Mímir - 01.03.1968, Síða 12

hafi til við þessar aðstæður. Má þar nefna
fræðimenn eins og CEDERSCHIÖLD, SEIP,
WESSÉN og JESPERSEN [sbr. Otto HÖFLER
ANF XLVII 248]. Nefnt hefur verið mál það,
er Danir tóku upp í Norðaustur-Englandi,
Danalögum, og mál Hansakaupmanna á Norð-
urlöndum.
Otto HÖFLER ræðir um þetta víxlmál í
grein í Arkiv 1931. Segir hann, að annaðhvort
sé hér um að ræða tungumál, þar sem notaður
er fjöldi tökuyrða, án þess að teljandi breyting-
ar verði á málkerfinu sjálfu, ellegar tungumál,
þar sem bæði orðaforði og kerfi hafi blandazt
og fram komi til víxlis einkenni hvors máls um
sig.
HELLQUIST telur í riti sínu: Det svenska
ordförrádets álder och ursprung II. [1930], að
á síðasta skeiði fornsænskunnar, sem talið er ná
yfir tímabilið 1375 til 1526, verði til víxlmál
fyrir þýzk áhrif, þar sem sjálf málkerfin bland-
ist. [Sbr. Hellquist 567, smkv. Wessén Nord-
sprák7 91].
Ekki verður frekar farið út í þessa sálma, en
hafi slíkt víxlmál verið til — ég tala ekki um,
ef unnt er að benda á það meðal lifandi tungna
— eru áhrif slíks máls einn fjölmargra þátta,
sem taka verður tillit til, þegar kanna á áhrif
kristninnar á íslenzkan orðaforða að fornu.
Auk þess að beita málfræðilegum athugun-
um við rannsókn þessa verkefnis, má fá um það
vitneskju, hvaðan og hvenær erlendra máláhrifa
er að vænta svo og hvers konar áhrifin eru, með
því að leita eftir sagnfræðilegum staðreyndum
og menningarsögulegum rökum. Verður nú um
stund vikið að þeim þáttum.
Að því er virðist, verða engin erlend mál-
áhrif greind í frumnorrænum málheimildum
—- rúnaristum og örnefnum. Að vísu koma
fyrir orð og orðliðir, sem ekki eiga sér hliðstæðu
í öðrum germönskum eða jafnvel indó-evrópsk-
um málum. Engu að síður getur þetta verið
gamall arfur eða sjálfstæð nýmyndun — ný-
gervingar, enda virðist ógerningur að greina
þessi stakorð frá öðrum erfðarorðum málsins.
Enda þótt þessar fátæklegu málheimildir sýni
engin erlend áhrif á norrænu, hafa germönsk
mál þegið orð að láni á forsögulegum tíma —
frá Keltum og Rómverjum. Sem dæmi um töku-
orð frá forsögulegum tíma mætti taka: ambátt,
brók, embætti, járn, ríkr, valr/valir, en þessi
orð eru talin komin úr keltnesku, en orð eins og
eyrir, karfi, kaup, lín, grk og vín sögð komin úr
latínu. Ókunnur er uppruni tökuorða svo sem
apaldr, api, epli, plógr og úlfaldi. [FISCHER
Lehnwörter 12—17].
A víkingatímanum aukast samskipti nor-
rænna þjóða við önnur menningar- og mál-
svæði. Hægt mun hafa farið í fyrstu, þar sem
ferðirnar voru ekki kynnisferðir, farnar til að
auka þekkingu og víðsýni, heldur til að afla
fjár og frama. En í kjölfar verzlunarviðskipta
og síðan landnáms norrænna manna í austri,
suðri og vestri fylgdu víðtæk menningarsam-
skipti samfara málblöndun. Einum þætti þess-
arar málblöndunar gerir Dietrich HOFFMANN
skil í bók sinni Nordisch-englische Lehnbezie-
hungen der Wikingerzeit. Bibliotheca arna-
magnæana XIV. 1955.
Smátt og smátt ryðja kristin áhrif sér til
rúms í Norðurálfu — norrænir menn láta
prímsignast (en sögnin prímsigna er eitt hinna
kristnu tökuorða, sennilega komið úr fornensku,
þar sem orðið heitir primsegnen, gert að fyrir-
mynd latneska orasambandsins prima signatio),
og eftir að menn eru prímsigndir orðnir, taka
þeir að skipta við kristnar þjóðir í suðri, og
leiðin opnast til hinna fornu menningarstöðva
og nýir hugmyndaheimar og þekkingarsvið
birtast. — Það er þá, sem greina má alger
umskipti.
I fornum islenzkum ritum getur að finna
heimildir um upphaf þjóðarinnar og landnám
norrænna manna. „Þá voru hér menn kristnir,
þeir er Normenn kalla Papa, en þeir fóru síðan
á braut, af því að þeir vildu eigi vera við heiðna
menn, og létu eftir sig bækur írskar og bjöllur
og bagla. Af því mátti skilja, að þeir voru menn
írskir," segir Ari.
12