Vesturland - 01.12.1986, Side 29

29
HEILOG JOL
— Eftír norska rithöfundinn Sigrid Undset
UM HÖFUNDINN OG FRÁ-
SÖGNINA.
Eftirfarandi kafli er tekinn
úr bókinni Hamingjudagar
heima í Noregi eftir Sigrid
Undset.
Sigrid Undset var fædd ár-
ið 1882. Hún fékk bók-
menntaverðlaun Nobels árið
1928.
Hún skrifaði þessa bók ár-
ið 1942 í Ameríku, þá í útlegð
frá Noregi, en þangað fór hún
þegar Þjóðverjar réðust inn í
Noreg vorið 1940.
Drengirnir hennar, Andrés
og Hans, sluppu báðir frá
Osló innrásardaginn. Andrés
féll í orustu þremur vikum
seinna. Sigrid og Hans kom-
ust um Rússland, Síberíu og
Japan til Ameríku.
Tulla litla, sem aldrei
náði eðlilegum þroska, hafði
dáið árið áður.
Brynjólfur Sveinsson þýddi
á íslensku.
Jólanóttin er helgasta stund
ársins í Noregi. Fyrir Andrési
og Hans hófst jólahelgin þegar
á aðfangadagsmorgun, er tréð
var borið inn í stóru dagstofuna,
og Thea fór upp í þakherbergi
eftir öllum öskjunum með jóla-
trésskrautinu. Drengirnir voru
önnum kafnir að búa um jóla-
gjafirnar og skrifa utan á þær.
Þeir urðu blekugir um hend-
urnar og ullarpeysumar þeirra
blettóttar. Mamma var niðri í
stofu og skreytti tréð. Alltaf
öðru hverju áttu drengirnir
eitthvert erindi inn.
„Mamma, hvernig stafar hún
Karlotta nafnið sitt?“
Auðvitað þurftu þeir að
fylgjast með og sjá allt gamla
skrautið einu sinni enn. Litli
postulínsengillinn var efst í
trénu. Afi og amma höfðu
fengið hann frá foreldrum afa í
Þrándheimi, þegar mamma, sex
mánaða gömul, átti sín fyrstu
jól. Á hverju ári fór eitthvað af
skrautinu forgörðum, og
mamma keypti nýtt í skarðið.
Andrés mundi, hvað var gam-
alt, eldra og elst.
Síðasti baksturinn hennar
Theu voru jólakökurnar. Þegar
hún hafði tekið þær úr ofninum
og lagt þær í röð á borðið, stór-
ar, brúnar að lit og sívalar,
morandi í rúsinum og sykruð-
um sítrónuberki, var öllu heim-
ilisfólkinu skenkt kaffi í borð-
stofunni, því að á aðfangadags-
kvöld var jafnan borðað seint.
En mamma og Thea urðu oft að
bregða sér frá borðinu, því að
margan bar að garði á meðan,
— vikadrengi frá verslununum
með síðustu jólapantanirnar og
sendla frá blómabúðunum. A
jólunum senda kunningjar og
vinir hverjir öðrum blóm, og
bráðlega bárust svo margir
vendir og krúsir með alls konar
mislitum, angandi blómum, að
erfitt var að koma þeim öllum
fyrir.
Að hverjum dreng þurfti að
víkja einhverju. Andrés hafði
boðist til að hafa gætur á póst-
kassanum niðri við veginn og
hlaupa til póstsins með umslag-
ið, sem jólagjöfin hans var í.
„Það er mikið að kólna,“
sagði Andrés, þegar hann kom
inn, „ og snjóilmur í loftinu.“
Klukkan sex á aðfangadag er
snæddur miðdegisverður, alltaf
sömu réttirnir: hrísgrjónagraut-
ur, soðinn þorskur og rauðvín.
Undir niðri eru drengirnir ekki
sérlega hrifnir, hvorki af
grjónagrautnum eða
súru, rauðu víninu. En þetta er
nú jólamaturinn á þeirra heim-
ili, af því að pabbi mömmu
hafði alltaf þorsk og grjóna-
graut þetta kvöld á sínu heimili.
Víða í Noregi helst sú kaþólska
venja enn að hafa ekki kjöt á
borðum á jólanótt, þótt nú séu
liðnar fjórar aldir, síðan lútersk
trú gekk þar í garð. En óvenju-
legur hátíðablær er yfir öllu.
Fólkið kemur að borðinu í
sparifötunum, rafljósin eru
slökkt, því að á jólanóttina eiga
aðeins að brenna blaktandi
kertaljós, og þau loga í hverjum
krók og kima.
Borðið var skreytt blómum,
og kertin voru í gömlu, ensku
stjökunum, og í kringum þá
hafði Thea lagt sveig úr greni-
og furugreinum og kornöxum.
Og þegar öllu var á botninn
hvolft, reyndist grjónagrautur-
inn, með sykri og kanelberki og
stórum smjörbita á miðjum
diski, alls ekki sem verstur. Svo
var alltaf í honum ein mandla,
og sá sem hana hreppti, átti
heilt hamingjuár í vændum.
Áður fyrr var venjan sú, að sá er
hlaut möndluna, fékk sérstaka
jólagjöf. En afi vildi ala börn sín
upp í þeim anda að sælla væri
að gefa en þiggja og breytti
þessu svo, að sú af stúlkunum
hans, er hreppti hnossið, skyldi
fá að afhenda jólagjafirnar sín-
ar á undan hinum. En mamma
sagðist ekki geta munað eftir, að
þessi fallega hugsun afa gamla
hefði nokkum tíma mælst vel
fyrir hjá henni sjálfri eða systr-
um hennar, svo að hún ákvað,
að mandlan skyldi blátt áfram
færa eigandanum hamingju á
nýja árinu.
Og Tulla sat og var svo glöð,
að hún skellihló í sífellu, og allir
voru glaðir „hennar litlu
vegna“, eins og Hans komst að
orði. Tullu þótti góður grautur-
inn, en þó var enn betra að fá að
horfa á kertaljósin og sjá þau
flökta og blossa, ef hún blés á
þau. Og það var Tulla, sem fyrst
hóf höfuðið, hlustaði og sagði:
„Ding, dong, ding dong,“...
Tulla varð fyrst til að Heyra
kirkjuklukkurnar hringja jólin í
garð.
Og nú tóku allir rauðvíns-
glösin og gengu út á stétt.
Klukkurnar hljómuðu, og
léttur andvarinn bar greinilega
hljóðið frá litlu klukkunni í
kapellunni á Vingrum hinum
megin við stöðuvatnið. Nóttin
var stjömubjört, og ljós skein úr
hverjum glugga í nágrenninu.
Yfir skógi þaktar hæðirnar bar
ljósþyrpingar bændabýlanna.
Állir stóðu hljóðir, horfðu og
hlustuðu. Svo lyftu þeir glösun-
um, og hver bauð öðrum gleði-
leg jól. Hans svelgdi rauðvínið í
einum gúlsopa, eins og það væri
beiskasta lyf, því að honum
þótti það ærið súrt, þótt ekki
vildi hann kannast við annað að
vín væri gott.
Nú var kominn tími fyrir
mömmu að fara niður í dag-
stofu og kveikja á jólatrénu. Og
þá fyrst hófst nú sjálf hátíðin.
Undravert, að alltaf er það
jafn hátíðlegt ár eftir ár, hugsaði
mamma. Það skíðlogaði á stóra
arninum. Kvoðukenndir furu-
drumbar snörkuðu í eldinum.
Flöktandi rauðri birtu brá á
þiljumar, sléttar eins og silki, ef
um þær var strokið, og mýktar
af elli, og um gamla brúna
bókakili með gylltu fölnuðu
letri. Kertaljósin frá jólatrénu
og tveimur stóru, gömlu stjök-
unum, sem einu sinni höfðu
staðið úti í kirkju, spegluðust í
gluggunum, en úti hjúfraði
dökkbrýnd nóttin sig upp að
rúðunum. Loftið var þrungið
unaðslegum ilmi frá lifandi
furugreinum og bræddu vaxi,
liljum og rósum. Mamma flutti
stólinn til Tullu, og Andrés las
jólasöguna fyrir þær. í miðjum
lestrinum gerði Neri uppþot,
ýlfraði og vældi og heimtaði
upp í fangið á Andrési. Aum-
ingja hvolpurinn var hræddur
við öll þessi undur... Eftirlætis-
skepnum er jafnan illa við allar
breytingar á daglegum venjum.
Báðir kettirnir hurfu úr húsinu
um kvöldið. Þeim leist ekki á
þessa bliku... Og Neri var sífellt
órór. Njörður einn lét sér hvergi
bregða. Hann sat bísperrtur hjá
körfunni með jólagjöfunum og
þefaði forvitnislega af henni.
Hann mundi frá fyrri jólum, að
í körfunni var pakki til hans,
kjötbiti í sósu, og nefið sagði
honum, að svo væri enn.
Jólagjafirnar í körfunni voru
ekki eins margar nú og stundum
áður. Frændfólkið í Osló og
Stokkhólmi ætlaði að koma
með sínar gjafir með sér á ann-
an í jólum. Og Andrés hafði
fengið nýju skíðin sín snemma
um daginn, svo að þau væru
tilbúin óðara og skíðafærið
kæmi. Loðkápan hennar Tullu
og sænski sleðinn áttu ekki
heima inni í dagstofu. Dreng-
irnir smáþokuðu sér nær körf-
unni. Þeim var orðið mál á að
afhenda gjafirnar sínar. Hans
hafði keypt þrjár litlar myndir,
allar eins, af Kristi í jötunni,
handa mömmu, Theu og Tullu,
og Andrés gaf handavinnuna
sína úr skólanum: fuglabúr,
bókahillu og grænmálaðan stól.
Það var alls ekki svo afleitt,
þegar þess var gætt hver smið-
urinn var. Andrés hafði orð
fyrir að vera óvenjulega
klaufskur í höndunum.
Á borðinu stóð stóra kopar-
skálin, barmafull af hnetum, á-
vöxtum og smákökum, öllum
sjö tegundunum, sem venja er í
Guðbrandsdal að baka fyrir
jólin. Mamma hellti miði í
gömlu glösin. Engum þótti
hann góður, sætur og lím-
kenndur, en samt voru engin jól
án hans. Að lokum sótti á
börnin svefn. Tulla geispaði
eins og hún ætlaði að gleypa
alla fjölskylduna og var þæg
eins og lamb, þegar Thea fór
með hana upp í rúmið. Hans
hnipraði sig eins og köttur á
legubekknum og blundaði.
Andrés og mamma sátu ein við
eldinn og horfðu á jólatréð.
Hvert kertið af öðru brann upp.
Ljósin slokknuðu, og þægilegur
ilmur af bræddu vaxi og furu
fór um stofuna. Eldurinn á arn-
inum var orðinn að rauðri glóð,
sem smásnarkaði og gnast í.
Mamma og Andrés höfðu æf-
inlega notið þess að sitja þögul
saman við eldinn.
Klukkan tíu kom vagninn.
Böe ók alltaf sjálfur á aftan-
sönginn. Hann sagðist gjarnan
vilja gera það á jólanóttina. því
að foreldrar hans bjuggu niðri á
Hamri, og hann gat skotist inn
til þeirra og boðið gleðileg jól,
meðan mamma og drengimir
voru í kirkjunni.
Kapellan á Hamri, helguð
heilögum Þorfinni, var stór
stofa í Systrasjúkrahúsinu. í
kvöld var hún glitrandi í ljósum
og stráð blómum. Vinstra meg-
in við háaltarið hafði jatan verið
sett, og hver maður á Hamri var
öruggur um, að það væri fall-
egasta jatan í öllum Noregi, ef
ekki i öllum kristnum heimi.
Ung furutré fylltu hornið, heill
norskur skógur. Grænn mosi og
bláberjalyng vöfðust um fjár-
húskofann, og í þessa iðgrænu
ábreiðu var stungið hvítum
túlípönum, hyasintum og rauð-
um jólarósum. Hver einasta
fjölskylda í söfnuðinum hafði
sent lifandi blóm til að prýða
með jötuna. Fjárhúskofinn var
úr hvítum birkistofnum og með
hálmþaki. Móðir Fulgentia
hafði notað umbúðirnar um
messuvínið. Hún var alltaf hag-
sýn, blessunin. Stór stjarna
skein yfir kofaþakinu, og í skini
hennar sýndust María og Jósef,
sem krupu við jötuna, og fjár-
hirðarnir og konur þeirra, sem
komu með ær og lömb til að
gefa Maríu, eðlileg og sönn.
„Það er hann sjálfur,“ sagði
Aagot litla Larsen, sem kraup
við hliðina á Hans.
„Hver?“ hvíslaði Hans, hrif-