Mímir - 01.03.1968, Page 48

því að kaflinn um kirkjugoðaveldið er að ýmsu
öðru leyti góður og veitir talsverða innsýn í
samfélagsþróunina.
Það kemur einnig fyrir, að alls konar ósam-
stæðir fróðleiksmolar eru tíndir saman undir
nöfnum einstakra manna, sem þar koma eitt-
hvað við sögu, án þess að þeir eigi nokkuð ann-
að sameiginlegt. Ég tek Pál biskup Jónsson sem
dæmi (bls. 261—62). Frásögnin um uppruna
hans og vígslu er eðlilegt framhald af því, sem
á undan er komið, biskupsdómi Þorláks. Síðan
segir frá biskupsdómi Páls, og má skipta því í
fjögur atriði: 1) Hann lögleiddi helgi íslenzku
dýrlinganna, Þorláks 1198 og Jóns 1200. 2)
Hann gekkst fyrir setningu stikulaga til að
koma skipan á mælieiningar. 3) Hann komst að
því, að prestskyldar kirkjur í Skálholtsbiskups-
dæmi væru 220 og til þeirra þyrfti 290 presta.
4) Þessa talningu gerði hann til að vita, hvort ó-
hætt væri að leyfa prestum utanferðir. Allt eru
þetta merkar söguheimildir. Hið fyrsta er tíma-
talsatriði í sögu íslenzkrar dýrlingatrúar, annað
varðar atvinnusögu, hið þriðja umfang íslenzku
kirkjunnar, og hið fjórða veitir m. a. vitneskju
um erlend menntaáhrif. Enda mun höfundur
nota flestar eða allar þessar heimildir á viðeig-
andi stöðum. Hins vegar eru þessi atriði næsta
óskyld innbyrðis, segja okkur nærfellt ekkert
sameiginlega, enda dregur höfundur ekki af
þeim neinn sameiginlegan lærdóm.
Annars virðist mér höfundur hafa heilla-
vænlega meginstefnu um efnisval, þótt alltaf
megi deila um einstök atriði, og líklega hefði
hann losnað við eitthvað meira af persónufróð-
leik, ef meiri vinna hefði verið lögð í bókina.
Hún ber þess nánast öll merki að vera unnin í
mesta flýti, og kemur það nánar fram, er að
smærri atriðum kemur.
Það má einnig telja til galla á efnisvali, þótt
í smáu sé, hve bókin er full af alls konar sam-
tíningi — getraunafróðleik — sem lítið á skylt
við sagnfræði. Lýsingarorð í efsta stigi virðast
eiga mjög upp á pallborðið hjá höfundi: elztur,
fyrstur, síðastur, frægastur. I landafræðikaflan-
um er þess getið, hvenær síðasta bjarndýrið var
unnið hér á landi (bls. 37). í kaflanum um
heimildir er rækilega talið fram, hvað sé elzt af
hverju tagi varðveittra heimilda (bls. 12). Eddu-
kvæðum, Lilju og Sólarljóðum er talið það eitt
til gildis, að þau séu kvæða frægust og Eddu-
kvæðin þar að auki elzt íslenzkra bókmennta
(bls. 226—27). Svona mætti lengi telja. Sumar
staðhæfingar af þessu tagi gæti verið erfitt að
rökstyðja. Hjalti Skeggjason er talinn frægastur
guðlastari Islendinga (bls. 168). Ég fyrir mitt
leyti er sannfærður um, að fleiri myndu kann-
ast við Níels Dungal.
Efnislegar skekkjur hef ég ekki fundið marg-
ar, enda ekki sérlega dómbær á slíkt. Meira
mun um, að óljós frásögn leiði lesandann á
viiligötur. Á bls. 182 er dæmi um hvort tveggja:
„Ketill [Þorsteinsson] var tengdasonur Gissurar
og eftirmaður á Skálholtsstól. Þegar hann lézt
1118, fóru nýir tímar í hönd." Þetta liggur
beinast við að skilja svo, að Ketill hafi orðið
biskup í Skálholti eftir Gissur og látizt árið
1118. I rauninni var hann biskup á Hólum
1122—45, en Gissur biskup lézt á Skálholts-
stóli árið 1118.
En þótt ef til vill sé ekki oft hægt að af-
sanna staðhæfingar höfundar með sögulegum
staðreyndum, hygg ég, að stundum gæti verið
jafnerfitt að finna þeim nokkuð verulegt til
stuðnings í heimildum. Honum verður allt of
oft á að fullyrða afdráttarlaust, það sem litlar
heimildir eru til fyrir eða mikill vafi er um.
Það er síður en svo nokkur afsökun fyrir þessu,
þótt hér sé um alþýðlegt verk að ræða. Sagn-
fræðingur má aldrei nota þekkingu sína eða
álit til þess að blekkja fólk vísvitandi.
Að vísu verður Birni Þorsteinssyni ekki legið
á hálsi, þótt hann leggi mikinn trúnað á Land-
námu og telji hana annað og meira en örnefna-
skýringar, enda er eftirmáli bókarinnar dagsett-
ur á Mikjálsmessu í haust. Amælisverðari er
notkun hans á örnefnum sem heimildum. Hann
fullyrðir, að Ullarfoss í Skjálfandafljóti hafi
verið helgaður guðnum Ulli (bls. 74—76). Nú
munu engar heimildir aðrar kunnar um dýrkun
Ullar hér á landi, en hins vegar til miklum mun
48