Islande-France - 01.10.1948, Síða 12

10
ISLANDE - FRANCE
verður að gcra hér ])essu efni nokk-
ur skil, en ekki fyrir hina sérfróðu,
sem þurfa þess ekki við.
Annars eru lil ýmsar tegundir af
verundarspeki. Skal ekki nánar út
í það farið hér, en hitt tekið fram,
að annars vegar er hér um að ræða
mjög forna kenningu, liins vegar
aðra tiltölulega nýja. Ályktanir
þessara kenninga eru samt gerólík-
ar, þó að forsendur virðist hinar
sömu.
* k
■k
A blómaskeiði rómanlikurinnar
var uppi i Danmörku heimspekingur
og guðspekingur að nafni Sören
Kirkegaard. Var liann yngstur sjö
sýstkina. Uppeldi hans var, að því
er liann sjálfur segir, lieimskulegt,
gegnsýrt trúarlegum fordómum.
Faðir lians þjáðist af heiftarlegum
þunglyndisköstum. Fylgdu þeim
sektarmeðvitund, samvizkubit og
öfasemdir um eigin sálulijálp. Son-
urinn tók að erfðum þessar andlegu
veilur og átti liann einnig vanda til
að fá slík köst. Taldi hann guðs
reiði vofa yfir sjálfum sér og allri
fjölskyldu sinni. Túlkaði hann altt
mótlæti og allar sorgir, er Iiann
varð fyrir, sem ill álög, hefnd drott-
ins. Eigi að siður lifði liann um
skeið Iéttúðugu lífi og jafnvel ó-
reglusömu. Síðar varð hann skvndi-
lega gripinn meinlæti og hegðaði sér
sem iðrandi syndari allt lil æviloka
(1855). Hann andaðist 42 ára að
aldri. Hafði bann verið sístarfandi,
ihugandi, ritandi, einkum ritandi,
svo að rit hans i liinni dönsku heild-
arútgáfu nema hvorki meira né
minna en 11 stórum bindum, cn þar
að auki tekur „hin andlega dagbók
hans“ yfir 20 bindi.
Á erlendar tungur, fyrst á þýzku.
var hann ekki þýddur fyrr en 1909
og talsvert miklu seinna varð hann
kunnur i Frakklandi. Síðan hefur
nafn hans orðið æ víðkunnara jafn-
framt heimspekinni, sem hann boð-
aði. Var þessi heimspeki riú í raun-
inni ný? í meginatriðum var húri
það ekki. Það er dulspeki, sem tek-
ur til tilfinninganna i heild og trú-
ar, sem er óháð skynseminni. Eins
og allir trúspekingar (fidéisles). á-
lítur Kierkegaard, að skynsemin
geti ekki frætt oss um innsta eðli til
verunnar, og að trúin ein fái gert
oss liólpna. Kierkegaard er fyrst og
fremst maður kristinn. Hann viður-
kennir ekki, að unnt sé að færa
skynsamleg rök fyrir trúnni. Hún
er, segir hann, samsett af fjarstæð-
nm og firnum. Hann segir skilið
við Hegel. Hugsun hans snýst um
hina persónulegu verund (l’exi-
stence personnelle), hinn átakanlega
einstæðingsskap mannsins og sálar-
angist. í rili sínu um örvæntinguna,
höfuðriti hans, er lesandinn látinn
skygnast niður í hyldýpi hinnar al-
geru tortimingar, sem maðurinn á á
hættu að hrapa í, ef ekki nvti við
fyrirheita Jesú Krists um sáluhjálp.
íhugunin um fánýti mannlegrar
tilveru er ekki sjaldgæft fyrirbæri.
Og að vísu á hinn andlegi uggur sér
sína göfgi. Hinar sundurkrömdu
sálir, sem „leita sannleikans and-
varpandi” slá stundum á strengi,
sem hræra oss.
Heinrich Heine minnir miskunn-