Vesturland - 01.12.1986, Page 12

Krístján Hólasmali
í fyrndinni, þegar biskups-
stóll var á Hólum í Hjaltadal,
sat þar að stóli einn merkur,
stjórnsamur og vellátinn bisk-
up, sem ekki verður hér nafn-
greindur. Hann var kvæntur og
átti eina dóttur barna er Ástríð-
ur hét. — Hann hafði, sem
venja var, mikið um sig.
Vinnumenn hafði hann átta, er
stunduðu heyvinnu, og tólf
menn til sjóróðra, er venjulega
komu heim úr verinu viku fyrir
jól. — Drangey lá þá undir
biskupsstólinn og voru allir
geldsauðir búsins látnir ganga
þar sjálfala allt árið. Hæfilegt
skip var haft í uppsátri við þá
lendingu, sem næst fékkst eyj-
unni út með firðinum, til þess
að geta farið þangað eftir þörf-
um.
Drengur, er Kristján hét, ólst
upp hjá biskupi. Faðir hans,
Þorsteinn, hafði þjónað biskupi
nokkur ár og dáið á Hólum.
Hafði hann beðið biskup á
dánardægri að sjá um, að
drengurinn færi ekki á hrakn-
ing.
Af því að ekki voru fleiri börn
á staðnum en biskupsdóttir og
þessi drengur, urðu þau að vera
leiksystkini. Hún var að vísu
lítið eitt yngri. — Drengurinn
kom sér vel og var mannvæn-
legur.
Þegar þar er komið að Krist-
ján er 12 ára, hafði hann þann
starfa, að gæta búfjár biskups á
sumrum, en vatna eldishestum
á vetrum. — Oft hafði hann orð
á, að sig langaði til Drangeyjar,
þegar þangað væri farið. Þetta
haust var honum lofað því, að
hann skyldi við næsta tækifæri
fá að fara með piltum til eyjar-
innar. Þegar leið að jólum átti
að sækja sláturfé til eyjarinnar í
jólaveisluna. — Ástríður bisk-
upsdóttir latti Kristján farar-
innar í það sinn, og vildi að
hann drægi að fara þangað til
um vorið og ætlaði hún þá að fá
að fara með. Einnig latti bisk-
upsfrúin þess, að hann sem nú
þyrfti að stunda bóknám, væri
nema sem minnst í piltafjöl-
menninu, sem gjarnan dró til að
nota hann sem mest og jafn-
framt að beita glettum við
hann.
Eftir vanda komu nú ver-
mennimir heim viku fyrir jólin;
þá var förukona, Anna að nafni,
búin að sitja á Hólum nokkra
daga. Hún var ófríð, svipmikil
og forneskjuleg að sjá. Bein-
ingafé hennar var orðið allmik-
ill flutningur, enda bætti bisk-
upsfrúin nokkru við. Nú gengur
biskupsfrúin til heimamanna og
biður þá að fylgja Önnu gömlu
til næsta bæjar, en hún bjóst þá
til ferðar og stóð yfir föggum
sínum fyrir dyrum úti. Piltar
ganga til dyra, glaðværir að
vanda, og sáu kerlingu þama og
Kristján litla á hlaðinu.
Þeir ávarpa Kristján og segja
hann hæfilegastan til að fylgja
kerlingu, enda skyldu þeir þá
veita honum nafnbót, og kalla
hann síðan „Kerlinga-vísir.“
Kristján brá sér hvergi, en
sagðist mundu geta fylgt Önnu
og ekki þykja nein skömm að,
aðeins ef hægt væri að binda
farangur hennar ofan á litla
sleðann barnanna. — akerling
kvað sér það vel líka, svo að þeir
þyrftu ekki að lýja sig á þessu,
hún gæti tekið í taug með hon-
um. Síðan bundu þeir trússinn á
sleðann, hleyptu öllu úr hlaðinu
og hrópuðu á eftir: „Húrra!
kerlinga-vísir“ — Gamla Anna
sneri sér við með hörðum svip
og sagði: „Aldrei fylgir þessi
nafnbót Kristjáni, og hugsið til
orða minna, að nokkrir ykkar,
sem standið hér nú, munið fá að
standa fyrir honum með kinn-
roða, og ekki einu sinni geta
skýlt ykkur með því að biðja
hann fyrirgefningar.“
Kristján fylgdi kerlingu og lét
vel yfir; hún gaf honum hveiti-
köku og kandís.
Nú líður að jólum. Á Þor-
láksmessumorgun eru sex menn
ferðbúnir til Drangeyjar að
sækja til jólaveislu. Þeir hittu
Kristján litla við hesthús norð-
arlega á túninu. Hann spyr,
hvort þeir ætli nú til eyjarinnar,
og játa þeir því; biður þá
drengur, að þeir hinkri við á
meðan hann skreppi heim og
fái leyfi og klæði sig betur, til
þess að fara með þeim. Þeir
kalla hann bjána og huglausan
ef hann hiki nú við að fara eins
og hann standi, með þeim, fyrst
hann hafi leyfi; en enga bið sé
að orða. Hann ræður af að
fylgjast með þeim, þótt hann
finni hve rangt það er, að láta
engan vita um það. Ferðin til
eyjarinnar gengur vel; veður
var bjart og glaða tunglsljós er
kvöldaði.
Á leiðinni sögðu piltar Krist-
jáni margar sögur af huldufólki
á eynni og sjóskrímslum, er
gengu þar á land. Þegar kom til
eyjarinnar, smöluðu þeir saman
sauðunum og ráku í borg, sem
hafði verið byggð handa sauð-
unum að leita í undan óveðrum.
Hún var byggð milli dranga, er
gerðu að nokkru leyti veggina.
Kristjáni þótti gaman að skoða
sig um í borginni, og skjótast
inn í skútana í dröngunum.
Þarna matast piltar, og færa
síðan sauðina, er þeir tóku, til
skips. Þegar þangað er komið,
vantar þá nestismal sinn, og
þykjast þeir hafa gleymt honum
á borgarveggnum, og biðja nú
Kristján að hlaupa eftir honum.
Hann hljóp skjótlega af stað
og fann malpokann, en er hann
sneri aftur, sá hann, að þeir
voru komnir af stað, og reru
fastan til lands. Hann hrópaði
og bað, að þeir skildu sig ekki
eftir, en það kom fyrir ekki.
Hann heyrði aðeins ágreining
milli manna í bátnum.
Það er hægra að hugsa sér, en
lýsa því með orðum, hver
hörmung var fyrir tólf ára barn,
að vera eitt þarna í svarta
skammdegi á eyðiey, og hafa
þar á ofan á meðvitundinni að
hafa hlaupið burtu á laun við
alla þá, sem honum voru kær-
astir. — Þarna stóð drengurinn,
og þó nú væri kuldi og hungur
fyrirbúið, vissi hann ekki um
það af hræðslunni við draug-
ana, hudlufólkið, sjóinn og sjó-
skrímslin. Þegar Kristján litli
hafði nú mænt gatandi eftir fé-
lögum sínum og misst alla von,
leit hann upp á eyjuna, sem
glitraði nú með tilbreytilegum
myndum, hríni þakin í tungls-
ljósinu og segir við sjálfan sig:
„Hvað á ég nú að gera? Ekki
kasta ég mér í sjóinn, því að það
vill guð ekki að ég geri, ekki fer
ég í sauðaborgina, því að þar
hlýtur huldufólkið að búa; ekki
ætla ég að halda mig fast við
sjóinn, því að þaðan má eiga vís
sjóskrímslin, eins og piltamir
sögðu; ég ætla að leita mér að-
seturs uppi á einhverjum
dranginum, þar sem best sést
yfir, þaðan sé ég einnig blessaða
sauðina.“ Þetta gerði hann;
fékk sér lítið skýli fyrir efri hluta
líkamans. Þarna barst hann
fyrir og nftin dróst yfir. Ekki sá
hann huldufólkið og engin sjó-
skrímsli og var honum það
mikil bót. Hann las allt gott er
hann kunni og hugsaði, að —
„guð á nógu marga vegi til þess
að hjálpa mér úr þessum voða.“
Undir daginn blundaði hann,
en vaknaði skjálfandi af kulda,
og með birtunni hafði hann sig
á kreik um eyjuna og hélt sig
Horft heim að Hólum.
helst hjá sauðunum.
Hugurinn var nú að sjálf-
sögðu heima á Hólum, um
hvarf hans, um frásögn piltanna
er svona höfðu leikið hann, um
jólagleðina, sem þar átti að
vera, um fallegu, nýju fötin
hans og fleira. Dagurinn leið, og
hann hugði á sama náttstað og
hann hafði áður. Nú fann hann
sárt til sultar. Ósjálfrátt hafði
hann einatt haldið á malpok-
anum. Hann leitar í honum og
finnur eina brauðköku, þurra,
og mikið af beinum. Með þetta
fer hann upp í aðsetur sitt í
dranginum, og segir við sjálfan
sig: „Þetta læt ég vera jólakök-
una mína; ég er hér eins og
hirðarnir forðum, og guðsbirtan
mun ljóma hér í kringum mig.“
Nú kom þessi nótt, sjálf jóla-
nóttin, en er lítið var liðið á
hana, varð honum litið á rif eitt
við sjóinn, skammt frá sér; og
bar þá fyrir hann ein mikil
þústa, er honum sýndist koma
upp úr sjónum. Taldi hann
þetta sjóskrímsl, og varð
hræddur mjög. Hann hljóp ofan
í borgina, er hann hafði þó
hræðst, mest vegna huldufólks-
ins; þar fann hann skúta einn
inn í drangann og faldi sig þar.
Nú þótti honum ekki taka betra
við. Hark og háreysti nálgaðist
óðum borgina. Hann gægðist
þó fram úr fylgsni sínu, og sá
menn fyrir dyrum borgarinnar;
samt faldi hann sig sem best.
Þeir komu skyndilega inn með
ljós og ljósbera og slógu þar
skrautlegum silkitjöldum inn-
aní borgina. Honum til ham-
ingju kom ein samanhenpping-
in á tjaldinu rétt fyrir skútann,
sem hann var inni í. Knúður af
forvitni ræðst Kristján í að af-
hneppa þrjá hnappa, til þess að
fá rifu að gægjast um eftir at-
höfnum mannanna. Sér hann
þá, að þeir eru að skreyta tjöldin
og festa upp ljósker allt í kring,
er sýndust vera af gulli gerð og
silfri, svo sauðaborgin var öll
orðin uppljómuð. Síðan færðu
þeir inn borð, bekki og stóla, og
alskipuðu borgina með þessu.
Báru þeir á as konar vistir og vín
og angaði ilmurinn af því fyrir
vitum veslings drengsins í skút-
anum. Nú varð borgin full af
skrautbúnu fólki, mjög fríðu og
góðlegu, bæði körlum og kon-
um, sem röðuðu sér sem þéttast
á bekkina. Sérstaklega voru þar
maður og kona, sem báru af að
tíguleik í klæðaburði, og varð
að telja það konung og drottn-
ingu yfir þessari þjóð.
Borðhaldið fór fram með
mikilli viðhöfn og glaðværð. Að
lokinni máltíð voru öll borð og
hekkir færð að þeim veggnum,
sem drengurinn hafði fylgsni.
Fólkið kastaði af sér möttlum
og kápum, og tók að dansa og
syngja af hinni mestu gleði og
fjöri. Ekki skildi Kristján orð af
því, sem nokkur sagði eða söng.
Gekk svo um hríð, þar til það
fór aftur að hressa sig á víninu;
þá vill svo til að Kristjáni
svelgdist á munnvatninu sínu,
svo að hann fær mikinn hósta. í
sama bili bregður allt fólkið við
og ryðst svo skyndilega, sem
það getur út úr borginni, en
hann hneppir frá sér tjaldið og
hleypur hiklaust fram og út að
horfa á eftir fólkinu. Sér hann
þá, að það fer allt niður að sama
sandrifinu og áður er nefnt,
tekur þar stóran feld, fleygir
honum fram á sjó, stígur þar allt
fram á, og er jafnharðan horfið
Kristjáni.
Þarna stóð nú aumingja
drengurinn enn sem einbúi,
jafnráðþrota og áður, en hálf-
ringlaður af undrun yfir þessari
sýn; segir hann þá við sjálfan
sig: „ Ekki voru þetta sjó-
skrímsl, menn voru það, en
hvaða menn?“ Þá sneri hann
aftur inn i borgina og leit yfir
alla þá dýrð, er þar var; spyr
hann þá enn sjálfan sig:„ Er
þetta draumur, eða er ég að
fæðast inn í annað líf?“ Hann
leit yfir borðin, og sá þar nóg af
ýmsum réttum og víni, sem eftir
hafði orðið og segir: „Af þessu
verð ég að næra mig lítið eitt, í
þeirri trú og trausti, að drottinn
minn hafi sent mér það,“ og svo
gerði hann. Óvanur var hann
víni, svo að það hreif þegar á
hann, og hann gleymdi í bráð
ástandi sínu. Varð hann þá svo
glaður, að hann valdi fallegan
möttul er þar lá, fer í hann, og
syngur og tónar sem mest hann
má, og líkti eftir biskupi.
Nú víkur sögunni heim að
Hólum, er Kristján litli kemur
ekki til máltíðar á Þorláksdag,
og enginn veit neitt hvað af
honum hefur orðið. Eftir
nokkra leit og fyrirspumir,