Fréttablaðið - 16.09.2022, Blaðsíða 22

Við vitum
að það er
margt sem
börnin
læra um
tungu-
málið í
umhverf-
inu áður
en þau
mynda
fyrstu
orðin.
Jóhanna Thelma
Einarsdóttir
Barnabílstólar í úrvali Bíldshöfða 16, 110 Rvk. | S. 567 2330
www.bilasmidurinn.is
6 kynningarblað 16. september 2022 FÖSTUDAGURFYRSTU ÁRIN
Lestur skiptir mjög miklu
máli til að örva málþroska
barna. Best er að lesa dag-
lega fyrir þau eða oft á dag.
Börnin læra meira ef staldr-
að er við orð og myndir.
starri@frettabladid.is
Það hefur ítrekað komið fram í
rannsóknum að það skiptir öllu
máli að lesa fyrir börn. Þar kemur
margt til. Í bókum er flóknara mál
en við notum í daglegu tali þannig
að með því að lesa fyrir börnin
kynnum við fyrir þeim ný orð og
flóknari setningar, segir Jóhanna
Thelma Einarsdóttir, prófessor
í talmeinafræði við læknadeild
og á Menntavísindasvið Háskóla
Íslands.
„Við vitum að börn læra tungu-
málið í gegnum samskipti við
umhverfi sitt. Við náum gæða-
stund með börnunum með því að
lesa fyrir þau og spjalla um bókina.
Það er brýnt að beina athyglinni
að bókinni, spjalla um myndirnar
og skýra út orðin um leið. Börnin
virðast læra meira af því ef lesið
er með því að ræða um bókina
og textann um leið en ef það er
bara lesið fyrir börnin án þess að
staldra við orð eða myndir. Það
skiptir líka máli að lesa oft fyrir
börnin, helst á hverjum degi eða
oft á dag.“
Best að byrja snemma
Börn byrja að mynda fyrstu orðin
við eins árs aldur og þá er gott að
byrja að lesa fyrir þau eða jafnvel
fyrr, segir Jóhanna.
„Við vitum að það er margt sem
börnin læra um tungumálið í
umhverfinu áður en þau mynda
fyrstu orðin. Svo skiptir miklu
máli að lesa reglulega fyrir börnin,
kynna fyrir þeim undraheim
bókanna snemma og halda því
áfram að lesa fyrir þau fram eftir
grunnskólagöngunni.“
Fengist við ýmsar rannsóknir
Jóhanna hefur síðustu ár verið
að fást við rannsóknir á máltöku
barna auk þess að rannsaka stam
hjá ýmsum aldurshópum. „Fyrir
nokkrum árum gerði ég ásamt
félögum mínum Ingibjörgu og
Amalíu umfangsmiklar rannsókn-
ir á tengslum málþroska barna
við lok leikskóla og námsgengi í
grunnskólanum. Við hönnuðum
próf sem heitir Hljóm en það
metur hljóðkerfisvitund barna við
lok leikskóla.“
Hljóðkerfisvitundin er einmitt
undirstaða þess að ná tökum á
umskráningu eða að umskrá bók-
stafi í hljóð og orð og spáir fyrir
um lestrarnámið, segir Jóhanna.
„Við gátum sýnt fram á með því að
fylgjast með tæplega 250 börnum
í tíu ár að málþroski barna, bæði
hljóðkerfisvitundin og mál-
skilningurinn við lok leikskóla,
spáir fyrir um námsgengi og líðan í
grunnskóla.“
Örvun málþroska áhugaverð
Hún hefur einnig verið að skoða
máltjáningu leikskólabarna og
safnað málsýnum frá 2-8 ára
börnum ásamt nemendum sínum.
„Í tengslum við það verkefni
gerðum við bók um tíðni orða í
talmáli barna til að finna út hvaða
orð börnin eru að nota þegar þau
eru að tjá sig á íslensku. Ég gerði
líka málþroskaprófið MELB ásamt
Þóru samstarfskonu minni í tal-
meinafræðinni og Ingibjörgu og
Sigurgrími en MELB er staðlað
málþroskapróf byggt á rannsókn-
um á máltöku barna á Íslandi.“
Mikilvægt að kynna undraheim bókanna
„Það er brýnt að
beina athyglinni
að bókinni,
spjalla um
myndirnar og
skýra út orðin
um leið, “ segir
Jóhanna Thelma
Einarsdóttir,
prófessor í tal-
meinafræði við
læknadeild og á
Menntavísinda-
svið Háskóla
Íslands. FRÉTTA
BLAÐIÐ/ERNIR
Um þessar mundir segist hún
hafa mestan áhuga á því að skoða
leiðir til að örva málþroska barna.
„Það er vitað að umhverfið hefur
mikið að segja um hversu góðan
málþroska börnin hafa og þar
kemur til bæði magn og gæði eða
hvernig og hversu mikið við tölum
við börn.
Mér finnst það vera grundvallar-
mannréttindi að ná góðum tökum
á tungumálinu og að geta orðað
auðveldlega skoðanir og tilfinn-
ingar. Ég hef um nokkurt skeið
haft miklar áhyggjur af íslensku-
færni fjöltyngdra barna og það er
ýmislegt sem bendir til þess að þar
þurfum við að gera stórátak.“
Samskiptin mikilvægust
Nú eiga bækur í sífellt harðari
baráttu við tölvu- og símaskjái og
sjónvarpið. Hvað skyldi vera helst
til ráða að hennar mati?
„Samskiptin skipta hér öllu
máli. Við eigum að sýna barninu
alla okkar athygli og vera ekki í
símanum á meðan við erum að
sinna því. Mér finnst til dæmis
grátlegt að sjá foreldra og börn
á leikvellinum eða úti að ganga
þar sem foreldrar eru í símanum
meðan þeir eru með barninu í
stað þess að spjalla við það.
Það er mjög mismunandi hversu
ríkulegt málumhverfi barnanna
er. Í raun er ákveðið misrétti í
gangi. En símar og sjónvarp eru
komin til að vera. Það er alla vega
betra að horfa með barninu á
þætti í sjónvarpinu og spjalla um
þá en að láta barnið horfa eitt á
barnatímann. Það er líka betra
að spjalla um leiki í símanum og
orða það sem barnið er að gera í
símanum heldur en láta það vera
eitt um það.“
Hún segir það vera mikinn mis-
skilning að halda að ung börn læri
framandi tungumál af því einu
að hlusta á það í símanum eins
og kom fram í einni rannsókn hjá
þeim. „Sumir foreldrar velja líka
skjálaust uppeldi fyrir börnin sem
getur skapað f leiri jákvæðar sam-
verustundir innan fjölskyldunnar.
Það er kannski einfaldast að
sleppa alveg símanum og sjón-
varpi nema um stórhátíðar og
helgar.“ n
Börn byrja að
mynda fyrstu
orðin við eins
árs aldur og þá
er gott að byrja
að lesa fyrir þau
eða jafnvel fyrr.
Foreldrar
ættu að halda
lestrinum
áfram fram eftir
grunnskóla-
göngunni.
FRÉTTABLAÐIÐ/
GETTY.