Heima er bezt - 01.04.2007, Síða 25

Lítið er kunnugt um æsku og uppvöxt Bjargar, en snemma
virðist hún vera farin úr föðurgarði. Hennar er þá getið á
Látrum, nyrsta bæ á Látraströnd, þar sem hún hefur dvalist
langdvölum í einhvers konar húsmennsku. A Látrum var
stórbúskapur og mikið útræði á fyrri tíð og sótti þangað
ijölmenni til fiskiveiða, einkum á vorin. Verstöðvar voru
þar þrjár við sjóinn og lending við hverja þeirra. Þar voru
verbúðir og stundaði Björg sjósókn og reri á við knáustu
karlmenn. Frá sjóróðrum hennar eru ýmsar vísur og þar á
meðal þessar:
Guð er vís að gefa mér
góða fiska fjóra.
Hann mun sjálfur hugsa sér
aó hafa þá nógu stóra.
Sendi Drottinn mildur mér
minn á öngul valinn
flyðru þá sem falleg er,
frek hálfþriðja alin.
Nokkuð var því almennt trúað að Björg væri ákvæðaskáld
og að með henni byggi einhver óskýranlegur kraftur.
Nágrannakona hennar ein bar sig upp við hana skömmu
eftir fráfærur, yfír því að kvíaær hennar væru svo ókyrrar
að hún réði lítið við. Rásuðu þær um öll fjöll og fylgdi því
mikið erfiði að smala þeim. Bað hún nú Björgu að freista
þess að spekja þær með ákvæðavísum. Björg tók beiðni
konunnar vel, kom til hennar í kvíarnar og kvað nokkrar
mergjaðar stökur yfir ánum. Brá þá svo við að eftir það
urðu þær spakar og hættu að hlaupa á fjöll og komu meira
að segja sjálfar heim á stöðul í hvert mál. Ein af vísunum
var þessi:
Krefst ég allra krafta lið
kvœðið sé eflandi,
að aldrei, fálur jjalla, þið
farið úr heimalandi.
Einhverju sinni bar það við á Látruin um vetur að maður
hrapaði þar í íjallinu og beið bana, enda hlíðin snarbrött,
hömmm girt og alsett snjó og svellalögum. Af þessari slysför
bregður Björg upp mjög svo raunsannri mynd í eftirfarandi
vísu:
Fallega það fer og nett,
flughálkan er undir.
Hann er að hrapa klett af klett,
kominn niður á grundir.
Þótt Björg væri oft um kyrrt á Látmm og sinnti þar ýmsum
störfum, þá átti hún það til að hverfa burt öðru hverju um
lengri eða skemmri tíma. Fór hún þá víða um sveitir sem
reikunarkona og lifði af því sem að henni var rétt. Sagði
þá fólkið, sem var henni samtíða, að hún hefði erft óyndi
og eirðarleysi pabba síns sem örninn skaut og gæti því
illa haldist við heima til lengdar. Víða á bæjum var hún
aufúsugestur vegna skáldskapar síns og margir lögðu henni
lið. Um og upp úr miðri 18. öld gengu óskapleg harðindi yfir
landið, svo að margir flosnuðu upp og lifðu á vergangi. Ef
til vill hefur Björg verið ein af þeim sem þá voru á ferðinni.
Það getur hafa verið á þeim árurn sem hún kom eitt sinn í
hríðarbyl um vetur að Kaupangi, guðaði á glugga og kvað
þessa vísu:
Æðir jjúk á Ymis búk,
ekki er sjúkra veður.
Klœðir hnjúka hríð ómjúk
hvítum dúki meður.
Verður að ætla að fyrir svo góða vísu hafi förukonan
fengið húsaskjól og aðhlynningu. A öðru ferðalagi og þá
trúlega í sól og sumaryl orti hún þessa haglega gerðu vísu
um fuglana:
Slyngur er spói að semja söng,
syngur lóa heims um hring,
kringum flóa góms um göng
glingrar kjóa hljóðstilling.
Lítið er vitað um útlit Látra-Bjargar, en Gísli fræðimaður
Konráðsson, sem fæddur var 1787 segir frá henni á þessa
leið og byggir þá trúlega á frásögnum fólks sem hafði þekkt
þessa sérstæðu konu. Þar segir hann að hún hafi verið kvenna
ferlegust ásýndum, hálslöng og hávaxin, og að henni væri
afar hátt til hnés. Hún klæddist jafnan sauðsvartri hempu
er tók á mitt læri, með hnappaskúfshúfu á höfði, þegar hún
hafði mest við, en hafði oftast hettu sauðmórauða. Heldur
þótti ókvenlegt atferli hennar í mörgu, því að læri sitt lagði
hún upp á sléttu, þó að hún færi á bak meðalháu hrossi.
Fjölmargar vísur orti Björg um þær sveitir sem hún fer-
ðaðist um á flakki sínu og var þeim mjög misjafnlega lýst.
Meðal þeirra sveita sem hún lýsti hvað best var Bárðardalur
og hann fær þessa einkunn:
Bárðadalur er besta sveit,
þó bœja sé langt í milli.
Þegið hef ég i þessum reit
þyngsta magafylli.
Ævilok þessarar hagorðu og sérstæðu konu voru harla
dapurleg. Móðuharðindin hófust með Skaftáreldum sumar-
ið 1783. Þeim fylgdi öskufall og eiturloft með óskaple-
gum hörmungum fyrir landsmenn. Fjöldi fólks lenti þá á
vergangi og hrundi niður úr hungri og hörgulsjúkdómum.
Meðal þeirra sem þá vesluðust upp og dóu á vergangi var
skáldkonan hagorða, Björg Einarsdóttir eða Látra-Björg.
Virðist hún undir það síðasta hafa verið komin á æskuslóðir
sínar vestan Eyjatjarðar, því að hún var jarðsett á Upsum á
Upsaströnd, við Dalvík, á haustdögum árið 1784 og hafði
náð 68 ára aldri.
Heima er bezt 217