Mímir - 01.03.1968, Page 14

I þessum kviðlingi kemur fyrir einn með
elztu tökumerkingum, sem til verður fyrir á-
hrif kristninnar — goð, sem hér er notaður um
guð kristinna manna. Þess má geta hér, að eldri
orðmynd er síðan tekin upp um deum, orðið
guð, sem upphaflega var hvorugkyns, en verð-
ur karlkyns við þessi erlendu máláhrif.
Kristni var lögtekin á íslandi fyrir atbeina
Olafs konungs Tryggvasonar, en hann var
biskupaður árið 994 af Ælfheah, biskupi í
Winchester, en sjálfur Aðalráður Englandskon-
ungur var guðfaðir hans. Arið eftir hélt Ólafur
til Noregs með fullar hendur ensks fjár, sem
reyndist drj úgt í baráttu hans fyrir völdum. En
með Ólafi komu enskir biskupar til Noregs, og
þá jukust áhrif enskrar kristni í Noregi, sem
hafizt höfðu á dögum Hákonar góða. En mest
urðu þessi áhrif við valdatöku Ólafs Haralds-
sonar. Hann var skírður á Englandi, og þegar
hann fór til Noregs, var í för hans fjöldi enskra
biskupa og presta, sem studdu konung við að
boða kristni og koma skipan á kirkjumál. Að
ráði þeirra setti hann kristinrétt í Noregi. Er
ekki að efa, að engilsaxneskra áhrifa hefur því
mjög gætt í norskri kristni í upphafi lltu ald-
ar, og raunar lengi síðan. Áður en hinn norski
kristinréttur tók gildi, þurfti erkibiskup að veita
samþykki sitt. Hann sat þá í Brimum. Hann
sendi Olafi Haraldssyni presta sína og styrkti
konung í ófriði hans við Knút ríka konung
Engla og Dana. Styrktust með þessu kristin á-
hrif í Noregi, og hefur þeirra áhrifa að sjálf-
sögðu gætt á Islandi, auk þess sem ísland var
þá í beinum tengslum við England og Sax-
land.
í íslendingabók segir frá útlendum biskup-
um, sem til íslands komu. Fyrstur er nefndur
Friðrekur, er kom hér í heiðni og áður var
nefndur. Þá er nefndur Bjarnharður htnn bók-
vísi, sem kom vestan um haf með Ólafi Har-
aldssyni. Kolur biskup var í Haukadal með
Halli Þórarinssyni, vini og félaga Ólafs kon-
ungs. Nefndur er Hróðólfur í Bœ í Borgarfirði,
er síðar varð ábóti í Abingdon á Englandi. Jóan
írski, Bjarnharður saxneski og Heinrekur, og
enn eru nefndir aðrir fimm, þeir er biskupar
kváðust vera: Ornólfur og Góðiskólkur og þrír
ermskir: Petrus og Abraham og Stephanus.
Magnús Már Lárusson prófessor hefur í
Skírni 1959 ritað um hina ermsku biskupa.
Telur hann þá hafa verið af því svæði, sem nú
er í austurhluta Póllands og vesturhluta Rúss-
lands og nefnt er Ermland í gömlum bókum.
Færir prófessorinn að því rök, að hinir ermsku
biskupar hafi verið í tengslum við grísku rétt-
trúnaðarkirkjuna. Þó að svo sé, er það einsýnt,
að sterkust kristin áhrif alla lltu öld hafa
komið frá Englandi og Þýzkalandi, e. t. v. að
nokkru um Noreg. Ur fornensku eru kornin
orð í íslenzkt kirkjumál svo sem: bjalla, hringja,
sál, sálmr, guðspjall, guðsifjar, kirkja, ofláta
og sunnudagr: Ur fornsaxnesku eða miðlág-
þýzku eru komin orð eins og: altari, djöfutt,
frú, kór, krans, paradís, synd og vers. [sbr.
FISCHER Lehnuörter 20 o. á].
Framan af var fátt íslenzkra presta. Isleifur
Gissurarson nam fyrstur íslendinga klerkleg
fræði, svo vitað sé, í Herfurðu í Vestfalen.
Sonur hans Gissur mun einnig hafa numið í
Saxlandi, e. t. v. í Herfurðu, eins og faðir hans.
Lengst af biskupsstjórnar þeirra feðga var erki-
biskupsstóll fyrir Norðurlönd í Brimum, eða
allt til 1104, er stóll erkibiskups var settur í
Lundi, en 1153 var sett erkibiskupsseair í Nið-
arósi. Eru saxnesk áhrif því vafalítið mikil á
þessum tíma.
Hafi Sœmundur fróði numið í París og Jón
Ogmundsson verið þar, má búast við frönskum
áhrifum að nokkru, en þau virðast Iítil á þess-
um tíma, en með riddarabókmenntum aukast
þau mjög á 13du öld.
Þegar skipulag fer að komast á íslenzka
kirkjustjórn í lok lltu aldar og skólar fara að
festast í sessi upp úr 1100 og ekki sízt eftir að
klaustur eru stofnuð í upphafi annars þriðjungs
12tu aldar, tekur kristinna áhrifa að gæta
víðar í þjóðfélaginu. íslenzkir menn taka að
sækja erlend menntasetur, lærðir menn eru
fengnir frá útlöndum til að kenna við stól-
skólana, og þegar bókmenning tekur að berast
14