Mímir - 01.03.1968, Page 35

beint að átökum 4. þáttar, en með því að ræna
fyrstu þættina þeim bríma og gleði, sem les-
andi meðtekur, voru þau átök svipt einni vídd,
endurminningunni um liðna hamingjudaga.
Hinar ljóðrænu, rómantísku setningar, ein
mesta prýði leikritsins, féllu vængstýfðar niður
fyrir sömu sök. Olíkt skemmtilegra hefði verið
að fá að sjá nýja, ferska, hugmyndaríka •—■ og
trúa túlkun á þessu tímamótaverki íslenzkra
leikbókmennta.
III.
Fyrsta verkefni ieikársins í Þjóðleikhúsinu var
Galdra-Loftur undir stjórn Benedikts Arnason-
ar. Tónlist Jóns Leifs, sem leikin var, var fram-
lag leikhússins til norrænu tónlistarhátíðarinn-
ar. Forleikir þáttanna eru áheyrilegar tónsmíð-
ar, en undirspil við dramatíska atburði leikrits-
ins dró víða úr áhrifamætti þeirra og setti sýn-
ingunni sums staðar óæskilegar skorður. Leik-
tjöld voru hefðbundin nema í lokaatriðinu í
kirkjunni; þar hverfa öll tjöld og Loftur flytur
særingar sínar einn á auðu sviði, en raddirnar
hljóma að honum úr öllum áttum. Þessi breyt-
ing frá fyrri sýningum var til bóta, og hefði
mátt ganga lengra í þá átt. Hinu stutta loka-
atriði var sleppt, en ýmsum hefur þótt það at-
riði vandræðalegt. Búningar voru samfelldur
dýrðaróður til Saumastofu Þjóðleikhússins; ráðs-
maður og biskup í flekklausum tignarklæðum,
og klæði ölmusumanna voru nýsaumuð, hrein
og fín. Að undanteknu Iokaatriði hefur leik-
stjóri fetað troðnar slóðir að öllu leyti.
En hverjir eru möguleikar til túlkunar á
þessu leikriti? I leikdómi var slegið fram þeirri
hugmynd að sýna baráttu Lofts móti bakgrunni
nútímavísinda og tækni í ætt við það, sem Odd-
ur Björnsson hefur Ieitazt við í Hornakóralnum.
Þess háttar túlkun er heldur vafasöm, því leik-
ritið er sálfræðilegs eðlis fyrst og fremst. Þar
sem þessi skilningur á verkinu er ótvíræður, er
engin ástæða til að nostra við það að hafa bún-
ínga og leiktjöld með sem mestum raunveru-
leikablæ. Það gerir ekki annað en dreifa at-
hyglinni. I leiftrandi myndauðgi og málfegurð
rís Galdra-Loftur hátt yfir öll önnur íslenzk
leikhúsverk að Islandsklukkunni einni undan-
skilinni. Vegna traustra og margslunginna inn-
viða liggur það bezt allra íslenzkra leikrita við
stílfærðri sviðsetningu. Æskilegust væru óbrot-
in tjöld, skuggamynd kirkjuklukknanna að
baki og örfáar táknmyndir til þess að gefa til
kynna breytt svið þriðja þáttar, en yfir öllu
grúfandi myrkur, sem temprað væri og breytt
með hinum ágæta ljósakosti leikhússins. Nýleg
sýning á Þrettándakvöldi Shakespeares undir
leikstjórn sama manns birti prýðisgóð dæmi
þvílíkra vinnubragða, en það er eins og hug-
myndirnar þverri, þegar innlend leikhúsverk
eru tekin til meðferðar. En þar sem um sál-
fræðilegt verk er að ræða, er öllu alvarlegra, að
þess sjást engin merki, að persónur og sam-
skipti þeirra hafi verið tekin til endurmats, þeg-
ar sýning þessi var unnin.
Galdra-Loftur er um margt miklu þrosk-
aðra verk en Fjalla-Eyvindur, en um gildi þess
hafa menn ekki verið á einu máli. í leikskrá
lýsir tónskáldið, Jón Leifs, skilningi sínum með
þessum orðum:
Ætíð hef ég talið leikritið fremur draumaumbrot
æskumannsins en drama í venjulegum skilningi.
(bls. 26)
Ummæli þessi eru fremur óljós, en þau end-
urspegla viðhorf margra til leikritsins. Það sem
því hefur helzt verið fundið til foráttu (að þeim
nýlegu aðfinnslum slepptum, að þjóðsagan og
landið skipi óhæfilega lítið rúm!) er, að Loftur
sé ósannfærandi persóna, valdasjúkur, ruglað-
ur unglingur í stað þess ofurmennis, sem Jó-
hann hafi ætlað sér að skapa. I annan stað er
talað um losaraleg efnistök, þar sem höfundi
mistakist að draga þræðina saman í dramatísk
leikslok.
Fyrri aðfinnslunni er ég mjög ósammála. Að
vísu hefur Jóhann haft í huga öðrum þræði að
afsanna kenningar Nietzsches. En tvískinnung-
ur Lofts á leið hans til valdsins, örnæm sál-
fræðileg könnun höfundar á forsendum fyrir
breytni hans og viðbrögðum styrkir verkið í
heild í stað þess að veikja það. Harmleikurinn
35