Helgarpósturinn - 08.06.1979, Blaðsíða 13

mgMriMliBliÍTfM
$ ff
ára aldri, aö mæla hitastig sjávar
/viö bryggjuna á Noröfiröi. Faöir
minn notaöi þessar mælingar til aö
vita hvenær þaö þýddi aö koma
austur og hefja þaöan róöra. Hann
var á þvi aö þaö þýddi ekkert fyrr
en hitastigiö væri oröiö a.m.k. 3-4
gráður C. Ég ólst upp viö þetta frá
þvi ég man eftir mér og sá aö þaö
mátti hafa mikil not af hafrann-
sóknum viö fiskveiöar.
Strax og ég komst á fermingar-
aldurinn, stundaöi ég sjóinn á
hverju sumri meö eldri bróöur
minum, sem lika var skipstjóri,
eöa föður minum.
„flrin sem maður saknar”
Stærsta réttindamál fyrir
krakka utan af landi, og þaö sem
geröi þeim kleift aö halda áfram i
skóla, var landsprófiö. Þá gátu þau
veriö heima hjá sér og undirbúið
sig undir menntaskólann. Ég tók
landspróf heima á Noröfiröi áriö
1'948 og fór slöan i MR og varö stú-
dent þaöan áriö 1952.
fjögur ár og kunni afskaplega vel
viö mig.
A þessum árum voru nokkrir Is-
lendingar þarna viö nám, aöallega
i verkfræöi. Meöal annarra voru
þarna Siguröur Haraldsson skóla-
stjóri fiskvinnsluskólans og Aöal-
steinn Jónsson efnaverkfræöingur.
Aöalsteinn haföi mjög fallegan
tenór og ég man þaö, aö einu sinni
söiig hann jólasálma á aöfanga-
dagskvöld i dómkrikjunni i Glas-
gow. Söng hann meö svo miklum
tilþrifum aö söfnuðurinn stóö á
öndinni af hrifningu. Eftir það var
ég oft spurður af gömlum konum
hvort ég hafi verið Islendingurinn
sem söng svona vel. En ég þurfti aö
afneita þeim heiöri.
I skólanum gekk ég i róörarfé-
lagiö og lagöi stund á kappróöra. A
þriðja námsárinu reri ég I 1. sveit
skóians. Ég get kannski gortaö af
þvi, aö kvöldið áöur en ég var
valinn i sveitina, var haldinn mikill
dansleikur i skólanum. Hann byrj-
aöi meö dinner kl. 18 og endaöi meö
morgunmat kl. 6.30 næsta morgun.
Þar dansaði ég alla nóttina og haföi
rétt tima til aö fylgja dömunni
heim og skipta um föt áöur en ég
átti aö mæta i keppnina. Þegár þaö
fréttist aö ég haföi veriö á dans-
leiknum, var ég látinn ganga eftir
beinu striki til aö ganga úr skugga
um aö ég væri i ástandi til aö kom-
ast um borö, en þaö var oft mikiö
drukkiö á þessum dansleikjum. Ég
stóöstprófiöog varvalinn i 1. sveit.
A eftir striddi ég innfæddum á þvi
aö ég heföi reynt aö fara eins
þreyttur i þetta og unnt hefði veriö
en þaö heföi ekki dugað til aö þeir
yröu valdir. Maöur var þó nokkuö
friskur á þessum árum.
Róörariþróttin stendur á mjög
gömlum merg við breska háskóla.
Viö æföum sex sinnum i viku, 2-3
tima á dag, eins og atvinnumenn.
Um voriö feröuöumst viö um allt
Bretland og kepptum um hverja
helgi. Meöal annars keppti ég tvis-
var sinnum á Thames ánni. Þaö
var mjög mikil reynsla fyrir mig aö
kynnast þessu iþróttalifi. Ég eign-
aöist þarna marga trygga kunn-
ingja, en Skotar eru vinir vina
sinna. Sem dæmi um þessa tryggö,
get ég nefnt, aö fram á þennan dag
hef ég ekki fengið aö fara á hótel
þegar ég kem til Glasgow. Þaö lægi
viö uppreisn i borginni, ef félagar
minir i róörarsveitinni fréttu aö ég
reyndi slikt.
Ég bjó á stúdentagarði öll árin.
Þar var viöhaft allt annað oröbragö
en annars staöar. Þegar fariö var
aö bölvast út i mann og maöur kall-
aöur „eskimo-bastard” og þar
fram eftir götunum, var þaö merki
um aö maður var tekinn I hópinn.
Eftir fyrsta áriö taldi ég mig hafa
efni á þvi aö fara aö svara fyrir mig
og fór aö nota þetta oröbragö viö
félaga mina I strætisvögnum og
sporvögnum. Þeir létu þá sem þeir
þekktu mig ekki. Eftir þaö var ég
tekinn i mjög strangt námskeiö um
þaö hvenær nota ætti svona orö-
bragö i enskri tungu.
Ég lauk prófi i lok júni 1956 og fór
stööina og sagöi köllunum aö hætta
þessu þrasi. Þeir væru búnir aö fá
duglegan strák og menn ættu aö
láta hann I friöi. Hann væri aö þróa
sinar aöferöir og ætti aö biöa og sjá
árangurinn. Strákurinn yröi tekinn
I karphúsiö i haust.
Þessi afstaða Guömundar gaf
mér góöan vinnufriö, þvi eftir höfö-
inu dansa limirnir.
Viö leitina notaöi ég athuganir á
sjónum, hitastig, straumamót, átu-
svæði og þróun þeirra. Viö leituö-
um eins „visindalega” og hægt var,
en viö svona starf næst aöeins
árangur þegar menn leggja sig i
lima. A fyrstu árunum var maöur
viö leitina I 2-2 1/2 mánuö i einu.
Þegar i land kom, þurfti ég oft aö
sofa I heila viku og konan kvartaöi
um þaö aö ég væri ekki til stórræö-
anna.
Þaö sem mér er einna minnis-
stæöast frá þessum árum, er hvaö
tókst aö skapa náin tengsl viö skip-
stjórana i gegnum talstööina. Ég
læröi mikiö af þeim og þeir nutu
Föstudagur 8; júní, 197? —jfl^iySrpDSfUnnn
—helgarpásturinn. föst
UudyUr Ö. júní, Í979
„Of mikill tilkostnaður”
Ég held aö mestu erfiöleikar is-
lensks þjóölifs I dag séu þeir aö til-
óheft nýting ekki möguleg. Hér viö-
gengst enn sú stefna aö allir mega
gera út, allir mega fiska. Þaö j
hefur i för meö sér aö minna
og minna kemur i hvers hlut. ÆM
Það kemur svo aftur niöur Mk
á þjóöarhag. Menn fást fSL
ekki til aö setjast niöur H
og athuga hve mikiö megi
taka úr sjónum og hvernig \
beri aö taka á sem hag- wj
kvæmastan hátt og móta
siöan stefnu á þeim grund-
velli. Svona aö feröir fást V
ekki ræddar. wgl
Viö stöndum frammi fyrir
ægilegum vanda og þaö
veröur aö gjörbreyta m
hugsunarhættinum. ™
Laxveiöibóndi leyfir ekki öllum aö
veiöa ótakmarkaö I ánni, og þeir
sem vilja nýta þessi náttúruauöæfi
veröa aö borga fyrir þaö. Islenska
þjóðin veröur aö gera kröfu til þess
aö sjávarauölindirnar séu eign
■

V - ■ .-
howkIÍ
urri átt aö kuma ekki i land á
sunnudögum svo mannskapurinn
kæmist i kirkju. Þá var fariö eitt
sinn til Noröfjaröar, I helgarfri, en
menn uröi ekki varir við aö margir
færu til kirkju. Hins vegar var
þannig ástatt um borö þegar haldiö
var til hafs, aö Július Ólafsson
þurfti aö stunda matreiöslu i heila
„ viku á eftir. Hann talaöi ekki leng-
ur um þaö aö fara til messu, heldur
ætti aldrei aö koma aö landi. Þannj
ig var nú sú kirkjuferð.
Pólitíkinn og fiskurinn
Sumir stjórnmálamenn not-
færa sér okkur þegar þaö hentar
þeim en afskrifa okkur lika
þegar svo berundir. Þeir
eru afskaplega misjafnir,
svona eins og þú og ég. Hitt
er annaö mál, aö á þeim árum
Þegar maöur gat ýtt undir
auknar veiöar til áð auka
þjóöarhag, var þetta
skemmtilegra heldur en núna
þegar þarf aö predika tak
markanir. Takmarkanir
eru þó lagöar til i þvi
skyni aö auka nýtingu
fiskstofna þegar til
lengdar lætur, ekki
fiskvernd fisk-
verndar vegna.
Hitt aflaöi mann’
miklu meiri
vinsælda.
„Þar dansaöi ég alla nóttina og haföi rétt tlma til aöfylgja dömunni heim...”

Nafn Jakobs Jakobssonar fiskifræöings, hefur um rúmlega tveggja
áratuga skeiö veriö nátengt fiski og fiskveiöum i hugum manna. Fyrir
Jakob sjálfan nær þessi saga miklu iengra aftur i timann. Hann er
fæddur og uppalinn viö sjóinn hefur aldrei þekkt neitt annaö, eins og
hann segir sjálfur. , t
Þaö á þvi vel viö, aö úr gluggum skrifstofu sinnar hefur hann útsýni
yfir höfnina og sundjn. Þaöan sér hann bátana og togarana koma aö
landi meö aflann, eöa halda til veiöa. Þegar viö ræddum saman þar á
dögunum, sáum viö a.m.k. tvo togara halda á miöin. Skyidu þeir vera
aö fara i eltingaieik viö siöasta þorskinn?
„Astæöan fyrir þvi aö ég lagöi
stund á fiskifræöi, var nú kannski
bein afleiöing af uppeldi minu.
Faöir minn var skipstjóri á Norö-
firöi og þaö var nú ekki lengra en
þvert yfir götuna niöur á bryggju.
Gamli maöurinn var á sjó i 60 ár
og stundaöi alla tiö hafrannsóknir á
frumstæöu stigi. Hann reri á vetr-
arvertiö frá Hornafirði og komst
fljótt aö þvi, áö hrygningarfiskur-
inn hélt sig utan strandsjávarins,
sem er kaldur, en var i hlýrri sjó.
Mældi hann hitastig sjávar til aö
komast aö þvi hvar best væri aö
leggja, en þorskurinn hélt sig fyrir
utan kalda sjóinn á vetrarvertiö. A
vorin snerist þetta dálitiö viö. Þá
kom heitari sjór sunnan aö upp aö
ströndinni, og þá þurfti aö foröast
hann vegna háfs sem honum fylgdi
en háfurinn var ekki hirtur eins og
núna er.
A vorin var ég settur i þaö frá 6
Um voriö eftir 5. bekk, ákvaö ég
aö fiskifræöi skyldi veröa þaö sem
ég legði stund á, en haföi áöur veriö
aö velta fyrir mér læknisfræöi og
skipaverkfræöi. Þegar haustaöi,
fór ég aö grennslast um þetta hjá
Arna Friörikssyni, hvernig honum
litist á þetía og hvert ætti helst aö
fara. Mér var kunnugt um þaö, aö
nokkrir tslendingar höföu fariö til
Noregs til náms. Arni var fremur
feitlaginn, og þegar ég bar þetta
undir hann, hristi hann allar undir-
hökurnar, og sagöi aö þaö kæmi
ekki til greina, ^aö ég færi til Nor-
egs. Hann hvatti mig til aö fara til
Bretlands, en þangað haföi enginn
Islendingur fariö til náms i fiski-
fræöi. Bretar voru þó mjög framar-
lega I rannsóknum á þessu sviöi.
Upphófust nú miklar bréfaskriftir
viö ýmsa háskóla og þaö varö úr aö
ég fór til Glasgow. Þar var ég I
„Ég kann ekki vid hálfvelgju"
Helgarpóstsviðtal við Jakob Jakobsson, fiskifræðing
„Þegar fariö var aö bölvast út I
mann og maöur kallaöur „eskimo-
bastard” og þar fram eftir götun-
um, var þaö merki um aö maöur
var tekinn i hópinn...”
„Þorskurinn er jafnlyndari og sá
fiskur sem er mest þróaöur hvaö
varöar taugakerfi og gáfur...”
„Þegar ég kom I land þurfti ég oft
áö sofa í heila viku og konan kvart-
aöi um þaö aö ég væri ekki til stór-
ræöanna...”
heim strax aö þvi loknu. Þetta voru
ár sem maður á vissan hátt sakn-
ar.
„Ekki til stórræðanna”
Viku eftir aö ég kom heim byrj-
aöi ég aö vinna við fiskideild at-
vinnudeildar háskólans. Fyrsta
verkefni mitt var viö sildarmerk-
ingar, en ég haföi gert þaö öll
námsárin min fyrir Arna Friöriks-
son. Eftir aö ég kom heim, sá ég
um þaö.
Ariö 1957 byrjaði ég aö vinna viö
sildarleit og sildarrannsóknir. Ég
tók smám saman viö þvi og hef
aðallega fengist viö þaö siöan. Þó
má segja aö i seinni tiö hafi starf
mitt beinst aö stofnstærðarútreikn-
ingum, og þá ekki eingöngu bundiö
viö sildina, heldur almennt.
Tveim til þrem árum áöur en ég
hóf sildarleitina, höföu veriö sett
stór sildarleitartæki i varöskipiö
Ægi. Þaö var m jög vel fylgst meö
okkur, hvar viö leituöum og hvort
viö finndum eitthvaö. A miöunum
þarna voru yfir 200 skip sem stund-
uöu veiöar. Fljótlega upphófst
söngur hjá sjómönnum um þaö
hvern fjandann þessi strákur væri
aö gera þarna. Þá var þaö, aö Guö-
mundur Jörundsson, sem var
ókrýndur sildarkóngur, kom i tal-
góös af mér. Þetta var stórkostleg
reynsla.
Kirkjuferðin
Eg var á varöskipi I tiu ár og á
þeim tima geröist margt og er það
ekki allt prenthæft. Skipshafnirnar
voru ekki alltaf ánægöar meö aö
endasendast um öll höf, þegar
samstarfsmenn þeirra voru upp
viö land. Þeim fannst þeir ekki
vera ráönir til þessara starfa. En
oftast gekk þetta vandræðalaust.
Frelsishetja þeirra Kongómanna,
Lumumba, var myrtur I febrúar
1961. Viö vorum um þaö leyti aö
huga aö sild á gamla Ægi úti á
Selvogsbanka i heldur vondu
veöri. Þá fáum viö á okkur kviku,
sem einhvern veginnkomst inn um
loftglugga á eldhúsinu ogeyöilagöi
sunnudagssteikina. Segir þá kokk-
urinn: Lumumba myrtu þeir al-
saklausan, en helvítis leiöangurs-
stjórinn gengur hér laus dag eftir
dag.”.
Sildarsjómenn uröu helst erfilegir,
ef maöur lengi i þvi aö visa þeim á
loönu eöa kolmunna, en ekki sild.
Fyrsta áriö sem ég var á Ægi,
var meö okkur 1. vélstjóri aö nafni
Július ólafsson. Honum fannst viö
ekki koma nógu oft I höfn. Hann
talaöi um aö þaö næöi ekki nokkj
Viö gerum tillögur á hverju ári
um leyfilegan hámarksafla hverr-
ar fisktegundar. Oftast eru þessar
tillögur miöaöar viö þaö, að ná út
úr stofninum hámarks afrakstri
þegar til lengri tima er litiö. Ef
stofn er illa farinn, geta þessar til-
lögur virst harkalegar i svipinn, en
þaö verður aö hafa þáö i huga, aö ef
stofninn hrynur, fæst enginn af-
rakstur af honum.
Ég held aö þetta mat á veiöiþoli
fiskstofna', sem viö gerum veröi
áreiöanlegri ár frá ári, en alltaf
eru til staöar miklir skekkjuvaldar.
Þaö er langt frá þvi aö okkar spár
séu óskeikular. Ég held mér sé
óhætt aö segja, aö stefna Hafrann-
sóknarstofnunar sé aö ná fiskstofn-
um upp I þaö horf, sem þeir voru i
áöur en ofveiöin byrjaöi. Eftir aö
þvi marki er náö, er öruggt aö
miklar aflasveiflur ættu aö hverfa.
Þar á ég viö langlifa fiska, svo
sem þorsk, sild og ýsu. Þetta er
ekki hægt meö skammlifa stofna
eins og loönu, þar sem veiöiþoliö
fer eftir þvi hvernig klakiö tekst frá
ári til árs. Hitt er annaö mál, aö ef
fiskistofnarnir eru ekki i beinni
hættu, veröur aö taka tillit til efna-
hagslegra sjónarmiöa. Hér eru all-
ir boönir og búnir til aö hafa sam-
ráö um þaö.
kostnaöur viö öflún sjávarfangs er
allt of mikill. Flotinn er allt of stór
og þaö hefur i för með sér tap á út-
geröinni. Þess vegna er fiskverðiö
hækkaö. Mjög hátt fiskverö þýöir
svo aftur tap hjá fiskiðnaðinum.
Þaö tap þýöir aö gengiö er fellt,
sem svo hefur i för meö sér dýrtiö.
Ég held aö þessi vitahringur sé höf-
uö orsök okkar efnahagsvanda.
Ef viö gætum sniöiö stærö fisk-
veiöiflotans eftir afreksturgetu
fiskstofnanna, hefur veriö sýnt
fram á þaö, aö tilkostnaöur viö öfl-
un sjávarfangs gæti oröiö miklu
minni, bara litiö brot af þvi sem
hann er i dag. Sem dæmi um þaö
má nefna aö I fyrra notuöum viö 84
hringnótaskip til aðhiröa 20 þúsund
tonn sildar. Ég er sannfæröur um að
10-15skip heföu dugaö. Og annaö er
eftir þessu. Viö keppum alltaf um
tonnin, en hugsum ekki nándar
nærri nóg um verömætasköpun.
Viö þykjumst ekki hafa efni á þvi
aö takmarka veiöar, en höfum efni
á þvi aö láta verulegan hluta aflans
fyrir litiö, vegna slæmrar meöferö-
ar á sjó og landi.
Þaö sem mér finnst hættulegast i
okkar þjóðfélagi, er aö menn fást
ekki til aö horfast i augu viö þaö, aö
náttúruauölindir okkar eru tak-
markaöar. Meö nútimatækni er
„Sumir stjórmnálamenn notfæra sér okkur þegar þaö hentar þeim, en
atskrifa okkur iika þegar svo ber undir...”
allrar þjóöarinnar og nýttar á þann j
veg aö þaö komi henni að sem best- |
um notum. En dtki láta sjómenn
og útvegsmenn fara i sandkassa-
leik meö of mörg skip og sóa dýr-
mætum orkugjöfum, svo sem oliu.
Ein af þeim leiöum sem hægt er aö
fara, er auölindaskattur, aö haga
fiskveiöum þannig aö þær veröi
sem allra hagkvæmastar. Menn
fást ekki tilaö ræöa þetta vanda-
mál, en orö eru jú til alls fyrst.
Leiður á fiski?
Ég get ekki sagt aö ég fái leiöa á
fiski. Ég hef aldrei þekkt neitt ann-
aö. Ég fæ leiöa á argaþrasinu i
kringum fiskveiöar, en ekki á fiski
og fiskrannsóknum. Ég boröa mik-
inn fisk og hef mikiö yndi af fisk-
réttum. Mér finnst mikil synd og
skömm aö ekki er farið aö vinna
kolmunna I stórum stil til manneld-
is, þvi hann er mjög góöur. Sann-
kallaöur veislumatur.
Þaö fer ekki hjá þvi, aö fiskar
bregöast mjög misjafnlega viö ut-
anaökomandi áhrifum eins og fólk.
gamla daga vildi fólk meina aö
síldin væri kvenleg I eöli sinu, viö-
kvæm og tilfinningarik. Þorkurinn
er jafnlyndari og sá fiskur sem er
mest þróaöur hvaö varöar tauga-
kerfi og gáfur. Sildin er jarösögu-
lega eldri fiskur og meö henni hafa
þróast alls konar eölishvatir. Hún
viröist stybjast meira viö þær en
gáfurnar. Þorskurinn er aftur á
móti meiri einstaklingshyggju-
skepna en sildin. Ýsan er fyrst og
fremst rólynd og heldur sig mikiö
viö botninn og lifir á þeim dýrum,
sem þar eru.
„Lifið í öðrum fókus”
Fristundir minar eru ansi fáar
oft á tiöum. Eftir aö ég hætti kapp-
róörum, hef ég ekki átt sérsjakt
tómstundagaman. Ég stunda fjöl-
skylduna, les bækur og fer i göngu-
feröir i nágrenni bæjarins. Þá
syndi ég 1000 metra á hverjum
degi. Ég byrjaöi á þvi fyrir 4-5 ár-
um af þvi aö ég fann að ég þyrfti á
likamlegu erfiði að halda. Þab er
þannig meö sund þegar maöur er
einu sinni byrjaður, að ef maöur
kemst ekki, Imynda ég mér aö
manni liöi eins og eiturlyfjasjúk-
lingi sem ekki fær sinn skammt. 1
sundinu skolast af manni streita
dagsins og lifiö kemst i annan
fókus en áöur. Þaö er mjög mikil
kúnst aö skilja erfiöleikana eftir á
skrifstofunni. Venjulega tekst mér
þaö, en ef mikiö gengur á tekst þaö
ekki.
Einnig hef ég gaman af þvi aö
elda. Þaö er landlægt i móöurætt
minni, aö þar eru miklir kokkar.
Mikil verkaskipting er á heimilinu
og elda ég álika oft og konan. Viö
eldum sitt á hvað, stundum bý ég til
forréttinn og hún aðalréttinn, eöa
viö eldum sitt hvorn daginn. Ég hef
mikib yndi af þvi aö vinna meö
henni i eldhúsinu.
Ég hef ekki skipt mér af pólitik,
en hef þó fengið beiöni frá ýmsum
stjórnmálaflokkum um aö fara I
framboö. Sérstaklega var þaö á
sildarárunum þegar maöur var
vinsæll. Svona starf, og pólitiskt
vafstur fara ekki saman jafnvel þó
maður heföi stifa sannfæringu.
Slikt myndi leiöa til tortryggni. Ef
ég færi út i pólitfk, kastaði ég mér
út i hana eins og þetta starf.. Ég
kannekki viö hálfvelgju, finnst hún
óþolandi..
Stóri draumurinn
Þaö er erfitt aö eiga sér stóran
draum (Jakob stendur viö glugg-
ann og horfir lengi út yfir sundin)
Ég held aö minn stóri draumur sé
aö tslendingar fengjust til aö horf-
ast i augu viö stööu sina gagnvart
lifandi auölindum hafsins og móti
sér skynsamlega fiskveiöistefnu, I
staö þess aö efla einlægt hnútukast
milli landsf jóröunga og hagsmuna-
aöila i sjávarútvegi. Þaö er minn
draumur.”