AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.08.1999, Síða 14

3. Minningarkapella Jóns Steingrímssonar á Kirkjubæjarklaustri
eftir arkitektanna Helga og Vilhjálm Hjálmarssyni (vígð 1974).
Ferðin að kapellunni undirstrikar þetta trygga samband milli
mannsins og menningararfs hans, hann gengur troðnar slóðir
fram á við.
4 Einbýlishúsi í Garðabæ teiknað af Manfreð Vilhjálmssyni (1960).
Krefjandi samband er skapað milli eigandans, hússins og garðsins.
íbúarnir fá að njóta þess sem landið býður án þess að gefa sig á
vald þess. Ljósm: Guðmundur Ingólfsson.
Mynd 2 Góð hönnun og skipulag auka andlega
og líkamlega vellíðan manna og tala beinu máli
notandans og gefa þannig vissa ímynd af honum
og þjóðfélaginu. Hlutir hafa áhrif á fólk þegar þeir
eru notaðir og líka á umhverfið.
Svo gripið sé niður í sögu íslenskrar bygging-
arsögu þá verður maður fljótt var við að húsa-
meistarar og arkitektar hafa ætíð þurft að samræ-
ma húsagerðina íslenskum aðstæðum. Efnis-
notkun hefur hlotið íslenska meðhöndlun eins og í
meðferð bárujárns og skeljasands. Timburklædd
hús reyndust illa í íslensku veðurfari. Erfitt var að
gera þau vatns- og vindþétt. Lausnin kom með
tilkomu bárujárnsins sem þak- og veggklæðningar
á timburhús. Stílgerð húsanna breyttist ekki og
allar ytri skreytingar fengu að halda sér en í stað
timburklæðningar var notast við bárujárn. Þannig
varð til, vegna aðlögunar að staðháttum, nokkurs
konar sér-íslenskt afbrigði af norrænni tim-
burhúsahefð. Svipað er upp á teningnum varðandi
áhrif nytjastefnunnar hér á landi. Fyrstu húsin í
anda þessarar stefnu líktust mjög erlendum
fyrirmyndum sínum. Gluggar voru úr járni, þökin
flöt og steypan óvarin. Rík áhersla var lögð á að
hið ytra gervi hússins væri rökrétt afleiðing af innri
tilhögun þess og samkvæmt réttri notkun bygging-
arefnisins, en líkt og timburhúsin á 18. og 19. öld
reyndist þessi húsagerð illa í íslensku veðurfari.
Því tóku að þróast staðbundnar lausnir. í stað flat-
ra þaka komu lág valmaþök klædd bárujárni.
Trégluggar komu í stað járnglugga og farið var að
nota íslensk steinefni, hrafntinnu, silfurberg og
skeljasand til þess að verja steypuveggina gegn
ágangi vatns og vinda. Ný stefna var tekin gagn-
vart þróun nytjastefnunnar sem lagaði hana að
íslenskum aðstæðum.
Upp úr 1960 komu fram nýjar hugmyndir um
rýmisgerð og efnisnotkun er endurspegluðu þá
strauma sem efst voru á baugi erlendis á þeim
tíma. Meðal nýjunga voru létt, flöt þök, glerveggir
frá gólfi til lofts, opin rými í stað lokaðra herbergja
auk áherslu á núttúrlega efnisáferð byggingarefna;
tré, steypa og málmur fengu að halda lit sínum og
hrárri efnisáferð í hinni endanlegu gerð. Ný stefna
var tekin um afstöðu hlutanna. Byggingin var ekki
hlutlaus þjónustukjarni. Hún tók afstöðu í umhverf-
inu um félagslega tilveru mannsins og var ætlað
að vekja til umhugsunar. Arkitektinn öðlaðist frelsi
til að takast á við margfeldi sögunnar. Tilverustig
einstaklingsins var skynjað sem flókið mynstur
minninga og tengsla. Dæmi um slíkt samspil er
Minningarkapella Jóns Steingrímssonar á Kirkju-
bæjarklaustri eftir arkitektana Helga og Vilhjálm
Hjálmarssyni (vígð 1974) þar sem hefðbundið lag
torfkirkjunnar er endurskapað á athyglisverðan
hátt.
Mynd 3 Þetta gamla gervi fær á sig nýjan svip
með útfærslu steinsteypunnar sem nær fram
ákveðinni áferð og útliti og einkennist af fjöl-
breytileika. Einnig nær kirkjan léttleika með þunn-
12