Þroskaþjálfinn - 2024, Blaðsíða 4

6 7
Það kann að vera að þetta lýsi langtíma við-
horfum Kínverja en upplifun margra er að
ávinn ingur af félagslegri baráttu eins hóps sé lík-
legur til að gára allan vatnsflötinn og hafa áhrif,
til lengri og skemmri tíma, langt út fyrir þann
hóp sem vekur athygli á stöðu sinni hverju sinni.
Haustið 1975 lögðu konur á Íslandi í fyrsta sinn
niður störf í einn dag til að mótmæla því misrétti
sem þær bjuggu við í samfélaginu. Tví mælalaust
er þetta einn stærsti atburður Íslands sögunnar
hvað varðar jafnréttisbaráttu. Sam kynhneigt
fólk var einnig farið að hugsa sér til hreyfings
og krefjast viðurkenningar og virð ingar á eigin
forsendum.
Alveg klárlega valdefldi þessi barátta fleiri
hópa, þar með talið fatlað fólk, til að krefjast
rétt lætis og láta í sér heyra.
Á þessum tíma voru einnig að koma fram
fjölmiðlamenn sem neituðu að bera einhverja
sérstaka virðingu fyrir valdi og valdamönnum,
heldur fjölluðu með beinskeyttum hætti um
óréttlæti og þá spillingu sem fyrirfannst í okkar
um margt lokaða samfélagi. Fram að þeim tíma
hafði valdið ávallt verið þérað, t.d. í sjónvarpi.
Það var líklega undir áhrifum frá slíkum fjöl-
miðla mönnum sem frægur útvarpsþáttur um
aðstæður fólks á Kópavogshæli var gerður sum-
arið 1975. Í þeim þætti töluðu þroska þjálfanemar
tæpitungulaust um ástand mála en slíkt hafði
verið tabú áður. Fullnuma þroskaþjálfum þótti
nemar fara óvarlega og ógna starfsheiðri sínum
Þessir tveir heimar voru um margt ólíkir bæði
hið ytra og innra, t.d. máttu nemendur reykja í
tímum á fyrsta ári námsins. Þarna sátu 16 nem-
endur sem margir hverjir reyktu og reyndu að
grilla í gegnum reykinn í lærifeðurna eða -mæð-
urnar sem sum hver gáfu nemendum lítið eftir í
reykingunum. 
Með nýrri stjórn fluttist skólinn um set og
þá í gamla holdsveikraspítalann og þá var allt í
einu bannað að reykja í öllu húsinu. Þetta var
nýmæli á landsvísu og mæltist misvel fyrir. Það
má samt segja að þar hafi hlaupið á snærið hjá
þeim íbúum Kópavogshælis sem reyktu og fengu
skammt aðar sígarettur nokkuð naumt að þeirra
mati. Þroskaþjálfanemi sem húkti reykjandi
undir vegg var auðveld bráð til að snapa af eina
og eina sígarettu.
Það tímabil sem hér er til umfjöllunar, árin
1975-1978, var tímabil mikillar deiglu í þjóð-
félag inu. Námið, sérstaklega fyrsta árið, var hins
vegar afar gamaldags og ekki í takt við fram-
tíðarvæntingar í þjónustu við þann þjóð félags-
hóp sem því var ætlað að þjóna.
Tíðarandinn
Saga er til um að forsætisráðherra Kína hafi
eitt sinn verið spurður að því hver hann teldi
að hefðu verið félagsleg áhrif frönsku bylt ing-
arinnar. Hann á að hafa svarað að það væri of
snemmt að fullyrða um það.
og óskuðu eftir samráði milli nema og þroska-
þjálfa um breytingar sem þyrfti að gera á námi
og starfi. Stofnað var til samstarfsnefndar nema
og þroskaþjálfa. Sú nefnd leiddi um margt þær
breytingar sem urðu í framhaldinu á innihaldi
og skipulagi námsins og á milli nefndarmanna
skapaðist traust og vinátta sem varir ævilangt.
Af sama meiði eru skrif fyrir hönd þroska-
þjálfanema í Moggann 1976 þar sem bent er
á það óréttlæti að vangefið fólk á stofnunum
fengi bara hálfa vasapeninga frá TR á þeim for-
sendum að óljóst væri hvernig það gæti nýtt full-
an vasapening í skynsamlegum tilgangi eins og
tryggingaráð orðaði það. Sambærilegar greiðsl-
ur eru í dag um 47.000 kr.
Í þeim skrifum var ekkert verið að tvínóna við
hlutina og þegar búið er að útskýra hversu óréttlát
þessi ákvörðun er þá fær forstjóri TR það aldeilis
óþvegið. Þeim góða manni er á það bent að hann
sjálfur fái mánaðarlega svipaða upphæð bara fyr-
ir að sitja fundi tryggingaráðs í vinnutíma sínum
og hann telji réttlætanlegt að vangefið fólk eigi
árlega að fá í vasapeninga. Og hnífnum er síðan
snúið í sárinu með því að spyrja hvurs slags jafn-
aðarmennska þetta sé, en forstjórinn hafði áður
verið þingmaður Alþýðu flokksins.
Áhrifavaldarnir voru líka fleiri og komu úr
ýms um áttum. Kvikmyndin Gaukshreiðrið naut
gífurlegra vinsælda á þessum tíma. Í þeirri mynd
er vald stofnana dregið fram og hvaða áhrif mis-
beiting þess valds hefur á líf einstak linga.
Um svipað leyti gefur einn notandi geðheil-
brigðis þjónustu út bókina Truntusól, nefnda í
höfuðið á einu vinsælasta geðlyfi þess tíma. Bók
þessa má lesa sem ákæruskjal notenda á hendur
stofnununum og geðheilbrigðismálum á Íslandi.
Námið – fyrsta ár
Í þessu umróti sitjum við nemendur í Þroska-
þjálfaskóla Íslands, sem árið 1975 heyrði undir
Kópavogshæli sem þá var hvorki meira né minna
en aðalfávitastofnun ríkisins. Okkur er ætlað að
ganga í þar til gerðum klæðnaði í verknámi sem
líkist klæðnaði fullnema þroskaþjálfa, klæðnað-
inum er ætlað að greina okkur frá gangastúlkum
og gæslumönnum. Sumir neita að klæðast þess-
um búningi en þurfa samt að fara og láta taka af
sér mál – júniformið er svo saumað, en aldrei
notað.
Innihald námsins er líka samsett úr fögum
og verkefnum sem margir nemendur efast um
að sé þess virði að eyða tímanum í. Í námsefni
um hjúkrun er kennt hvernig á að ganga frá líki.
Þetta er talið hagnýtt, en blessunarlega hefur
aldrei verið þörf á að nýta þá þekkingu.
Eitthvað þurfti einnig að kenna þessu unga
fólki til handanna og minnisstæðir eru fönd-
urtímar þar sem setið var við að raða og líma
maísbaunir á spjald til að úr því yrðu myndverk.
Þegar þessari iðju er andmælt var svarið að börn
hefðu svo gaman af þessu. Í minni fjölskyldu
Greinarhöfundur ásamt
skólafélögum í Þroska­
þjálfaskólanum. Við hlið
hans er Þórdís Guðmunds­
dóttir, sem síðar varð eigin­
kona hans. Neðst til vinstri
á myndinni er Hólmfríður
Jónsdóttir.
Í Skálafelli á Hótel Esju.
Greinarhöfundur og skólafélagar
hans skála fyrir próflokum.