Úrval - 01.09.1968, Blaðsíða 17

KHAZARVELDIÐ HORFNA
15
zanskra, armenskra og arabiskra
höfunda, og fyrsti rússneski ann-
álahöfundurinn sem vitað er um,
getur þeirra í ritinu Annáll fyrri
alda.
Fyrr á tímum, segir þar, lá „veg-
urinn frá Væringjum (þ.e. norræn-
um mönnum) til Khazara“ með-
fram allri Volgu, og tengdi þannig
saman Eystrasalt og Kaspíahaf, allt
eins og „leiðin frá Væringjum til
Grikkja" meðfram Dnjepr tendi
saman norðlæg lönd og suðlæg.
Þarna er Khazara þá fyrst getið í
sambandi við norræna menn og
skipti þeirra við þá.
Rússneska ríkið (sem Hrærekur
hinn snæski hafði stofnað einni
öld fyrr) háði þá harða baráttu fyr-
ir tilveru sinni og frelsi sínu undan
ánauð Khazara. Að lokum tókst
Svjatosleifi fursta ívarssyni að ráða
niðurlögum þeirra í orrustu sem
háð var árið 965, og náði hann þá
öllum helztu borgum þeirra á sitt
vald.
Fornleifafræðingar hafa lengi
leitað að rústum borga og bólstaða
Khazara, að höfuðborg þeirra, Itil,
og að hverjum þeim minjum, sem
borið gátu vott um dvöl þeirra. En
það var undarlegt að ekki fannst
vottur að neinu slíku, enginn haug-
ur eða dys, enginn bólstaður eða
býli, ekki svo mikið, sem pottbrot.
Hvar var Itil, sú hin mikla og
fjölmenna borg, sem talin hafði
verið með hárri höll og víðum stein-
veggjum? Hvað hafði orðið af
henni? spurðu menn. Meðfram
bökkum Volgu var fyrir löngu
þaulleitað, en engar menjar höfðu
fimdizt um hina fornu borg. Skyldi
þetta allt saman hafa verið hugar-
burður, spurðu menn.
Margar sagnir gengu að vísu um
ríki þetta í miðaldaritum, en forn-
leifafræðingar kunnu hvorki að
sanna þær né afsanna. Menn spurðu
hvort Khazaraveldi kynni að hafa
staðið á einhverjum öðrum slóðum
en heimildir bentu til, og svo var
ennfremur spurt um menningar-
stig þeirra, hvort þeir hefðu verið
voldug menningarþjóð, eða þá hálf-
trylltir gresjuræningjar, á sífelld-
um þeysingi um gresjurnar miklu.
Hið síðartalda var sanni næst að
áliti B. Rybakovs, manns sem á
sæti í rússnesku akademíunni og
manna fróðastur er um sögu Forna-
Rússlands. Hann taldi að veldi
Khazara hefði aðeins verið lítið
hirðingjaríki, og hefðu þeir hafzt
við á Kalmúkasléttunum og lifað
á ránum við verzlunarleiðina milli
Evrópu og Asíu, enda naumast
getað skilið eftir sig mörg
merki um menningu sína og lifn-
aðarhætti. Þessi tilgáta virtist geta
nægt til þess að leiða hugann frá
spurningunni um veldi Khazara.
En þó hélt hún áfram að leita á
og reyndu menn nú fyrir sér á ann-
an hátt. Mönnum datt í hug að
leita aðstoðar jarðfræði og loftlags-
fræði, í stað sagnfræði og forn-
leifafræði, til þess að lyfta hulunni
af þessari miklu ráðgátu. Að þessu
hallaðist L. Gumilyov, sagnfræð-
ingur, og fór hann nú enn að leita
að menjum hinnar fornu Itilborgar
meðfram Volgufljóti og hafði við