Víkurfréttir - 02.03.2022, Blaðsíða 10

Heilsuefling í hækkandi aldri er leiðin
að bættum og betri lífsgæðum efri ára
Á haustmánuðum árið 2016 var ákveðið af Reykjanesbæ af fara af stað með verkefnið Fjölþætt heilsuefling 65+ í Reykjanesbæ
– Leið að farsælum efri árum. Hera Einarsdóttir, sérfræðingur á velferðarsviði og Dr. Janus Guðlaugsson íþrótta- og heilsufræð-
ingur sáu um mótun á samstarfssamningi um heilsueflingar- og rannsóknarverkefnið „Fjölþætt heilsuefling 65+ í Reykjanesbæ.“
Grunnur verkefnis er að finna í doktorsverk-
efni Janusar þar sem hann sýndi fram á að með
markvissri þátttöku í fyrirbyggjandi heilsuefl-
ingu eldri aldurshópa jókst hreyfigeta 70-90
ára einstaklinga, afkastagetu þátttakenda
batnaði, sér í lagi þol, styrkur og hreyfigeta. Þá
jókst dagleg virkni hinna eldri samhliða því að
lífsgæði þeirra og heilsa varð betri. Einnig var
sýnt fram á að draga mætti úr áhættuþáttum
hjarta- og æðasjúkdóma með markvissri
þjálfun, fræðslu um bætta næringu og aðra
heilsutengda þætti. Erlend rannsóknarverk-
efni leiða einnig líkum að því að með aukinni
og markvissri hreyfingu megi draga úr sjúk-
dómum sem hafa áhrif á heilastarfsemi eins
og heilabilun og Alzheimer. Þessir sjúkdómar
eru vaxandi áhyggjuefni samfélaga á næstu
árum og áratugum þegar kemur að heilbrigði
og heilbrigðisvanda. Þá hafa nýjar rannsóknir
sýnt að hver króna sem fjárfest er í markvissri
heilsueflingu skilar sér 14 falt til baka til sam-
félagsins.
Janus var á ferðinni í Reykjanesbæ nýlega
til að funda með Öldrunarráði ásamt nokkrum
stjórnendum bæjarfélagsins. Ráðið óskaði eftir
kynningu á verkefninu og stöðu þess en ný-
lega var samþykkt af bæjarstjórn Reykjanes-
bæjar að skera niður stuðning við verkefnið.
Við spurðum hann út í verkefnið, um hvað það
snérist og þá ákvörðun stjórnenda bæjarins
að hætta við heilsutengdan stuðning við eldri
borgara gegnum verkefnið.
Til móts við eldri borgara
„Meginmarkmið verkefnisins er að koma
til móts við þarfir eldri aldurshópa þannig
að þeir geti í kjölfar heilsueflingar sinnt at-
höfnum daglegs lífs sem lengst, búið sem
lengst í sjálfstæðri búsetu og átt möguleika
á að starfa lengur á vinnumarkaði. Einnig er
markmiðið að geta komið í veg fyrir of snemm-
bæra innlögn á dvalar og hjúkrunarheimili og
ekki síst að skapa fjármagn fyrir heilbrigðis-
kerfi íslenskrar þjóðar í samvinnu við ríki og
sveitarfélög.“ Jafnframt bætti Janus við og
æskilegt væri að minna sveitarstjórnarmenn
á lagalega skyldu sína um að framfylgja lögum
sem í gildi eru. Lög um félagsþjónustu sveitar-
félaga nr. 40/1991 segir m.a. ,,að veita aðstoð
til þess að íbúar geti búið sem lengst í heima-
húsum, stundað atvinnu og búið við sem
mest lífsgæði“. Verkefni okkar fellur að þessu
lagaákvæða og til þess að við getum búið sem
lengst í sjálfstæðri búsetu þá þurfum við að
huga að heilsunni. Það er því erfitt að átta sig
á því hvernig hægt sé að fylgja lagalegri skyldu
á annan hátt en að halda áfram að styðja við
heilsutengdar forvarnir hinna eldri.
Þessi hópur 65+ mun stækka gífurlega á
næstu árum. Árið 2018 voru eldri borgarar
67 ára og eldri um 42 þúsund á landinu. Þeim
mun fjölga í um 68 þúsund árið 2033 eða um
61%,“ sagði Janus. „Þetta er þessi „baby bo-
omers“ aldurshópur sem er mjög fjölmennur.
Eftir besti vitund skilst mér að við séum hlut-
fallslega fjölmennust af Norðurlandaþjóðunum.
Það þýðir í rauninni að heilbrigðiskerfið, að
óbreyttu, stefnir í mikinn vanda til að geta
sinnt öllum þessum fjölda. Það sem kemur til
með að blasa við okkur er að áunnin sykur-
sýki og heilabilun verða eitt af stærstu vanda-
málum þessarar kynslóðar þegar fram líða
stundir. Með því að draga úr heilsutengdum
forvörnum er verið að bjóða hættunni heim.
Ekki aðeins fyrir þá sem eru að eldast heldur
einnig heilbrigðiskerfið sem ekki mun ráða við
þróunina eins og hefur gerst á tímum Covid-
19. Með bættum lífsstíl má draga úr báðum
þessum sjúkdómum auk þess sem koma má
í veg fyrir hjarta- og æðasjúkdóma svo um
munar með markvissri heilsueflingu. Eins og
er ríkir ákveðið stefnuleysi í heilsutengdum
forvörnum.“
Heilsutengdar forvarnir
„Læknastéttin hefur ekki látið mikið í sér heyra
hvað heilsutengdar forvarnir varðar en mér
sýnist nú vera teikn á lofti um aðgerðir. Heil-
brigðiskerfið hefur staðnað, verið of upptekið
að sinna viðgerðunum frá því að það varð til og
þróaðist upp úr miðri síðustu öld. Heilbrigðis-
stéttin á samt allan heiður skilið fyrir vel unnin
störf en því miður er byrjað á röngum enda.
Helsta hryggjarstykki góðs heilbrigðiskerfis er
markvissar heilsutengdar forvarnir frá vöggu
til grafar. Sérfræðingar á sviði öldrunar eins og
Vilmundur Guðnason forstöðumaður Hjarta-
verndar, Karl Andersen hjartalæknir og Pálmi
V Jónsson lyf- og öldrunarlæknir, eru að átta
sig á því að eini möguleikinn til að bregðast
við þessari miklu fjölgun innan heilbrigðis-
kerfisins sem snýr að eldri aldurshópum liggur
í heilsutengdum forvörnum.“ Út á þetta gekk
doktorsverkefni Janusar. Þar var hann með yfir
hundrað einstaklinga frá Hjartavernd á aldr-
inum 70 til 91 árs í þjálfun í um sex mánaða
skeið. „Þar sáum við að með markvissri þjálfun
hinna eldri var hægt að færa allar afkastagetu-
breytur, hreyfibreytur, líkamssamsetningu,
blóðgildi og fleiri heilsubreytur til betri vegar.
En um leið og við hættum þjálfuninni þá seig á
ógæfuhliðina aftur. Við kölluðum þátttakendur
aftur til okkar eftir fimm ára tíma og þá sýndu
mælingarnar mun lakari niðurstöður en áður
en verkefnið hófst . Við sjáum aftur á móti
núna, bæði í verkefni okkar í Reykjanesbæ og
á öllum öðrum stöðum sem við höfum innleitt
það, að eftir tveggja ára heilsueflingu eru flestir
að bæta sig. Afkastagetan eykst og lífsgæðin
batna,“ sagði Janus. Ekki væri þó endalaust
hægt að bæta sig en það sem einna áhuga-
verðast er að sjá mat þátttakenda á eigin heilsu
batna jafnt og þétt með hverju sex mánaða
tímabili. Það væri ekki sjálfgefið.
Jákvæður vöruskiptajöfnuður
Reykjanesbær var fyrsta sveitarfélagið sem
innleiddi verkefnið hér á landi og önnur fimm
hafa fylgt í kjölfarið. Niðurstöðurnar eru alls
staðar á sama veg og í takt við doktorsverk-
efnið meðan þjálfunin stóð yfir. „Við erum búin
að vera með þetta verkefni frá árinu 2017 í
Reykjanesbæ og það verður mikill söknuður
að þurfa að kveðja bæinn. Ekki síst þar sem
við erum nýlega búin að ráða aðila í fullt starf
við að sinna heilsueflingunni en það var mark-
miðið í upphafi, að það fengi að þróast og dafna
með aðkomu íbúanna. Við erum með fimm
mælipunkta á tveimur árum til að sjá hvað er
að gerast og hvernig þátttakendum, hverjum
og einum, miðar. Það sem gerðist eftir sex
mánuði í doktorsverkefninu hjá mér, eftir að
við hættum þjálfuninni, var að margar lykil-
breytur fóru halloka þegar þjálfuninni og að-
haldinu sleppti. Ég er nokkuð viss um að sagan
mun endurtaka sig hér. Eitt besta dæmið er
vöðvamassinn. Hann féll um leið og fólk fékk
ekki meiri aðhlynningu í þjálfuninni. Í verk-
efninu höldum við aðhlynningunni áfram í að
minnsta kosti tvö ár og sjáum stöðugleika eða
bætingu þrátt fyrir hækkandi aldur þátttak-
enda. Við eigum mjög skýr dæmi um það hjá
þátttakendum í Reykjanesbæ.
Það er eitt af okkar lykilmarkmiðum að gera
fólkið sjálfbært á eigin þjálfun og styðja við það
áfram með einum eða öðrum hætti. Þetta er
lykilatriði. Þetta hefur orðið til þess að við
sjáum vöðvamassann aukast hjá fólki sem er
orðið 65 ára. Við sáum þetta einnig gerast hjá
einstaklingi sem orðinn var 96 ára. Við erum
að sjá blóðþrýsting lækka, fara úr háþrýsting
í eðlilegan þrýsting og nokkrir að draga úr
notkun lyfja í samvinnu við sína lækna. Við
erum að sjá jákvæðar breytingar við hverja
mælingu, sem framkvæmd er á sex mánaða
fresti, sér í lagi hjá þeim sem sinna æfingum
eins og við leggjum upp með. Fylgja áætl-
unum okkar í auðmýkt og með jafnaðargeði.
Við erum einnig að sjá fitumassann minnka
þrátt fyrir að vöðvamassinn sé að aukast. Ég
kalla þetta jákvæðan vöruskiptajöfnuð, þ.e.a.s.
við erum að ýta fitumassanum út en á móti
að auka við vöðvamassann. Við erum að sjá
hreyfifærni batna og það sem meira er þá
sjáum við blóðgildi eins og góða kólesterólið
vera að hækka, blóðfituna lækka og blóðsyk-
urinn einnig. Samstarfið við HSS hefur gert
okkur það kleift að greina efnaskiptavillu og
ráðleggja fólki að koma sér út úr vandanum.
Þannig má ná fólki út úr sykursýki 2, sem er
áunnin sykursýki, Við sjáum fólk færast úr
efnaskiptavillu eða úr áhættuþáttum hjarta-
og æðasjúkdóma. Þessu náum við fram með
daglegri hreyfingu sem að verkefnið gengur í
raun og veru út á. Áherslan er á daglega þol-
þjálfun eins og göngu og styrktarþjálfun tvisvar
til þrisvar sinnum í viku. Þá fá þau góða ráð-
gjöf um næringu og heilsutengda þætti. Þátt-
takendur eru hjá okkur undir leiðsögn þrisvar
sinnum í viku til að byrja með,“ sagði Janus.
Hann vill þó alls ekki að fólk hætti eða dragi úr
öðrum líkamlegum athöfnum sem það stundar.
„Hvort sem það er sundleikfimi, badminton,
golf, dans eða annað. Endilega halda því áfram
en koma skipulagi á hreyfinguna.“
Aukin lífsgæði með hverju þrepi
Janus sagði megináhersluna hjá þeim vera
að breyta eða bæta lífsstílinn með áherslu á
styrktar- og þolþjálfun. Að kenna fólki á hjartað
sitt og að byggja upp vöðvana er mikilvægt at-
riði. Hjartað er okkar helsti lífgjafi og það þarf
að læra að stjórna því. „Þegar við eldumst þá
töpum við vöðvamassa. Við náum hins vegar
að seinka þessari hægfara vöðvarýrnun með
markvissri styrktarþjálfun. Við þessa hreyfingu
bætist svo við æskileg næring. Hún felst m.a. í
því að nýta sem best íslenskt hráefni, mikinn
fisk og próteinríkt fæði til við að byggja upp
vöðvamassann aftur.
Áður en fólk byrjar í þjálfuninni fer það í
nokkuð víðtækar mælingar í samvinnu við
okkur og einnig höfum við verið við í sam-
vinnu við Heilbrigðisstofnun Suðurnesja
(HSS). Þeir hafa tekið að sér blóðmælingar
en við mælum aðra þætti eins og hreyfifærni,
jafnvægi, styrk, þol og lífsgæði. Við erum með
nokkuð fullkominn skanna til að greina líkams-
samsetningu, þá sérstaklega vöðva- og fitu-
massa. Mælum einnig blóðþrýsting og hvíldar-
púls sem við síðan nýtum við að áætlaða ákefð
í þjálfun út frá aldri viðkomandi þátttakenda.
Við skoðum heilsutengdu lífsgæðin, mat þátt-
takenda á eigin heilsu, en það er atriði sem
við höfum einmitt séð aukast með hverju sex
mánaða tímabili. Það hefur verið mjög áhuga-
vert að fylgjast með þeirri þróun. Gera verður
ráð fyrir því að ekki sé hægt að bæta heilsu
viðkomandi endalaust en við sjáum samt fólk
á aldrinum 65 til 96 ára auka lífsgæðin sín með
hverju 6 mánaða þrepi. Það er vissulega mjög
ánægjulegt.“
Aldrei of seint að byrja
En hvað viltu segja við þá sem hafa aldrei
æft neitt yfir æviskeiðið og telja ómögulegt
að taka upp á því á gamals aldri?
„Þetta er í rauninni mýta og þá er aldurinn
afstæður. Við þekkjum vel þennan hugsunar-
hátt en niðurstöður hafa sýnt okkur að hinir
elstu geta með markvissri heilsueflingu öðlast
hreyfigetu og afkastagetu þeirra sem eru 10-15
árum yngri. Gott dæmi er að sá elsti sem var
hjá okkur fyrir þremur árum úr Reykjanesbæ
og verður 99 ára á þessu ári toppaði ýmsar
niðurstöður sínar sem margir héldu að væri
ómögulegt. Ég spurði hann þegar hann varð
búinnn að æfa hjá okkur í eitt ár og hann varð
fyrir smá óhappi, þurfti að vera í gipsi í 7-8
Dr. Janus Guðlaugsson,
íþrótta- og heilsufræðingur,
hefur náð frábærum árangri
í heilsueflingu eldri borgara
Heilsuefling fyrir eldri aldurshópa 65+
– Leið að farsælum efri árum
10 // vÍkurFrÉttir á suðurNEsJuM