Islande-France - 01.10.1948, Blaðsíða 15

ISLANDE- FRANCE
13
kennda eðli trúarinnar sannar, að
nauðsynlegt er að senda skynsem-
ina til fjandans.“
Fyrir Sartre er aðstaðan miklu
auðveldari: Ekki er um að ræða
neitt mannlegt eðli, því að enginn
guð er til að skapa það.
Er liann hefir þannig gengið úl
frá hinu persónulega viðhorfi, full
yrðir hann ennfremur, að fyrst ver-
undin sé undanfari lífsinnihaldsins,
sé maðurinn að öllu leyti áhyrgur
fyrir þvi, sem Iiann er. Um leið og
liann kýs að vera þetta eða hitt
staðfestir hann jafnframt gildi |>css,
sem hann hefur kosið sér að vera,
frammi fyrir öllum lieiminum. Hin
persónulega skuldhinding hans
skuldbindur allt mannkynið, hann
er ábyrgur fyrir sjálfum sér og öll-
um. Þetta val fer ekki fram án uggs
og angistar. Maðurinn er gagntekinn
heyg, því að mitt í framkvæmdinni
kann Iiann að spyrja sjálfan sig:
„Hvað yrði, ef allir breyttu eins?“
Þessi beygur má ekki leiða til að-
gerðarleysis. Höfundur tekur til
dæmis starf hersliöfðingja, sem
verður að velja þann kost að láta
drepa marga af mönnum sínum í
árás: Fyrir þenna hershöfðingja er
angistin sjálfsagður þáttur fram-
kvæmdarinnar.
„Hið eina, sem raungildi hefur,“
staðhæfir Sartre, „er framkvæmdin
. . . Maðurinn er ekkert annað en
ásetningurinn, hann er ekki til nema
að þvi leyti, sem hann leiðir sjálfan
sig í Ijós. Hann er því einungis hcild-
arsumma breytni sinnar og lífernis.
Liferni mannsins cr i sjálfs hans
hendi, Iiann setur sér markmið að
keppa að, allt annað er einskisvert.
Auðsætt er, að þetta kann að virð-
ast hart fyrir þá, sem mistekizt hef-
ur í lífinu. Hins vegar eflir þessi
kenning þá sko'ðun, að raunveru-
leikinn einn skipti máli: „... Það,
sem vér viljum segja, er að maður-
inn er einungis röð fyrirætlana, að
liann er samanlögð útkoma af sam-
virkum áformum sínum,“ (L’Exis-
tentialisme est un humanisme“,
bls. 55, 57, 58).
Sartre ber á móli því, að hann sé
bölsýnismaður. Hann segir, að kenn-
ing sín sé gædd bjartsýnilegri seiglu.
Hann visar á bug þeirri skoðun, að
maðurinn sé Jmepptur í órjúfandi
hlekki orsakakeðju. Maðurinn er á-
hyrgur, hann er það, sem hann hef-
ur gert sjálfan sig. Llann fæðist ekki
bleyða eða hetja. Sartre viðurkenn-
ir einungis mismun á geðslagi.
„Bleyðan gerir sig að bleyðu, hetjan
gerir sig' að lietju. Ávallt er sá mögu-
leiki fyrir liendi að bleyðan Iiætti
að vera bleyða og' að hetjan hætti að
vera hetja. Það, sem máli skiptir, er
heildarviðhorfið, og það er elcki citt
sérstakt tilfelli, einn sérstakur
verknaður, sem veldur heildarvið-
Iiorfinu,“ (l’Existentialisme est un
humanisme, hls. 61).
Hvers konar siðfræði leiðir af
kenningum þessum? Franskur lieim-
spekingur, Gabriel Mareel, kvað svo
að orði fyrir skemmstu: „Verk Sar-
tres er ófullgert. Siðfræði hans er
enn ókunn. Vér höfum því ekki við
annað að styðjast en getgátur . . . Er
mér þó nær að halda, að mótun jiess-
arar siðfræði sé miklum erfiðleik-
um hundin." Ummæli annars heim-