Jökull - 01.01.2017, Qupperneq 56

Society report
Jöklabreytingar skoðaðar með gömlum ljósmyndum
Snævarr Guðmundsson1 og Helgi Björnsson2
1Náttúrustofa Suðausturlands, Litlubrú 2, 781 Höfn í Hornafirði
2Jarðvísindastofnun Háskólans, Öskju, Sturlugötu 7, 101 Reykjavík
Samskipti: snaevarr@nattsa.is
Hér eru kynntar gamlar ljósmyndir af jöklum á Suðausturlandi. Elstu myndirnar eru frá því um aldamótin 1900
en aðrar frá fjórða áratug 20. aldar. Var farið á nokkra staði til að taka myndir að nýju frá sama sjónarhorni
og fyrirmyndirnar. Það var gert til þess að greina jöklabreytingar sem orðið hafa og geta einnig metið með
tölum stöðu jöklanna á tilteknum tímum.
INNGANGUR
Samanburður gamalla og nýrra ljósmynda (endur-
tökuljósmyndun, enska: repeat photography) er vel
þekkt aðferð við mat á jöklabreytingum. Höfund-
ar þessarar greinar hafa nokkrum sinnum birt slíkar
myndir í Jökli á síðustu árum, mest til sjónræns sam-
anburðar á jöklabreytingum. Oftast hafa fáir áratug-
ir skilið á milli samanburðarmynda. Hins vegar má
nefna samanburð við allgamlar myndir af Kotárjökli í
Öræfum, þ. á m. mynd Ólafs Magnússonar frá 1925
sem birtist í Jökli (Aron Reynisson, 2012) og ljós-
myndir enska ferða- og leiðsögumannsins Fredericks
W. W. Howell (1857–1901) frá 1891, af sama skrið-
jökli. Þær voru jafnframt notaðar til nákvæmasta
mats á jöklabreytingum með endurtökuljósmyndun
sem gert hefur verið hérlendis (Guðmundsson o. fl.,
2012).
Hér eru kynntar nokkrar ljósmyndir frá fyrstu ára-
tugum 20. aldar sem sýna skriðjökla í sunnanverðum
Vatnajökli, frá Fláajökli á Mýrum vestur að Breiða-
merkurjökli (1. mynd). Myndir af Mýrajöklunum svo-
nefndu, þ. e. Skálafells-, Heinabergs- og Fláajökli eru
raktar í aldursröð, sem og myndir af Breiðamerkur-
jökli. Í sex tilvikum voru tökustaðir leitaðir uppi og
nýjar ljósmyndir teknar frá svipuðu sjónarhorni til
samanburðar.
Brautryðjendur í ljósmyndun hér á landi á 19. öld
tóku sjaldan landslagsmyndir og fáir landsmenn áttu
myndavélar á þeirri tíð. Fyrstu ljósmyndir sem við
vitum af og sýna íslenska jökla voru teknar af Howell
laust fyrir aldamótin 1900 (Howell, 1892; Ponzi,
2004). Nokkrar mynda hans gætu verið eini vitnis-
burðurinn um stærð sumra jökla í lok litlu ísaldar. Þá
tóku danskir landmælingamenn ljósmyndir í byrjun
20. aldar. Árið 1985 færði danska landmælingastofn-
unin Landmælingum Íslands að gjöf fjölda mynda frá
þeim tíma þegar þeir unnu að landmælingu Íslands, en
það verk tók hartnær þrjá áratugi (Ágúst Böðvarsson,
1996).
Einnig eru kunnar ljósmyndir úr flugi loftskipsins
Graf Zeppelin vestur með suðurströnd Íslands hinn
17. júlí 1930 (Zeppelin greifi, 18. júlí 1930). Þeg-
ar kom fram á þriðja áratug 20. aldar fjölgaði þeim
sem tóku ljósmyndir af jöklum hér á landi. Af braut-
ryðjendum má nefna Magnús Ólafsson (1862–1937)
en fáir unnu jafn ötullega að því að opna augu fólks
innanlands sem utan fyrir fegurð íslenskrar náttúru
og hann gerði með ljósmyndum sínum (Minningar-
orð, 17. ágúst 1937). Nokkrar myndir hans af jöklum,
m.a. Öræfajökli og Eyjafjallajökli eru á ljósmynda-
safni Reykjavíkur. Af öðrum ljósmyndurum, sem á
þessum tíma tóku jöklamyndir, má nefna jarðfræð-
JÖKULL No. 67, 2017 51