur en hann.
Merkel skilur eftir sig heila
kynslóð kjósenda sem muna ekki
eftir öðru en að hún hafi setið á
kanslarastólnum og eru vinsældir
hennar miklar í landinu. Þá sýna
kannanir að hún gæti sóst eftir um-
boði frá kjósendum til að sitja
fimmta kjörtímabilið í röð og unnið
með miklum yfirburðum. Vinsældir
hennar ná einnig út fyrir landsteina
Þýskalands. Fyrr á þessu ári sagðist
mikill meirihluti í stærstu lýðræðis-
ríkjum heims treysta Merkel til að
taka réttar ákvarðanir í málefnum
er varða heiminn allan.
Vinsældir hennar náðu hámarki
árið 2013 þegar flokkur hennar
hlaut 41,5% atkvæða í kosningum. Í
mikilvægum kappræðum í kosninga-
baráttunni endaði hún ræðuna á
orðunum: „Þið þekkið mig“ og þótti
það til marks um hversu dáð hún var
af þýsku þjóðinni.
Olaf Shcolz, sem hefur bæði
verið varakanslari hennar og fjár-
málaráðherra, tekur við stjórnar-
taumunum en hann leiðir bandalag
jafnaðarmanna inn í nýja ríkis-
stjórn.
Umdeild og elskuð
Merkel hefur ekki siglt lygnan
sjó allan sinn kanslaraferil. Hennar
umdeildasta ákvörðun er án efa að
Þýskaland skyldi taka við rúmlega
milljón hælisleitendum árið 2015.
Eftir sex ár í embætti, árið 2011, tók
hún þá ákvörðun að Þýskaland
skyldi loka kjarnorkuverum sínum.
Það var í kjölfar kjarnorkuslysanna
í Fukushima í Japan og barðist hún
hart fyrir að teknir yrðu upp endur-
nýjanlegir orkugjafar. Þá var hún
kölluð „umhverfisverndarkansl-
arinn“ af andstæðingum sínum. Á
hennar síðari árum hafa umhverfis-
verndarsinnar svo gagnrýnt hana
fyrir að efna ekki loforð sín um
grænni framtíð.
Stúlkan hans Kohls
Fæðingarnafn Angelu er Ang-
ela Dorothea Kasner og fæddist hún
hinn 17. júlí árið 1954 í Hamborg.
Faðir hennar var prestur og móðir
hennar kennari.
Hún tók nafn fyrsta eiginmanns
síns, Ulrich Merkel, sem hún giftist
árið 1977 og hefur síðan þá haldið
sig við Merkel-nafnið.
Merkel leiddist út í stjórnmál
stuttu eftir fall Berlínarmúrsins og
hóf þá þátttöku í stjórnmálaflokki
sem seinna sameinaðist Kristilega
demókrataflokknum. Þar vakti hún
fljótt athygli Kohls sem þá var
kanslari Þýskalands. Gerði hann
hana að ráðherra strax árið 1991 og
kallaði hana reglulega „stelpuna
sína“.
Kohl var kanslari til ársins 1998
en þá galt Kristilegi demókrata-
flokkurinn afhroð í kosningunum.
Í kjölfar kosninganna sagði
Kohl af sér.
Merkel var kjörin formaður
flokksins árið 2000 og var fyrsta
konan til að leiða flokkinn. Hún
leiddi stjórnarandstöðuna á þinginu
frá 2002 til 2005 þar til flokkur henn-
ar vann kosningarnar sama ár og
tók hún þá við embætti kanslara.
Sterk fyrirmynd
Sem fyrsta konan til að gegna
embætti Þýskalands kanslara braut
Merkel glerþakið og er talin sterk
fyrirmynd fyrir konur í stjórn-
málum um allan heim. Hún þráaðist
þó lengi við að kalla sig femínista og
var það ekki fyrr en undir lok
stjórnartíðar hennar að hún sagði
sjálfa sig vera femínista. Var það of
seint að mati margra.
Merkel hefur verið gagnrýnd
fyrir að gera ekki breytingar á
þýska stjórnkerfinu sem mismunar
konum, líkt og til dæmis skattalög-
um fyrir hjón, sem femínistar í land-
inu hafa barist fyrir breytingum á.
Óútskýrður launamunur
kynjanna í Þýskalandi er einnig sá
mesti á meðal ríkja Evrópusam-
bandsins en hann var 19% árið 2019.
Ætlar ekki
í heimsstjórnmálin
Merkel hefur verið orðuð við
stjórnunarstöður bæði í Evrópu-
sambandinu og hjá Sameinuðu þjóð-
unum. Hún hefur hins vegar sagt að
hún stefni á að hverfa alfarið frá
stjórnmálum. Á blaðamannafundi í
sinni síðustu ferð til Bandaríkjanna í
júní á þessu ár var Merkel spurð
hvers hún hlakkaði mest til eftir að
stjórnartíð hennar lyki. Svarið var
einfalt: „Að þurfa ekki stöðugt að
taka ákvarðanir.“
AFP
Kanslari Angela Merkel kveður eftir 16 ár í embætti. Á myndinni stendur
hún fyrir framan málverk af lærimeistara sínum, Helmut Kohl.
Hinn „eilífi kanslari“
kveður eftir 16 ár