Skólavarðan - 2021, Blaðsíða 4

4 SKÓLAVARÐAN VOR 2021
KENNARASAMBANDIÐ / Leiðari
Bókvitið er auðvitað
ekkert bundið við
bækur. Bókvitið tákn-
ar hina sammann-
legu hugsun og
reynslu sem gerð
hefur verið aðgengi-
leg fólki um heim
allan.
Leiðari
Ragnar Þór Pétursson, formaður KÍ
Asklok fyrir himin
T ímarnir breytast og mennirnir með.
Áður var kjörorð þjóðarinnar: Bókvitið
verður ekki látið í askana. Með því
átti ekki að rota, heldur dauðrota, alla
menntaþrá og menntaviðleitni. Menn
áttu að hafa sér asklok fyrir himin. Nú
er einkunnarorð nýja tímans: „Mennt er máttur“, „vísindin
efla alla dáð“.
Þannig komst Arnór Sigurjónsson frá Sandi í Aðaldal að
orði fyrir ríflega öld í umfjöllun um menntun í landinu. Upp-
haf tuttugustu aldar var tími nánast óþrjótandi möguleika og
mikillar bjartsýni en um leið forleikur mikilla átaka og öfga.
Það fór ekki á milli mála að menntun og vísindi
gætu leyst úr læðingi mikinn mátt og eflt dáð. Það
fer heldur ekki á milli mála að mikið af því sem
ritað og hugsað var um menntamál fyrir einni, eða
jafnvel hálfri annarri öld, var ótrúlega nútímalegt
og fágað. Menntun var álitin einhvers konar leið
til ljóssins úr myrkrinu, ferðalag í persónulegum
þroska.
Í grein Arnórs ræðir hann mikilvægi þess að
mennta þjóðina úti í sveitunum. Slíkt þótti engan
veginn sjálfsagt mál á þeim tíma. Fram að því
hafði nokkurn veginn verið talið duga að prestar
eða aðrir embættismenn hefðu augun opin fyrir
drengjum sem sýndu miklar námsgáfur svo senda
mætti þá til frekara náms. Það var trú Arnórs að
öflugir skólar úti um allt land gætu tryggt blómleg
samfélög í sveitunum og komið í veg fyrir flóttann
í bæina.
Samfélög eru flókin og vera má að menntun
fólks í sveitum hafi, þegar allt kom til alls, frekar ýtt undir
flutning fólks úr sveitunum en hitt. Breyttir atvinnuhættir
gerðu það kannski óumflýjanlegt. Það er þó mikill munur
á þeim tilflutningi fólks sem kemur til vegna neyðar – og
hinum sem helgast af leit að nýjum tækifærum.
Allt síðastliðið ár hafa Íslendingar staðið frammi fyrir
mikilli vá. Heimsfaraldur af völdum kórónuveirunnar hefur
lamað heimsbyggðina og orðið milljónum að bana. Vikum
saman hefur síðan land skolfið á Reykjanesskaga og einhverj-
ar líkur eru á því að brátt hefjist eldgosahrina sem kann að
standa yfir í einhverjar aldir.
Það er á stundum sem þessum sem styrkur menntunar-
innar blasir við. Skýrustu holdtekjur hennar um þessar mundir
eru líklega fjórar manneskjur: Alma, Kristín, Víðir og Þórólfur.
Fólk sem fætt er á tímabilinu 1953 til 1973. Tvö þeirra fædd
í Vestmannaeyjum, eitt á Siglufirði og eitt í Reykjavík. Leið
þeirra til menntunar lá um heim allan og aftur heim. Þau hafa
lagt fyrir sig svæfingar- og barnalækningar, trésmíði, popp-
söng, olíurannsóknir og hjálparsveitarstarf, svo eitthvað sé
nefnt, í löndum eins og Bandaríkjunum, Svíþjóð og Úganda.
Á bak við þessi fjögur er stór hópur annars fólks með enn
fjölbreyttari bakgrunn sem vinnur við það alla daga að halda
samfélaginu gangandi og bregðast við þeim aðstæðum sem
upp koma. Þessi fjölbreytileiki er styrkur – ekki
aðeins vegna þeirrar víðsýni og hæfni sem honum
fylgir – heldur líka vegna þess að fjölbreytileikinn
er sannindamerki þess að fólkið hafi sjálft varðað
sína leið gegnum lífið.
Bókvitið er auðvitað ekkert bundið við bæk-
ur. Bókvitið táknar hina sammannlegu hugsun og
reynslu sem gerð hefur verið aðgengileg fólki um
heim allan.
Það er ekki eðli þekkingar að safnast saman
í polla. Það er heldur ekki eðli manneskjunnar að
sitja í slíkum polli. Þekking og reynsla á að vera
smitnæm og fara víða.
Nú, rúmum hundrað árum eftir að Arnór
skrifaði grein sína, stöndum við enn frammi fyrir
þeirri áskorun að hafa ekki asklok sem himin.
Djúpt í minni þjóðarinnar er sterk þessi taug sem
metur gildi menntunar í því hvort hún dugi fólki
til að sjá sér farborða. Enn flykkjast stórir hópar
í nám fyrst og fremst af praktískum ástæðum. Námsval er
of einhæft og mælingar sýna skort á tengslum nemenda við
námsvalið.
Þessu þurfum við að breyta. Við þurfum rækilega að
minna okkur á að námsval á að vera fjölbreytt og það á að
vera eðlilegt að fólk velji ólíkar leiðir – og skipti jafnvel oft
um stefnu.
Heimurinn er allur að opnast. Tækifærunum fjölgar
stöðugt. Alheimurinn er leiksvið okkar. Við þurfum að ala
ungmenni upp í opnu hugarfari og víðsýni og umfram allt að
berjast gegn því að menntun sé dregin ofan í lokaða aska.