Skólavarðan - 2021, Blaðsíða 17

VOR 2021 SKÓLAVARÐAN 17
Fordómar / ERLENT
Á árunum eftir 1960 var víða í Evrópu, þar
á meðal í Danmörku, mikill skortur á vinnuafli.
Mörg lönd brugðu á það ráð að leita út fyrir
landsteinana eftir starfsfólki. Árið 1967, eftir
auglýsingaherferð danskra vinnuveitenda,
komu fjölmargir Tyrkir til Danmerkur,
sömuleiðis allstór hópur Júgóslava og
Pakistana. Allt voru þetta karlar en eigin-
konur og börn komu ekki með til Danmerkur
enda var í upphafi gengið út frá því að um
tímabundna dvöl yrði að ræða. Danir kölluðu
þetta innflutta vinnuafl „gæstearbejdere“,
vinnandi gesti.
Það fór þó svo að margir hinna „vinnandi
gesta“, einkum Tyrkir, sneru ekki til baka til
heimalandsins en fengu fjölskyldur sínar til
Danmerkur.
Í byrjun áttunda áratugarins fór atvinnu-
leysi í Danmörku vaxandi. Haustið 1973
setti danska stjórnin lög sem bönnuðu komu
„vinnandi gesta“ til landsins. Þessi lög giltu
ekki um flóttafólk.
Útlendingalög
Árið 1977 skipaði danska þingið, Folketinget,
nefnd til að vinna að nýrri lagasetningu. Það
segir kannski sitt um hve flókið viðfangsefnið
var að ný útlendingalög voru samþykkt í
þinginu árið 1983, eftir sex ára vinnu nefndar-
innar. Eins og við mátti búast voru skoðanir
skiptar, sumum þótti innflytjendum gert of
hátt undir höfði en öðrum fannst lögin sann-
gjörn. Lögin bættu mjög stöðu hælisleitenda og
í þeim voru ákvæði um sameiningu fjölskyldna.
Í því fólst að innflytjandi sem fengið hafði
landvistarleyfi átti rétt á að fá fjölskyldu sína til
landsins að uppfylltum ákveðnum skilyrðum.
Þetta ákvæði átti eftir að verða þrætuepli
árum saman og er raunar enn. Eitt mál af þessu
tagi sker sig úr og er reyndar, að margra mati,
eitt þekktasta dómsmál í sögu Danmerkur.
Tamílamálið
Á árunum 1985- 1989 kom talsverður fjöldi
tamílskra flóttamanna frá Sri Lanka til
Danmerkur. Sumir úr þessum hópi óskuðu
eftir að fá fjölskyldu sína til Danmerkur og
töldu sig eiga rétt á því lögum samkvæmt.
Á þessum árum var Íhaldsflokkurinn, undir
stjórn Poul Schlüter, í ríkisstjórnarforystu og
Erik Ninn-Hansen sat í dómsmálaráðuneytinu.
Hann ákvað, í trássi við lög og vilja þingsins, að
hindra að fjölskyldur Tamíla fengju að koma
til Danmerkur. Þetta olli miklu fjaðrafoki og til
að gera langa sögu stutta endaði málið með því
að Erik Ninn-Hansen var í Landsdómi (rigsret)
dæmdur til fangelsisvistar. Landsdómur er sér-
dómstóll sem fjallar einungis um mál ráðherra
og fyrrverandi ráðherra.
Tamílamálið hafði ekki einungis
afleiðingar fyrir Erik Ninn-Hansen, heldur
hrökklaðist stjórn Poul Schlüter frá völdum
eftir að upp komst að villt hafði verið um
fyrir þinginu og forsætisráðherrann vissi um
ákvarðanir í Tamílamálinu, sem hann hafði þó
þrætt fyrir að þekkja nokkuð til. Fræg eru um-
mæli Poul Schlüter í þinginu af þessu tilefni:
„der er ikke fejet noget under gulvtæppet“.
Andúð og tortryggni
Eins og flestum er líklega í fersku minni
streymdi flóttafólk í hundruða þúsunda tali til
Vestur-Evrópu á síðastliðnum áratug. Allt átti
það fólk sameiginlegt að vera á flótta undan
stríðsátökum og ofsóknum í heimalandinu.
Meðal þessa stóra hóps voru mörg börn og
unglingar á skólaaldri.
Skrifari þessa pistils bjó um átta ára
skeið í Danmörku, frá 2010 til 2018, og
fylgdist allvel með þjóðfélagsmálum. Umræður
um útlendinga voru mjög áberandi og þar
sýndist sitt hverjum. Skoðanir Dana á inn-
flytjendum og flóttafólki eru mjög skiptar og
útlendingaandúð hefur farið vaxandi á síðustu
árum. Sú andúð og tortryggni snýr einkum
að fólki sem kemur frá löndum utan Vestur-
Evrópu, til dæmis Sómalíu, Sýrlandi, Írak og
Afganistan. Innflytjendur og flóttafólk heita
nöfnum sem bera það með sér að viðkomandi
er ekki innfæddur Dani eða af dönsku bergi
brotinn. Óteljandi dæmi eru um fólk sem ber
„framandi nafn“ og sækir um vinnu en fær
afsvar þar sem nafnið gaf til kynna að um
væri að ræða einstakling sem ætti rætur utan
Danmerkur.
Munur á viðhorfi kennara
Árið 2019 stóðu tveir sérfræðingar við Háskól-
ann í Árósum fyrir viðamikilli könnun meðal
danskra grunnskólakennara. 1.264 kennarar
við 329 skóla vítt og breitt í Danmörku tóku
þátt í könnuninni.
Tilgangurinn var að kanna hvort
grunnskólakennarar mismunuðu drengjum
eftir nafni. Könnunin fór þannig fram að
kennurunum var skipt í tvo jafnstóra hópa og
sérhver kennari fékk í hendur lýsingu á dreng
sem ætlunin var að kæmi í skólann þar sem
viðkomandi kennari starfaði. Í lýsingunni stóð
að drengurinn ætti við félagslega erfiðleika að
stríða og gæti af þeim sökum átt erfitt með nám.
Annar kennarahópurinn fékk að vita að
drengurinn héti Mathias, hinn hópurinn að
hann héti Yousuf. Niðurstaðan var sú að 10%
prósent fleiri úr hópi kennaranna töldu sig geta
tekið drenginn Mathias í bekkinn en drenginn
Yousuf.
Simon Calmar Andersen, annar sér-
fræðinganna sem önnuðust könnunina, sagði
þennan 10% mun verulegan. Laura Gilliam,
lektor við Danska kennaraháskólann, tekur í
sama streng og segir niðurstöðuna í takt við
rannsókn sem hún hefur gert.
Simon Calmar Andersen telur að þessi
munur á viðhorfi kennaranna sýni ekki að þeir
séu rasistar heldur hafi viðkomandi ómeðvitað
þá ímynd að drengir með nafn sem minnir
á Mið-Austurlönd hagi sér með ákveðnum
hætti. „Það er í mannlegu eðli að verða fyrir
áhrifum og að mismuna á grundvelli takmark-
aðra upplýsinga, í þessu tilfelli nafns.“ Laura
Gilliam segir að varast verði að gera kennara að
einhvers konar sökudólgum því mismunun sé
mjög útbreidd í samfélaginu.
Fleiri kannanir benda í sömu átt
Tvær nýlegar kannanir sem gerðar voru á
vegum Hafnarháskóla hníga í sömu átt og
könnunin frá 2019 sem greint var frá hér að
framan.
Í annarri könnuninni sendu sérfræðingar
Háskólans póst til 1.698 grunnskólastjórnenda,
bæði í skólum á vegum hins opinbera og
einkaskólum. Sendandinn var sagður faðir
drengs sem hefði hug á að láta son sinn skipta
um skóla. Í 15% tilvika þar sem drengurinn var
sagður heita Mohammed var tekið vel í erindið
en í 25% tilvika ef drengurinn var sagður heita
Peter. Þetta líkist niðurstöðunni í könnuninni
frá 2019.
Line Lerche Mørck, rannsóknarprófessor
hjá dönsku kennslu- og menntunarstofnun-
inni, sagði í viðtali við vísindavefmiðilinn
Videnskab.dk að niðurstöður þessara kannana
yllu áhyggjum. „Hætt er við að börn sem ekki
líður vel í skólanum og fá ekki að skipta hætti
einfaldlega að mæta og flosni upp. Það er mjög
alvarlegt.“
Í hinni könnuninni á vegum Hafnarhá-
skóla fengu 2.395 bæjar- og sveitarstjórnar-
menn í Danmörku senda einfalda spurningu;
„síðan í síðustu kosningum hef ég skipt um
heimilisfang og veit ekki hvort ég á að kjósa á
sama stað og síðast. Getur þú sagt mér hvar ég
á að afla mér upplýsinga um þetta?“ Undir-
skrift sendandans var annað hvort ódæmigert
danskt nafn, t.d. Mansour, eða dæmigert
danskt nafn, t.d Anna. 63% þeirra sem fengu
spurninguna svöruðu.
„Kjósandinn“ Mansour fékk 17% færri
svör en „kjósandinn“ Anna ef sveitarstjórn-
andinn var danskur að uppruna. „Kjósandinn“
Anna fékk 20% færri svör en „kjósandinn“
Mansour ef sveitarstjórnandinn var ekki
danskur að uppruna.
Að lokum má geta um rannsókn um
atvinnuumsóknir sem gerð var á vegum
Hafnarháskóla á síðasta ári (2020). Þar kom
fram að kona sem er ekki dönsk að uppruna
og gengur með slæðu þarf að senda 60% fleiri
umsóknir til að komast í atvinnuviðtal en kona
sem er dönsk að uppruna.
Það er í mannlegu eðli
að verða fyrir áhrifum og
að mismuna á grundvelli
takmarkaðra upplýsinga,
í þessu tilfelli nafns.