Mímir - 01.03.1968, Side 30

sókn, en landamerki hafa verið óglögg þar á
milli.
Arið 1875 munu a. m. k. fjögur þessara býla
hafa verið fallin úr ábúð. Voru það Lindasel,
Hlíðarsel og Hólmavatn í Norðurheiðinni, en
Háls (og e. t. v. Hneflasel að einhverju leyti) í
Suðurheiðinni. Við öskufallið fóru í eyði öll
býli Suðurheiðarinnar, sem ekki voru þá þegar
komin úr ábúð, auk þess Armótasel, sem er á
mörkum byggðanna. I eyði hafa þá farið eftir-
talin býli sex eða sjö talsins:
1) Armótasel
2) Sænautasel
3) Heiðarsel
4) (Hneflasel)
5) Víði(r)hóll (að nokkru leyti)
6) Grunnavatn
7) Veturhús
Astæðan fyrir því, að byggðin í Suðurheið-
inni eyddist svo gjörsamlega, en Norðurheiðin
slapp að heita má alveg, var sú, að öskulagið
var þar mun þykkara. Norðurjaðar öskubeltis-
ins lá um miðju Heiðarbyggðarinnar í línu ská-
hallt um Sænautavatnið norð-austur um heið-
ina. Þar fyrir norðan mátti heita, að engin aska
félli, og var því Norðurheiðinni borgið.
Bóndinn á Víði(r)hóli, Bjarni Rustikusson,
sem kallaður var hinn „rami", var sá eini, sem
ekki flýði byggðina algjörlega. Eftir öskufallið
flutti hann sig niður að Hákonarstöðum, sem
þá höfðu verið yfirgefnir. Bjargaði hann fénaði
sínum á nytjum beggja jarðanna það árið.8
Annars flýðu allir Heiðarbændur sem og
Efri-Jökuldælingar fyrst í stað til Vopnafjarð-
ar með fólk sitt og fénað, og má geta nærri, að
jarðir í Vopnafirði hafa verið fullsetnar á þess-
um tíma. Höfðu búendur þaðan verið að leita
sér að staðfestu í Heiðinni næstu árin á undan
vegna landþrengsla. Sýnir þetta, að Vopnfirð-
ingar hafa brugðÍ2t vel við þörf nauðleytar-
mannsins, er þeir tóku við svo mörgu aðkomu-
fólki pieð fjölda kvikfjár inn á bújarðir sínar,
sem þó voru fullsetnar fyrir. Þetta hafði þær af-
leiðingar, að Vopnafjarðarbændur sjálfir kom-
ust á vonarvöl og fluttu síðan til Vesturheims,
samhliða Heiðarbúum og á eftir þeim.!'
Næstu árin eftir öskufallið voru þó öll heið-
arbýlin, sem gosið eyddi, tekin aftur í ábúð,
eitt af öðru, að undanteknu Hneflaseli, sem var
fallið úr byggð fyrir fullt og allt, enda eitt-
hvert hæsta byggt ból á Islandi. Víst má það
teljast furðulegt, að svo harðbýlt svæði sem
Jökuldalsheiðin er, skyldi byggjast aftur eftir
öskufallið. Hafa því sennilega valdið land-
þrengslin. Nokkur ár liðu þó, þar til öll býlin
höfðu verið tekin til ábúðar á ný. Það er og
eftirtektarvert, að býli Suðurheiðarinnar héldust
lengur í ábúð en býli Norðurheiðarinnar, og
má e. t. v. þakka það öskufallinu mikla, enda
þóttt það kunni að hljóma hálf einkennilega.
Eftir mínum útreikningum hafa því farið í
eyði ails 18 býli á Efra-Jökuldal og í Heiðinni,
enda þótt þau séu vanalega talin 17 í heimild-
um frá þessum tíma. Má vera, að Hneflasel sé
þar ekki meðtalið eða þá, að Víði(r)hóll hafi
verið talinn í ábúð þetta ár. Kemur þá talan
18 heim við heimildirnar.
C. Fljótsdalshérað og Austfirðirnir
Eins og drepið hefur verið á, urðu afleiðingar
öskufallsins langalvarlegastar á Efra-Jökuldal
og í suðurhluta Heiðarbyggðarinnar, sem gjör-
eyddust að heita mátti fyrsta árið. Ekki er þó
þar með sagt, að afieiðingarnar hafi ekki kom-
ið þungt niður annars staðar á öskusvæðinu og
þá einkanlega á efra hluta Fljótsdalshéraðs. Um
þetta segir svo í Isafold í október árið 1875:
Mest var askan á Jökuldalnum, og vilji maður
telja öskusveitirnar eptir öskumagninu verður röðin
hjer um bil þessi: Jökuldalur, Fell, Fljótsdalur, Skóg-
ar, Vellir, Eyðaþinghá, Skriðdalur, Fram-Tunga og
Hjaltastaðaþinghá. I þessa firði náði askan, en var
þar nokkru minni til jafnaðar: Borgarfjörð, Loð-
mundar-, Seyðis-, Mjóa-, Norð-, Reyðar- og Fá-
skrúðsfjörð. Lítilsháttar fjell og í Stöðvarfjörð og
Breiðdal innst.10
I öllum sveitum Upp-Héraðs var askan svo
þykk, að alger jarðbönn gerði fyrst í stað. Attu
30