Mímir - 01.03.1968, Side 47

skoðun höfundar, sem þar kemur fram, að sögu
væri hægt að skrifa endanlega, ef ekki væri um
að kenna „glámskyggni rannsakandans, frum-
stæðum aðferðum við könnun efnisins og fram-
setningu" (bls. 295). Eg hygg nær lagi, að það
sé „eðli sögunnar" að vera rimð fyrir samtíðina,
að vera lýsing á samfélagi fyrri tíðar í sérstök-
um tengslum við samfélag samtímans, að svo
miklu leyti sem hún er ekki lýsing samtímans.
Þá er endanleg sögurimn aðeins hugsanleg í
stöðnuðu samfélagi.
Raunar virðist hugmyndin um endanlega
söguritun öðrum þræði vera sett fram til þess
að koma sagnfræðinni í hóp vísindagreina. En
það fer út um þúfur, m. a. vegna misskilnings
höfundar á því, hvað vísindi séu, m. a. vegna
þess að það er óþarft. Eiginlega hefur aldrei
leikið neinn vafi á, að íslenzka orðið vísindi (á
sama hátt og t. d. danska orðið videnskab og
þýzka orðið Wissenschaft) næði yfir sögu. Hins
vegar hefur það verið talsvert á reiki, hvort hún
félli undir enska orðið science, og hefur það
valdið deilum. Eftir að Islendingar (Danir og
Þjóðverjar) tóku að apa allt eftir enskumæl-
andi þjóðum, hafa þeir einnig reynt að þýða
þessa merkingarfræðideilu á þjóðtungu sína,
þótt hún ætti þar ekkert rúm.
En þótt margt sé hæpið, sem höfundur segir
um þessi efni, á hann skilið lof fyrir að hefja
umræður um sagnfræði og heimildafræði sem
vísindagreinar.
Eitt atriði eftirmálans er tillaga um nýja
skiptingu Islandssögu í tímabil (bls. 295). Er
margt vel um hana, en sá galli á, að hann vill
ljúka síðasta tímabilinu árið 1918. Líklega er
það versti annmarki á sagnfræðiiðkunum okk-
ar, hve lítið hefur verið hugsað um sögu síðustu
tíma, og fer illa á því í svokallaðri nýrri sögu að
gera tillögu um, að þeim sið skuli haldið. Til-
lagan um tímabilaskiptinguna gaf ágætt til-
efni til að benda á það á hógværan hátt, að nú
væri tími til kominn að fara að athuga sögu 20.
aldar, þó ekki væri nema til hinna miklu þátta-
skila á árunum um og eftir 1940.
Annað nýmæli þessarar bókar er alllangur
kafli um náttúrufræði og landafræði íslands.
Ekki ætla ég að reyna að leggja dóm á þennan
hluta bókarinnar frá fræðilegu sjónarmiði. Höf-
undur virðist, a. m. k. öðrum þræði, hafa ætlað
þessum kafla að auðvelda mönnum skilning á
sögunni (sbr. bls. 12 og 293). Kann vel að
vera, að það hafi tekizt að einhverju leyti, þótt
það afsaki ekki allt það rúm, sem þessi fræði
taka í bókinni. Hitt getur vel verið satt, að kafl-
inn veiti „þann lágmarksfróðleik, sem íslend-
ingum ætti að vera kunnur um þau efni", eins
og höfundur segir (bls. 293).
Er þá loks komið að sjálfu aðalefni bókarinn-
ar, sögu þjóðarinnar frá upphafi til loka þjóð-
veldis. Höfundur hefur lagt mikla áherzlu á
að skýra frá stéttum þjóðfélagsins, kjörum
þeirra, störfum og valdaaðstöðu á hverjum
tíma. Til dæmis er einkar rækilega skýrt frá
embættiskerfi kirkjunnar og áhrifum hennar
sem stofnunar í þjóðfélaginu (bls. 187—206).
Hlutverk stétta og hagsmunahópa í þjóðfélags-
byggingunni er auðvitað meginatriði í þjóðar-
sögu og eitt af frumskilyrðum þess, að sögu-
þróunin verði skiljanleg (a. m. k. okkur, sem
lifum á tímum flokkavaldsins). Þá hefur höf-
undur vakandi auga á áhrifum erlendra, einkum
norskra, atburða á íslandssöguna. Hann dregur
glöggt fram, hvernig norska kirkju- og kon-
ungsvaldið náðu sameinuð með lénskerfið að
vopni að kippa stoðunum undan þjóðveldinu
íslenzka. Bókin er laus við hinar algengu um-
kvartanir sagnfræðinga, að íslenzka þjóðveldið
hafi skort þjóðerniskennd og ríkisvald með
þeim hætti, sem einkennir fyrst þjóðfélög 19-
aldar.
Þetta er aðal bókarinnar. Einnig má telja
henni til gildis, að víða er dregið mjög úr sög-
um af einstökum „aðalpersónum" og forðazt að
rekja atburðarás í smáatriðum. Þó hygg ég, að
saklaust hefði verið að ganga lengra í þessu.
Kaflinn um Sturlungaöld er góður að þessu
leyti, en það kemur niður á kaflanum Kirkju-
goðaveldi. Þar er sagt frá helztu höfðingjaætt-
um 12. og 13. aldar og atburðir stundum raktir
í næstum annálskenndri frásögn. Er það skaði,
47