Bjarmi - 01.06.2017, Blaðsíða 27

sannarlega svo slegin djúpri hryggð að
ég get ekkí trúað neinum manni fyrir sorg
hjarta míns. Og ég veit ekki hvað ég á af
mér að gera, ég kem engu í verk og get
ekki fest hugann við neitt. Ég get hvorki
borðað né sofið.“25 Það er erfitt að gera sér
fulla grein fyrir því hve stór þáttur Katarínu
er í lífsverki Lúthers, einkum siðbótarstarfi
hans. Vissulega var hjálp hennar háð
vissum annmörkum, en hér ber samt að
hafa í huga að hún hafði notið góðrar
menntunar í klaustri og var vel að sér.
Hún gerði sér líka fulla grein fyrir því hvað
siðbótin stóð fyrir. Nægir bara að minna á
að það var fyrir rit Lúthers, sem smyglað
hafði verið inn í nunnuklaustrið, að hún
snerist til liðs við siðbótina. Og þegar hún
gekk að eiga Lúther tók hún, eins og áður
er sagt, á sig þá bannfæringuna sem hvíldi
yfir honum að vissu leyti. Siðbótin var því
hjartans mál hennar. Ef að líkum lætur hefur
hún lesið yfir handrit Lúthers og komið með
ábendingar. í þessu samhengi er rétt að
geta þess að fyrir hennar orð skrifaði Lúther
andsvar við riti Erasmusar frá Rotterdam,
„Um hinn frjálsa vilja“, og reit eitt merkasta
guðfræðirit sem skrifað hefur verið, „Um
ánauð viljans". Lúther skrifaði og hélt einnig
húslestra eða prédikanir og til eru margar
frásögur af því þegar hann átti í rökræðum
við konu sína. Það er því ekki allskostar rétt
að álíta að guðfræðin og starf Lúthers hafi
ekki fallið undir starfssvið hennar. Ég leyfi
mér að fullyrða að siðbótin var baráttumál
þeirra beggja og það er leitt hversu lítið
hefur verið gert úr hlut kvenna í siðbótinni
að undanförnu. Konur siðbótarmannanna
voru oft nunnur og þær vissu vel að með
því að ganga í hjónaband stefndu þær lífi
sínu í hættu. Hjónaband þeirra var játning
sem byggðist á samfæringu þar sem allt
var lagt undir. Og margar hverjar veittu
siðbótinni lið með guðfræðiskrifum sínum
og ortu m.a. sálma sem eru allt til þessa
dags í sálmabók lúthersku kirkjunnar í
Þýskalandi. Nægir hér að nefna sálma
Elísabetar Cruciger (1500-1535), en hún
var eiginkona aðstoðarmanns Lúthers.
Þessi hefð sálmakveðskapar hefur haldist
og nægir að líta í sálmabók íslensku
þjóðkirkjunnar því til staðfestingar.
Þetta átti líka við um Katarínu Lúther
enda skrifaði hún systur sinni í áðurnefndu
bréfi eftir lát eiginmannsins:
Að þú finnir tii með mér og börnum
mínum veit ég vel, því hver væri ekki
hryggur og sorgbitinn vegna fráfalls svo
dýrmæts og trausts manns sem minn
elskulegi húsbóndi var. Hann sem þjónaði
ekkibara borginni eða landinu, helduröllum
heiminum. Þess vegna er ég full hryggðar.
Síðar segir:
Og þótt ég hefði furstadæmi eða
keisaradæmi, eða allan heiminn, þá gæfi
ég það allt til að fá aftur þennan elskulega
og dýrmæta mann.26
Það vekur athygli að Katarína Lúther
lýsir með þessum orðum lífsverki bónda
síns á svipuðum hátt og Melankton gerði
þegar hann hermdi fráfall Lúthers. Katarína
grípur einnig til svipaðra líkinga og Lúther
hafði notað um hana. Þau kölluðu hvort
annað „drottin sinn“, „keisaraynju" eða
„keisara". Af því sem ég hef lesið styrkist
sá grunur minn æ meir að það verði að
huga betur að hlut Katarínu í siðbótinni og
horfa á þau hjón sem samstarfsmenn.
Lúther hafði lengi átt við vanheilsu að
stríða og veikindi hans má að miklu leyti
rekja til þess harða meinlætalifnaðar sem
stundaður var í klaustrinu forðum. Hann
gerði sér því fulla grein fyrir því að hann
færi á undan Katarínu. Hann sá því til þess
- og þvert á ríkjandi hefðir - að Katarína
ein erfði hann svo hún þyrfti ekki að leita
til barna sinna, heldur börnin til hennar.
Lúther reyndist raunsær í mati sínu og tókst
Katarínu að halda heimili og fjölskyldunni
saman á meðan hún lifði. Þegar Lúther
hélt til Eisleben f febrúar 1546 til þess að
miðla málum milli tveggja deiluaðila var
heilsa hans svo slæm að hann átti ekki
afturkvæmt. Þau hjón skiptust eins og
ætíð á bréfum og greinilegt er af þeim
að Katarína hefur verið mjög áhyggjufull.
Lúther skrifar henni því í næstsíðasta bréfi
sínu til hennar:
Náð og friður í Kristi! Allra heilagasta!
Frú doktor! Ég þakka þér fyrir alla þína
umhyggju [...] en áhyggjur mínar eru þær
að þú gerir þér svo miklar áhyggjur að
þær gleypi alla jörðina. Hefur þú ekki lært
fræðin og trúarjátninguna? Þú skalt biðja
og láttu Guð um áhyggjurnar, það er ekki
þitt verk að sjá endanlega um mig eða hafa
áhyggjur. Segir ekki í sálminum: „Varpa
áhyggjum þínum á Drottin, hann mun bera
umhyggju fyrirþér"? (Slm 55.24).27
Og í öðru bréfi skrifar Lúther:
Þú hefur slíkar áhyggjur að ætla mætti
að Guð væri ekki almáttugur og gæti ekki
skapað tíu aðra doktora Martínusa. Hættu
þessum áhyggjum, ég hef einn sem sér
um áhyggjur mínar, hann liggur í jötu og er
við brjóst móður sinnar, en situr um leið til
hægri handar Guði föður almáttugum.
Lúther kveður Katarínu með orðunum
„náð og friður í Kristi sé með þér, mín
gamla ást, og drottning" og hann ritar
undir: „Marteinn Lúther, þín gamla ást.“28
Það er vissulega hægt að benda á,
þegar rúm fimm hundruð ár eru liðin frá
fæðingu Katarínu frá Bóra, að nú á dögum
hafi menn aðra sýn á tilveruna en þau
hjónin. En í breyttum heimi verðum við
líka að ryðja hinu kristnu frelsi leið, bæði
inn í lífi okkar og samfélagið. Og í þessu
samhengi hefur inntak þessa frelsis, sem
er trú og kærleikur - og þakklæti, þar sem
það virkar, ekkert breyst. Af lífi þeirra hjóna
getum við nútímamenn því lært ýmislegt
og umfram allt það hvernig þau tókust á
við líf sitt í spennu milli trúar og óvissu. Þau
tókust á við lífið í Ijósi þess að maðurinn
réttlætist ekki fyrir verk, heldur trúna á
Krist. Þau létu þá trú móta líf sitt og í þessu
efni eru Katarína og Marteinn Lúther ennþá
fyrirmyndir.
25Martin Treu, Katarina von Bora - Biographíen zur Reformation, Wittenberg 1995, 70.
26Martin Treu, Katarina von Bora, 70.
27WA Br. 11,298 (nr. 4206).
2aWA Br. 11,275-276 (nr. 4195 og nr. 4201).
bjarmi | júní 2017 | 27