Mímir - 01.03.1968, Page 52

Eigil Lehmann, að því er líklegast verður að
teljast, þó ekki komi ljóslega fram í formála
bókarinnar, hver hlutur séra Lehmanns er.
Fleiri menn hafa við sögu komið og veitt „rád
og stönad,” s. s. eins og þeir Magnús Stefánsson,
Hallvard Mageröy, Gunnar Sveinsson og Arni
Böðvarsson.
Það má alltaf kallast tíðindum sæta, þegar
samin er ný íslenzk orðabók, ekki sízt þegar
um slíkt nýmæli er að ræða sem íslenzk-norska,
þar eð ekki hefur verið kostur á nokkurri
orðabók á þessum tveim frændtungum fyrr. En
því meiri sem eftirvæntingin er þeim mun
sárari verða líka vonbrigðin, ef verkið er ekki
leyst af hendi á þann hátt sem krefjast verður
við orðabókargerð. Og því miður er málum
svo háttað hér, að manni verður e. t. v. meiri
raun af að hafa bókina undir höndum en ekki.
Rétt er að geta þess, að tilurð bókarinnar á
sér ofurlitla og skrítna forsögu, eins og segir
í formála hennar: I 1952 vart det halde eit
möte i Björgvin av nokre Islands-interesserte
málfolk. Til stades pá dette mötet var ogso
islendingen Þorsteinn Þ. Víglundsson, skule-
styrar, Vestmannaeyjar, Island, og han tok pá
seg á hjelpa til med á skriva boki. — Hér er
rétt að geta þess, að málfolk er nefnt það fólk,
sem berst fyrir framgangi landsmálsins, sem
Ivar í Ási varð fyrstur til að hefja til nokkurs
vegs. Af þessu má þegar ráða, að orðabókinni
sé ætlað nokkurt hlutverk í málstríði þeirra
Norðmanna. Nánari stuðning fær þessi grun-
ur við það, að útgefandi bókarinnar er ung-
mennafélag á Sunnmæri. Og lokasönnunin kem-
ur svo fram í þessum orðum í leiðbeiningum
um notkun bókarinnar: Stavemáten i norske
ord fylgjer stort set det som kallast „Hægstad-
normalen." Denne skriftformi, som m. a. ligg
til grunn for den fyrste nynorske bibelen,
Seippel-utgáva av 1921, syner fram likskapen
millom islandskt og nynorskt mál betre enn
nyare skriftformer som normalen av 1917,
1938 og 1959- — Út af fyrir sig er það vitan-
lega fjarska rómantísk stefna að vilja sýna lík-
skapinn milli tungnanna sem bezt, og vafalaust
hafa ýmsir gaman af að sjá, hvað hægt er að
gera nýnorsk orð lík skyldmennum sínum ís-
lenzkum, en hitt verður líka að viðurkennast,
að þar með er lokið gagnseminni af tiltækinu,
og má tvímælalaust teljast hæpin.
Skriftform það sem hér um ræðir, þetta sem
höfundar kalla „Hægstad-normalen," á sér ann-
að og öllu algengara heiti meðal Norðmanna,
sem sé i-mal, og er þar skemmst frá að segja,
að þetta er einhver orþódoksasta grein ný-
norsku sem fyrirfinnst, og telja flestir núorðið
vonlaust (eða enga hættu á) að hún nái nokk-
urn tíma fótfestu á borð við t. d. viðurkennda
grein málsins, þá sem kennd er í skólum. Nafn
sitt dregur mállýzkan af því, að kvk. et. m.gr.
og hk. flt. m.gr. af nafnorðum, endar tíðast á
-i, þar sem venjuleg nýnorska notar -a, t. d.
boki, husi í stað boka, husa (bókin, húsin).
Þetta -i er kallað vera leifar hins forna greinis,
-in, og er vitanlega fjarska fínt.
Að sjálfsögðu hefði átt að nota hér þá ný-
norsku sem einna helzt hefur unnið sér sess
meðal Norðmanna, þó svo hún sýndi ekki
tengslin jafnvel og i-málið — fyrst á annað
borð var verið að semja orðskýringar á ný-
norsku, og fyrir því eru að sjálfsögðu einungis
rómantísk rök. Mér sýnist að höfundar hljóti að
hugsa sér, að bók þessi komi m. a. að notum
norskum menntaskólanemum, sem senn er ætl-
að að læra nokkuð í nútímaíslenzku, og ég held
blessaðir málstrevararnir verði jafnvel að viður-
kenna, að þá hefði flestum komið betur að hafa
þýðingarnar á ríkismáli. Sýnu stórmannlegast
hefði á hinn bóginn verið að fara þá leið sem
Einar Haugen hefur grundvallað í norsk-enskri
orðabók sinni, þar sem bæði málin eru jafnhátt
sett, og er það fyrsta orðabók sinnar tegundar.
Nú má vera að einhver segi sem svo: Ef
þetta er bara stafsetningarspursmál, skiptir það
þá svo miklu máli, að verulegur skaði sé að?
E. t. v. ekki, en rétt er þó að benda á, að Is-
lendingur sem ætlar sér að skrifa norsku, þ. e.
venjulega nýnorsku eða ríkismál, með stuðn-
ingi þessarar bókar, verður að hafa við höndina
stafsetningarorðabók, og vera iðinn við upp-
52