Upp í vindinn - 01.05.2005, Síða 28

...upp í vindínn
Að malbika eða malbika ekki
Lengi hefur það verið álitamál meðal fólks
hvort ekki mætti líta til lengri tíma þegar
fjárfestingar eru ákveðnar í samgöngugeir-
anum. Mörgum finnst til dæmis að úr því
brýrnar á Suðurlandsvegi yfir Skeiðarársand
voru á annað borð gerðar árið 1974 af
hverju voru þær ekki hannaðar miðað við
flóðið sem eyðilagði þær að hluta haustið
1996? Svarið er einfalt, það var ekki arð-
bært að hanna fyrir flóð sem vænta má að
komi aðeins á 50 - 100 ára fresti. Svo mik-
il umframfjárfesting, miðað við það sem
gert var, hefði aldrei getað staðið undir sér
miðað við þann kost að endurbyggja
mannvirki með sömu tíðni og flóð umfram
hönnunarflóðið. Það hefur reyndar verið
um þetta tiltekna mál fjallað áður, m.a. í
ágætri grein Gylfa Ástbjartssonar verkfræð-
ings, í Morgunblaðinu, eftir Skeiðarárhlaup-
ið mikla fyrir tæpum áratug [1].
Svipaðra spurninga er oft spurt þegar
lagt er slitlag á vegi og er á þá leið hvort
ekki væri skynsamlegra að malbika í stað
þess að leggja á þunna klæðingu sem eftir
tiltölulega skamman tíma er orðin óslétt og
þarfnast verulegra viðgerða eða jafnvel
endurnýjunar. Enn eru þeir sem segja að
auðvitað ætti að steypa alla vegi því þannig
verði lítill sem enginn kostnaður af viðhaldi
og viðgerðum um afar langan tíma.
Þessi spurning varðandi slitlögin er sí-
HÞorsteinn
Þorsteinsson er
aðjúnkt við verkfræði-
deild Háskóla
Islands.
fellt ný og þarfnast sífellt endurbættra svara
sem eiga við á hverjum tíma því ýmsar for-
sendur breytast, ekki síst í samgöngumál-
um. Hér verður stuttlega gerð grein fyrir
rannsókn á arðsemi tvenns konar slitlaga,
þ.e. klæðingar og malbiks, og hvernig arð-
semin breytist eftir umferðarálagi. Miðað er
við sérstakar aðstæður og valið tilfelli 5 km
vegar í Melasveit á Vesturlandi. Rannsóknin
var unnin sl. vetur af starfshópi, sem reynd-
ar er enn starfandi, og telur fulltrúa Vega-
gerðarinnar, Rannsóknarstofnunar bygging-
ariðnaðarins, Háskóla íslands og Malbikun-
arstöðvarinnar Hlaðbæjar-Colas. Er hér sagt
frá nokkrum niðurstöðum rannsóknarinnar
[2]-
Undirstaða arðsemisreikninga
Fjölmargt þarf að hafa í huga þegar settir
eru upp arðsemisreikningar í samgöngu-
málum og ýmsar inntaksstærðir í reiknilík-
ön eru allmikilli óvissu undirorpnar. Þá eru
það einnig inntaksstærðirnar sjálfar sem
valdar eru. Eiga þær að vera út frá sjónar-
miði eiganda samgöngumannvirkisins eða
eiga sjónarmið notenda einnig að koma til?
Það eru þannig ýmsar ákvarðanir sem þarf
að taka áður en lagt er upp í arðsemisgrein-
ingu. Almennt er nú talið að taka beri tillit
til allra hlutaðeigandi, þ.e. bæði veghaldara
og notenda, þegar arðsemi samgöngu-
mannvirkja er könnuð. Þannig var að farið í
þeirri rannsókn sem hér er til umfjöllunar.
Þó verður að hafa varann á að ekki er alltaf
hægt að tiltaka alla þætti ábata eða jafnvel
kostnaðar þar sem um er að ræða þætti
sem nær ómögulegt er að leggja fjárhags-
legt mat á. Það má fara nærri um hvað
mannvirki kosta í byggingu eða hver kostn-
aðurinn er við notkunina. En þegar komið
er að til dæmis umhverfisgæðum þá vand-
Notkun Malbik. Klæðing,
hráefna kg/m2 kg/m2
Bindiefni 21 47
Steinefni 356 468
Leysiefni 0,31 4,68
Tafla 1. Samanburður á þáttum í auð-
lindanotkun malbiks og klæðingar á 35
ára tímabili. Umferð á opnunarári er
3000 ÁDU og vex um 2,5% á ári. Stein-
efni í slitlagi (malbiki og klæðingu) hef-
ur kvarnartölu 7. Heimild [2].
ast málið við að setja verðmiða á þau.
Meira að segja er vandasamt, og sumir
myndu segja ógerlegt, að meta líf og heilsu
þeirra sem verða umferðarslysum að bráð.
Þá er ekki síður umdeilanlegt hvers virði
tíminn er, þ.e. hvernig ber að meta þann
tíma sem sparast eða tapast við styttingu
vegalengdar eða við tíðar viðhaldsaðgerðir
og lakara þjónustustig meðan á þeim
stendur. Ekki síst er umhugsunarefni hvort
einfaldlega megi leggja saman tímasparn-
að (eða tímatap) þegar frávikið fyrir hvern
og einn verður svo lítið að vart er merkjan-
legt en getur hugsanlega safnast í stórar
tölur ef umferðin er mikil. Um þessi vanda-
mál og önnur hafa verið ritaðar lærðar
Slitlag lagt á buröarlag, vöxtur umferöar 2,5 %
Slitlag lagt á klæöingu, vöxtur umferöar 2,5 %
Mynd 1. Núvirtur kostnaður sem fall af umferð á opnunarári, malbik og klæðing, hvort
tveggja með 2,5% vöxt í urnferð á ári. Mynd til vinstri; slitlag lagt á (fest eða óbundið)
burðarlag. Mynd til hægri; slitlag lagt á slitna klæðingu. Kostnaðurinn miðast við vegkafla
á Hafnarmelum. Vextir eru 6% og samanburðartímabilið 35 ár. Ef vænta má aukningar á
umferð þá verður malbikið hagstæðara við minni umferð á opnunarári. Heimild [2].
28