Upp í vindinn - 01.05.2005, Qupperneq 40

...upp i vindinn
Mælingar á ganggæðum
reiðhesta
Inngangur
Ganggæði í íslenskum hestum eru afar
mismunandi bæði hvað varðar tíguleika
gangsins sem og mýkt og þægindi fyrir
knapa. Oft er talað um að hestur sé þýður
eða hastur á tiltekinni gangtegund byggt á
huglægu mati knapa. í því forverkefni sem
hér er til umfjöllunar var markmiðið að at-
huga hvort það sé grundvöllur fyrir því að
meta með hlutlægum hætti þýðgengi reið-
hesta og hugsanlega að gefa þeim gang-
einkunn. Verkefnið var samvinnuverkefni
milli Verkfræðideildar Háskóla íslands og
sprotafyrirtækisins Kine ehf. Verkefnið var
styrkt af Nýsköpunarsjóði námsmanna.
Mælibúnaður
Grunnhugsunin í verkefninu er að nota titr-
ingsnema til að mæla og skrá ganghreyf-
ingar í reiðhesti á ferð með knapa og nota
svo gagnaúrvinnslu til að gefa gangein-
kunn. Hægt er að hugsa sér að vera með
fleiri en einn titringsnema og mæla hreyf-
ingar á mismunandi stöðum á hestinum, í
mismunandi stefnur og jafnvel að festa
nema við knapa. Hefðbundinn mælibún-
aður samanstendur af nemum sem tengd-
ir eru við mælitölvu með köplum. Vírar og
kaplar eru ekki hestvænn búnaður.
í þessu verkefni var brugðið á það ráð
að nota þráðlausan hröðunarnema sem yf-
irfærir mæligögn með fjarskiptasambandi í
fartölvu sem staðsett er nálægt reiðbraut
hests, eða í um 20 til 60 m fjarlægð. Not-
Bjarni Bessason
er prófessor vib
verkfræóideild
Hóskóla Islands.
Inga Rut Hjalta-
dóttir er í meist-
aranómi í bygg-
ingarverkfræói.
Baldur Þorgilsson
er rafmagnsverk-
fræðingur og einn
þriggja stofnenda
sprotafyrirtækisins
Kine ehf.
ast var við mælibúnað frá Kine ehf í Hafn-
arfirði. Hröðunarneminn var af gerðinni
KineAcc-1 sem hefur mælisvið frá ±0,002g
og upp í (±2g. Hér er g=9,81 m/s2 þyngdar-
hröðun jarðar. Neminn getur bæði geymt
gögn í sér og síðan sent gögnin þráðlaust
frá sér þegar fjarskiptasamband við fartölvu
er nægjanlega gott. Mæligögnum var safn-
að með 148 riðum, þ.e. á hverri sekúndu
eru mæld 148 gildi. Þar sem búnaðurinn
hefur ekki áður verið prófaður við titrings-
mælingar á hestum, var Ijóst að það yrði
einn hluti af þessu forverkefni að sann-
reyna að búnaðurinn virkaði. Á mynd 1 er
mælibúnaðurinn sem notaður var í verk-
efninu sýndur
Staðsetning nema
Staðsetning nema hefur veruleg áhrif á
mælingarnar. í upphafi var prófað að
mæla með nemann staðsettan fyrirframan
hnakknef. Sú staðsetning gaf ekki góða
raun. í fyrsta lagi gekk illa að festa nemann
og í öðru lagi bentu mælingarnar til þess
að neminn væri fyrst og fremst að skynja
titring frá framfótum en síður frá afturfót-
um. Megintilgangurinn er að mæla þýð-
gengi hesta með tilliti til þess hvernig knapi
skynjar hreyfinguna. Af mynd 2 má ráða að
knapi situr að jafnað á miðju baki, það er
að segja u.þ.b. miðja vegu á milli framfóta
og afturfóta. Ljóst er að titringurinn sem
knapi verður fyrir í reið kemur bæði frá
framfótum og afturfótum. Heppilegasta
staðsetning nema væri því undir miðju
sæti hnakks. Þetta kallar á fyrirferðalítinn
nema eða jafnvel sérstakan hnakk með
rými fyrir nema. Annar kostur er að festa
nemann á knapann, t.d. neðarlega á bak
og mæla þannig beint titringinn sem knap-
inn skynjar. Þetta gerir þó að verkum að
hreyfingar knapa og áseta hafa áhrif á
mælinguna. Stærð nema setur verulegar
skorður hvar hægt er að staðsetja hann.
Neminn sem notaður var í þessu verkefni
var nokkuð fyrirferðarmikill, kassalaga með
víddirnar 15x7x3 cm. Því var valin sú leið
að festa hann í belti knapa á baki, sjá mynd
3. Eingöngu var mælt í lóðrétta stefnu.
Lýsing á hestum og knöpum
Notaðir voru fjórir reiðhestar í verkefninu,
þ.e. Gná, Snör, Svörður og Vafi. Gná er al-
hliðahryssa (hefur allar gangtegundir) með
hreint og mjúkt tölt. Snör er alhliðahryssa
með sérstaklega góðu tölti. Allar hreyfingar
eru grófar, sérstaklega brokkið. Svörður er
klárgengur hestur (hefur allar gangtegund-
ir nema skeið). Hesturinn er frekar grófur í
hreyfingum og erfitt er að halda honum á
Mynd 1 - Mælibúnaður sem notaður var í mælingarnar.
40