Fréttablaðið - 04.01.2023, Blaðsíða 26

Ragna Sigurðar-
dóttir skrifar
um myndlistar-
menn í nýjustu
skáldsögu sinni
en hún er sjálf
menntaður
myndlistar-
maður.
Fréttablaðið/
Sigtryggur ari
Ragna Sigurðardóttir skrifar
um íslenska listamenn í París
um miðja síðustu öld í bókinni
Þetta rauða, það er ástin.
tsh@frettabladid.is
Skáldsagan Þetta rauða, það er ástin
eftir Rögnu Sigurðardóttur segir frá
tveggja ára tímabili í lífi Elsu, ungr-
ar listakonu sem flyst frá Íslandi til
Parísar á 6. áratugnum.
„Mig langaði til þess að skrifa um
þetta tímabil hjá íslenskum lista-
mönnum, 6. áratuginn, þar sem
geómetrísk abstraksjón er að koma
inn í listalífið. Það voru mikil átök
í gangi á þessum tíma og ég fékk
hugmyndina að þessu sögusviði
fyrir nokkrum árum síðan. Fyrir
þremur árum gaf ég út smásagna-
safn sem heitir Vetrargulrætur, í því
safni eru tvær sögur sem gerast á 5.
og 6. áratugnum hjá listamönnum
hérna heima,“ segir Ragna.
Hún segist hafa viðað að sér
miklum heimildum um þetta
tímabil og þá listamenn sem voru
í fararbroddi listalífsins á 5. og 6.
áratug síðustu aldar.
„Listin sem þau voru að skapa
skipti þjóðina svo miklu máli
og þau fundu til mjög mikillar
ábyrgðartilf inningar gagnvart
því. Þarna um 1950 er Evrópa að
opnast eftir seinni heimsstyrjöld-
ina og listamenn geta ferðast á milli
landa. Það voru margir Íslendingar
sem fóru til Parísar á þessum tíma,
alveg nokkrir tugir. 6. áratugurinn
var kallaður franski áratugurinn
af því það voru svo mikil áhrif
þaðan. Þetta voru bæði mynd-
listarmenn, rithöfundar og skáld.
Þarna er Ísland nýorðið sjálfstætt
og þá kemur fram þessi spurning,
hvernig þjóð ætlum við að vera og
hvernig list ætlum við að skapa? Sú
list sem við sköpum hún mótar þá
þjóð sem við erum. Það var pressan
sem hvíldi á þeim, að bera þennan
kyndil,“ segir Ragna.
Deilur og átök
Að sögn Rögnu skiptust íslenskir
listamenn þessara tíma í tvo hópa,
annars vegar þá sem vildu fylgja
alþjóðlegum straumum og stefnum
og hins vegar þá sem vildu halda í
þjóðlegar hefðir og gildi.
„Þannig það voru miklar deilur
og átök. Mér finnst mjög áhugavert
bæði að hugsa og skrifa um það
þegar fólk leggur einhvern veginn
allt í sölurnar fyrir list. Þá óhjá-
kvæmilega fer maður að hugsa um
hlutverk listarinnar í dag. Hvernig
er það? Eru listamenn enn að taka
jafn mikla áhættu? Ég
komst eiginlega að þeirri niður-
stöðu þegar ég var búin að skrifa
þetta að mér finnst eitthvað vera til
í þessu enn í dag,“ segir hún.
Finnst þér listamenn vera jafn rót-
tækir í dag og þeir voru þá?
„Það er erfitt að vera róttækur
þegar samfélaginu er sama. Vissu-
lega í listum núna er náttúrlega
bara allt hægt og það er ekki sama
pressa en þeir sem eru að vinna
sína list þeir búa enn við fjárhags-
legt óöryggi. Þó hafa starfslaun
listamanna auðvitað breytt mjög
miklu. Í dag eru það kannski helst
kvikmyndagerðarmenn sem leggja
húsin sín að veði og eru fimm ár að
vinna að einu verkefni. Og í sjálfu
sér allir listamenn, vegna þess að
þú græðir náttúrlega yfirleitt ekkert
á þessu. En það á kannski bara við
um allt sem fólk brennur fyrir yfir
höfuð, hvort sem það er að stofna
veitingahús eða gerast listamaður.
Mér finnst áhugavert að skrifa um
svona miklar ástríður.“
Konur áberandi í hreyfingunni
Ýmsir þekktir íslenskir listamenn
bjuggu í París á 6. áratugnum á
borð við Nínu Tryggvadóttur og
Gerði Helgadóttur. Spurð um hvort
hún hafi sótt innblástur til þessara
listamanna við skrif bókarinnar
segir Ragna:
„Ég skoðaði mjög marga og las
mér til um bæði þessar konur og
marga f leiri listamenn. Valtý Pét-
ursson, Hörð Ágústsson, Þorvald
Skúlason og fleiri. Það sem ég reyndi
að gera er að ég reyndi að byggja á
þeirra aðstæðum og þeirra lífi en
þær persónur sem eru í bókinni eru
ekki byggðar á einhverjum einum
listamanni. Það eru tvær aðalper-
sónur og þær byggja báðar á lífi
nokkurra listamanna.“
Brjálæðislega metnaðarfull
Aðalpersóna Þetta rauða, það er
ástin er Elsa sem Ragna lýsir sem
ungri konu uppfullri af metnaði.
„Hún er mjög ung þegar hún fellur
fyrir myndlistinni og ein af stóru
ástunum í hennar lífi er myndlistin
og málverkið. Henni gengur vel frá
upphafi, gengur vel í skóla og fær
mikla hvatningu að heiman. Hún
er mjög ung þegar hún fer út og
fær fjárhagsstuðning frá fjölskyldu
sinni og fyrirtækjum og styrki
frá Alþingi. Þannig að hún finnur
mjög mikið fyrir þessari pressu að
standa sig og það er ekkert einfalt.
Hún lendir í því að þurfa að taka
ákvörðun um hvort hún ætlar að
halda áfram eða ekki,“ segir Ragna.
Hún bætir því við að lífið hjá
ungu fólki sem á framtíðina fyrir
sér sé ekki alltaf auðvelt.
„Mig langaði líka að skrifa sögu
um ungt fólk sem er á þessu aldurs-
skeiði rétt eftir tvítugt og þarf að
taka svo mikið af ákvörðunum sem
geta verið erfiðar. Ekki bara hennar
ákvarðanir heldur þessar ákvarð-
anir sem móta kannski lífið til fram-
búðar. Fólk veit oft ekkert hvað það
vill, þetta getur verið erfiður tími.“
Myndlist og skáldskapur
Ragna er sjálf menntaður mynd-
listarmaður. Hún lærði myndlist við
Myndlista- og handíðaskóla Íslands
og hélt eftir útskrift í framhaldsnám
til Hollands.
Hvernig finnst þér myndlistin og
skáldskapurinn spila saman?
„Mér finnst það bara vinna rosa-
lega vel saman. Ég er menntuð í
myndlist á þeim tíma þegar allir
voru að gera hugmyndalist, þann-
ig að ég málaði aldrei neitt. Þegar
ég var í Myndlista- og handíðaskól-
anum þá var ég í nýlistadeildinni í
gamla daga og við fengum undan-
þágu frá því að fara í módelteikn-
ingu. Í minni myndlist var ég alltaf
að skrifa, þannig að ég er ekki mál-
ari. En síðan á seinni árum hef ég
tekið námskeiðin sem ég fékk að
sleppa í gamla daga. Þegar ég var að
skrifa þessa bók fór ég í námskeið í
olíumálun og fékk rosalega mikið
út úr því, náði svona tengslum við
litinn,“ segir hún. n
Mikil átök og miklar ástríður
Bækur
Lungu
Pedro Gunnlaugur Garcia
Fjöldi síðna: 391
Útgefandi: Bjartur
Kristján Jóhann Jónsson
Skáldsagan Lungu er íslensk ættar-
saga. Í ættinni tengjast Ítalir, Víet-
namar og Íslendingar. Frásagnar-
tæknin er frumleg. Sögumaður er
alvitur, segir frá í þriðju persónu og
segir að höfundur aðalsögunnar sé
Stefán, sem jafnframt er persóna í
bókinni. Stefán hafi skrifað þá sögu
fyrir sig og Jóhönnu dóttur sína og
hann lætur hana hafa handritið.
Sögumaðurinn alvitri segir okkur
frá Jóhönnu og samskiptum þeirra
feðgina og sú frásögn er eins konar
rammi um aðalsöguna sem eignuð
er Stefáni. Ýmislegt gerist eftir að
Jóhanna fær handrit sögunnar sem
Stefán skrifast fyrir. Sögumaðurinn
mótar með öðrum orðum þann höf-
und sem sagt er frá í verkinu, rétt
eins og Pedro Gunnlaugur mótar
sögumanninn sem mótar
ættarsöguna sem Jóhanna
hefur undir höndum. Frá-
sögnin er þannig eins og
margföld rússnesk dúkka
af því tagi sem margir
kalla babúsku.
Hinn alvitri sögumaður
Undir lok bókar kemur
í ljós hvað fyrir Stefáni
vakti með sög ugerð
sinni en hann getur ekki
haft heimildir fyrir öllu
sem hann segir frá svo
að hann er að einhverju
leyti að búa til skáldsögu
um ætt sína. Fjörið í frásagnartækni
bókarinnar gerir lesturinn ekki
auðveldari fyrir lesandann og í ljós
kemur að lesandi ættarsögunnar,
Jóhanna, er ekki bara að lesa hana.
Hinn alvitri sögumaður sem hér
ræður ríkjum hefur ekki átt miklum
vinsældum að fagna upp á
síðkastið en í vexti
skáldsögunnar á nítj-
ándu öld var blóma-
skeið hans. Þegar
talað er um „alvitran
sögumann“ þá ber í
raun og veru ekki að
skilja það þannig að
hann „viti allt“. Það er
frekar þannig að hann
veit það sem honum
sýnist og hann hefur
gaman af. Slíkur sögu-
maður getur undið sér
milli persóna og birst í
því rými og þeim tíma
sem honum sýnist, og skilið eftir
lausa enda þegar hann vill. Í með-
förum Pedro Gunnlaugs verður
þessi aðferð oft súrrealísk og mjög
skemmtileg. Hættan er alltaf sú að
höfundurinn yfirgefi persónur full-
snemma án þess að vinna úr þeim
og hverfi að öðrum of fljótt.
Glöggt er gests augað
Sagan Lungu geysist til dæmis frá
óbjörgulegum ítölskum liðhlaupa
og uppburðalítilli víetnamskri
stúlku í Kanada, að tröllauknum
hana í Hörgárdal og fljúgandi engla-
konur í þoku kallast á við háþró-
aðan sýndarveruleika í tölvuheimi.
Enginn ræður sínum næturstað í
þessari sögu. Allt ólgar af fjölmenn-
ingu, kynusla, kynjaátökum, fíkni-
efnaneyslu og tölvutækni. Þegar
best gengur eru frásagnargleði og
hugkvæmni allsráðandi og lesandi
veit sjaldnast á hverju hann á von.
Á hinum Norðurlöndunum hafa
fyrir löngu stigið fram höfundar
sem koma inn í þjóðarbókmennt-
irnar með reynslu, þekkingu og
sögu sem tengd er annarri menn-
ingu og fjalla um sitt nýja heima-
land, í þessu tilviki Ísland, á nýjan
og ferskan hátt. Þetta er einmitt það
sem saga Pedro Gunnlaugs gerir. Ég
gæti trúað að innlendar bókmennt-
ir með erlendar rætur gætu jafnvel
verið enn nauðsynlegri fyrir okkur
Íslendinga í smæð okkar en flestar
aðrar þjóðir. „Glöggt er gests augað,“
segir máltækið og þó að Pedro
Gunnlaugur sé auðvitað Íslendingur
en enginn gestur, þá er að minnsta
kosti annað augað í honum þetta
dýrmæta gestsauga. n
Niðurstaða: Nútímaleg ættar-
saga, ólgandi af frásagnargleði og
skemmtilegheitum. Töfraraunsæi
bregður fyrir eins og í þjóðsögum
og miðaldabókmenntum og
landamæri skipta litlu.
Víða dreifast ættbálkarnir
Mér finnst mjög áhuga-
vert bæði að hugsa og
skrifa um það þegar
fólk leggur einhvern
veginn allt í sölurnar
fyrir list.
22 Menning 4. janúar 2023 MIÐVIKUDAGURFréttablaðiðMennInG Fréttablaðið 4. janúar 2023 MIÐVIKUDAGUR