Tímarit lögfræðinga - 01.08.2024, Side 81

227
Arnljótur Ástvaldsson
5.3 Deild getur verið aðildarhæf ef hún nýtur ákveðins sjálfstæðis frá
félagi
5.3.1 Almennt
Í umfjölluninni hér að framan hefur sú ályktun verið dregin af
dómaframkvæmd Hæstaréttar að útgangspunkturinn við mat á
aðildarhæfi deildar innan félags sé eftirfarandi: Ef ekki er upplýst
um annað í máli en að aðili sé deild innan rétthæfs félags, en
ekki félag sjálfur, þá leiðir slíkt almennt til þess að viðkomandi
aðili er ekki hæfur til þess að eiga réttindi eða bera skyldur og
getur því ekki notið aðildarhæfis fyrir dómi.
Af dómi Hæstaréttar í máli H 9. nóvember 2022 (18/2022)
(Körfuknattleiksdeild ÍR) má hins vegar ljóst vera að slíkar deildir
geta, allt að einu, verið hæfar til þess að eiga réttindi og bera
skyldur ef skipulag þeirra er með þeim hætti að þær lúti (í
meginatriðum) ekki boðvaldi æðri stjórnareiningar innan þess
rétthæfa félags sem þær eru hluti af og hafi (í meginatriðum)
fjárhagslegt sjálfstæði. Ekki er gerð krafa um að deildin hafi eigið
innra regluverk (t.d. samþykktir) heldur er tækt að byggja á
reglum hins rétthæfa félags í þessu samhengi. Verður nú fjallað
um þessa niðurstöðu Hæstaréttar út frá sjónarhorni félagaréttar.
5.3.2 Hvenær er deild nægilega sjálfstæð til þess að njóta rétthæfis?
Í skilningi félagaréttar getur deild eða eining innan félags ekki
talist til sjálfstæðs lögaðila nema viðkomandi deild sé stofnuð
og starfrækt sem félag. Í tilviki flestra íslenskra félaga er enn
fremur gerð krafa um að félag sé stofnað af tveimur eða fleiri
félagsmönnum. Rétthæft félag getur þannig ekki, eitt og sér,
stofnað önnur rétthæf félög með þeirri undantekningu að rétthæf
félög geta að meginstefnu stofnað og átt einkahlutafélag án
tilkomu annarra aðila.101 Almennt má þannig segja að ekkert sé
því til fyrirstöðu að t.d. ákveðin deild innan rétthæfs félags (t.d.
hlutafélags) sé starfrækt sem einkahlutafélag102.
101 Sjá 1. mgr. og 3. mgr. 3. gr. laga um einkahlutafélög nr. 138/1994.
102 Fyrir breytingu á 3. mgr. 3. gr. laga um einkahlutafélög nr. 138/1994
með lögum nr. 25/2017 var talið að almenn félög gætu ekki verið á
meðal stofnenda einkahlutafélags, þar sem stofnendur væru taldir
upp með tæmandi hætti í 3. mgr. 3. gr. og almenn félög væru ekki