Helgarpósturinn - 08.06.1979, Blaðsíða 20

20
Föstudagur 8. júní,
„Að vera kona.V
A morgun veröur opnuö
sýning i Ásmundarsal viö
Feyjugötu á verkum mynd-
listarkvenna sem allar eiga þaö
sameiginlegt aö hafa nýlega
lokiö sinu námi i listaskóla, eöa
eru i þann mund aö ljúka þvi.
Sýning þessi er nýstárleg aö þvi
leýti aö þaö er engin eiginleg
sýningarnefnd sem velur eöa
hafnar verkum, heldur er þaö
konunum i sjálfsvald sett hvaö
þær sýna. Sýningin er ekki
voru framkvæmdir 7 gjörningar
af jafnmörgum listakonum. Þaö
er athyglisvert aö hlutfallslega
eru mjög margar konur sem
vinna sin verk á sviöi gjörninga
og nota myndsegulbönd i tengsl-
um viö þá. Aö gefa almenna
skilgreiningu á hvað gjörningur
er, er erfitt þvi þessi grein listar
er svo viöfeðm og takmarkalaus
að skilgreining sem segði meir,
en að gjörningur sé eitthvaö
sem myndlistarmaður fram-
Myndlist
eftir Svölu Sigurleifsdóttur
og Guörúnu E. Geirsdóttur
hugsuö sem einstefnuleg femin-
istasýning, heldur eingöngu til
aö kynna verk þessa hóps
kvenna. A sýningunni veröa hin
fjölbreyttustu verk og m.a.
veröur þar einn gjörningur sem
hefst kl. 8 annaö kvöld.
Almennt hafa konur smám
saman veriö aö vakna til meö-
vitundar um nauösyn samstööu
á sviöum lista sem öörum og
hafa verið haldnar á undan-
förnum árum margskonar sýn-
ingar til kynningar á hinum
ýmsu listakonum viöa um lönd.
Til dæmis var haldinn fundur i
Stedelijk-safninu i Amsterdam i
desember siöast liönum, þar
sem boöaöar voru saman sem
frummælendur nokkrar konur
sem látiö hafa aö sér kveöa i
baráttunni fyrir aö myndlist
kvenna sétekin alvarlega. Jafn-
framt þessum fundi var haldin
sýning á bókum og ýmsum
dokumentum á kvennalist frá
1965 til dagsins i dag og einnig
voru sýnd myndsegulbönd með
verkum myndlistarkvenna frá
Evrópu og Bandarikjunum.
Tvær þeirra sem áttu þar verk á
myndsegulböndum voru Ulrika
Rosenbach og Mary Beth Edel-
son. Sú siðarnefnda sýndi ein-
mitt verk sin nú fyrir stuttu i
Galleri Suðurgötu 7 og var á leiö
héðan til Frakklands til fundar
viö Ulriku Rosenbach og þrjár
aðrar myndlistarkonur, en i
sameiningu ætla þær aö vinna
verk.
A Amsterdam-sýningunni
kvæmdir, yröi strax til aö tak-
marka greinina. Þeir listamenn
sem vinna meö gjörningsformiö
notfæra sér allar aðrar list-
greinar ef svo ber undir, t.d.
^ónlist, bókmenntir, leiklist,
kvikmyndalist o.s.frv.
A fyrrnefndum fundi i
Amsterdam var þýska mynd-
listakonan Ulrika Rosenbach
einn af frummælendunum. Hún
er ein af athygliverðustu
myndlistarkonum f Evrópu um
þessar mundir. Ulrika er fædd
1943 nálægt Hanover I Þýska-
landi. Myndlistarmenntun sina
hlaut hún i Myndlistaraka-
demiunni i Díisseldorf frá ’64-’70
þar sem hún var nemandi Jos-
eph Beuys i höggmyndadeild. -
Siöan 1972 hefur hún fyrst og
fremst unnið gjörninga þar sem
hún hefur notað myndsegulband
á tvennan hátt, — i fyrsta lagi
sem hluta af heildarverkinu og i
öðru lagi sem skráningu á
verkinu. Sjálf hefur hún eftir-
farandi að segja um vinnubrögö
sin: „Meðan ég var enn aö gera
skúlptúra i kringum 1971 lang-
aði mig oft til að brjóta mig út
úr efninu'sem ég vann meö. Ég
notaði t.d. næfurþunnt mjólkur-
litað efni eða þunna bómull sem
var strekkt yfir form mynduð
með þunnum stálvír. Þannig
var skúlptúrinn gegnsær og
mjúkur og innra rúm hans var
aðskiliö ytra rúmi hans með
gegnsæjum vegg. Seinna varð
þessi veggur milli innra og ytra
rýmis að myndskermum. 1 ytra
ÍSLENZKA
Oftlega er á opinberum vett- i
vangi agnúast út i fjölmiöla- |
menn fyrir málnotkun og mál- I
far. Áö þessu leytinu eru þeir
stööugt undir smásjá al-
menningsálitsins misjafnlega
berskjaldaöir þó.
Tiöum hefur veriö gripiö til
þeirrar afsökunar aö störfin
væru unnin i timaþröng og
streitu og þvi eölilegt aö villur
slæddust meö. Stundum kann
til starfa sem lætur sitthvaö
beturen móðurmálkennsla. Hitt
er hinsvegar sem vert er,aö rétt
yfirvöld gefi fullan gaum, aö
örugglega er timabært aö hefja
Sókn á sviöi móöurmálskennslu,
beina henni meira að málnotkun
og framburöi en frekar i átt frá
málfræöistaglinu. Þá er þaö lika
örugglega rétt sem ýmsir hafa
bent á aö breyttar aðferöir viö
tungumálakennslu i skólum
Fjölmidlun
eftir Eiö Guönason
slikt aö vera nokkur afsökun en
þaö tekur hinsvegar ekkert
lengri tima að ritá rétt mál en
rangt, ef menn á annað borö
kunna eitthvaö fyrir sér.
Þvi hefur veriö haldiö fram
með réttu eða röngu, aö mál-
kennd ungs fólks fari hnignandi
og er ýmsu kennt um. Til eru
þeir sem halda þvi fram, aö
kennsla sé lakari nú en áöur
var. A þaö hafa hvergi veriö
færöar sönnur, en vafalitiö er þó
að meö þeirri gifurlegu fjölgun
sem oröiö hefur I kennarastétt
hafa áreiðanlega ýmsir komiö
hafa komið niöur á Islenzku-
náminu svo undarlegt sem þaö
er.
Nú fer tungumálakennsla
fram með þeim hætti aö helst
má ekki mæla orö á íslenzku i
tfmunum, sumsstaöar aö
minnsta kosti. Kennslan byggist
alfariö á spurningum og svörum
á erlenda málinu, og helst má
ekki þýöa nokkurn skapaðan
hlut frá oröi til orös. Þetta er
mikil breyting frá þvl fyrir 25
árum eöa svo þegar maöur las
annarsvegar málfræöina og
hinsvegar textann og var látinn
rúminu framkvæmdi ég gjörn-
inginn, en innra rúmiö var sýnt
á skerminum og endurvarpaöi
það sem myndavélinni var beint
að þar minni sálrænu endur-
speglun. Ahorfandinn, sem
horfir á skerminn, kemst að
raun um aö myndsegulbandiö
myndar mörk á milli hans og
min. Skermurinn dregur úr
beinum áhrifum minum á hann,
gerir þau ópersónulegri svo aö
sálarlega endurspeglunin sem
ég vil koma til hans verður
mikilvægari og beinni. Á meðan
á gjörningnum „einangrun er
gagnsæ” stóð, lokaði ég mig frá
áhorfendum. Þeir gátu aðeins
horft á mig i gegnum hálfgagn-
sæjan vinil vegg. Ég var upplýst
sterku grænu ljósi og var óljós
eins og skuggi. Upptökuvélin
var staðsett innan þessa innra
rúms og var tengd skermi i ytra
rúminu þar sem áhorfendur
voru. Endanlegu áhrifin voru
þau að segulbandsimyndin virt-
ist vera skýrari og ákveönari en
hin beinu sjónrænu tengsl sem
áhorfandinn haföi viö mig á
meðan ég var aö framkvæma
gjörninginn.”
Hugmyndirnar sjálfar segir
hún aö séu mjög tengdar kven-
frelsisbaráttunni: „Karlar eru
rikjandi i listum rétt eins og
pólitik, og konur geta vart vænst
þess að fá skilning úr þeirra átt.
Ég vil nota sjálfa mig sem út-
gangspunkt i verkum minum og
þvi ákvað ég aö vinna verk min i
tengslum viö kvenréttinda-
hreyfinguna”. Þetta eru ekki
bara orðin tóm þvi siöast liöin
tvö ár hefur hún haldið eins
konar námskeiö fyrir konur I
myndlist og eru námskeiöin
tengd kvennahreyfingunni og
baráttu hennar. Hluti af yfir-
lýsingu sem Ulrika Rosenberg
samdi 1975 er á þessa leið:
„Verk mín eru feministaverk. 1
minum huga eru feministaverk
þau verk kvenna sem innihalda
sjálfskönnun 1 verkum minum
vinn ég meö eigin likama, mitt
eigið sálarástand, tilfinningar
minar og þjóöfélagslegar
aðstæður. Verk min eru einnig
skapandi rannsóknarstarf á
sviði kvennasögu, sem er saga
konunnar sem móöur, hús-
móður, hóru, meyju, helgrar
konu, nornar, vatnadisar,
arpásturinrL.
Gjörningur Ulriku Rosenbach I Amsterdam.
skjaldmeyjar eöa gyöju.” Þrátt
fyrir aö Ulrika hafi nú öölast
viöurkenningu og framkvæmi
gjörninga sina á þekktum
söfnum viöa um Evrópu er hún
ekki ánægö heldur segir:
„Margir af forsvarsmönnum
þessara safna bjóöa mér ekki
þangaö sökum áhuga og skiln-
ings á verkum minum, heldur
fremur vegna hræðslu þeirra
viö að fylgjast ekki nógu vel
með nýjustu hræringum i
myndlist”.
Gjörningur Ulriku Rosenbach
i desember I Amsterdam var á
þá leið að I herberginu sem
gjörningurinn fór fram i hafði
verið komið fyrir fimleikarólu
og undir henni spegilgljáandi
plastrenning, en i loftinu yfir
rólunni héngu tvær myndir
gegnt hvor annarri. önnur
myndin var ljósmynd af
miðaldarmálverki sem sýnir
Mariu meö Jesú á arminum en
hin var af ungri arabakonu með
vélbyssu i höndunum. Gjörn-
ingurinn hófst þannig aö Ulrika
kom inn Iklædd svörtu pilsi meö
eira er 0s-- ‘T‘e" heldur iir-‘
ki xýsingarorðsendxnguuu ——e-rlenda orcx ee- -
tessa endingu aftan af bsta við hann xsxeu
og *annÍS St°tT ekki aíríkanskur, 'neldur
- ,0. “
afrík-sku£’ - ^óreskuri ekK:L -— "
—MlO«r Kór^ ...
vegar ex
sbr. neðar. a5 ollu samani^
Heldur aXl®.’ — /tj_ „„ „óx v,
íu,
-> 1 -
bjöllum I faldinum. Hún settist I
róluna meö upptökuvélina fyrir
myndsegulbandiö og fór aö róla
sér fram og aftur, beinandi
upptökuvélinni aö myndunum
fyrrgreindu sem þá birtust til
skiptis á skerminum. Jafnframt
þessu var þyturinn, sem
myndaðist þegar hún rólaði sér,
magnaöur upp. Eftir aö hafa
rólað sér nokkuð langan tlma
snéri hún sér við i rólunni
þannig að pilsið féll sem tjald
yfir efri hluta likama hennar og
þaðan beindi hún upptökuvél-
inni að fletinum undir, sem við
það gaf óljósa mynd af henni á
skerminn. Hún hvislaði i mikra-
fóninn „Fraun sein, Frau sein,
Frau sein” i sifellu, en þaö
mundi útleggjast sem „áð vera
kona, aö vera kona, að vera
kona”. Bjöllurnar i pils-
faldinum strukust viö gólfiö og
klingdu við það.
Þetta verk Ulriku getur hver
útlagt að vild, en þaö er örlitill
hluti þeirrar heildar sem femín-
istaverk eru I dag. Þessi verk
hjálpa konum samtimans til að
átta sig á sjálfum sér og sinum
aöstæöum innan heildarinnar.
þýða og þýöa. Vafalaust hefur
þá á stundum veriö gengiö full-
langt en þetta var tvimælalaust
góöur skóli. Þýöing er málögun
og i gömlu aöferöinni viö tungu-
málanám fólst óneitanlega
einnig mikiö móöurmálsnám.
Þvi er skaöi aö breytingunni, þó
hún kunni aö hafa haft það i för
með sér aö unglingar geti fyrr
beöiö um bjór eöa spurt til veg-
ar á erlendu máli.
Þeim sem flytja talað mál I
ijósvakamiölunum, útvarpi og
sjónvarpi er mikill vandi á
höndum. Þeir eru málfyrir-
mynd ótal manna, ungra sem
aldinna meövitaö eöa ómeö-
vitað. Þvl skiptir auövitaö
höfuömáli aö þeir sem flytja
talaö mál i þessum miölum geri
það svo skammlaust sé, aö ekki
séu nú geröar meiri kröfur.
Þegar vitleysur fara aö vaöa
uppi I þessum miölum eru þær
oft ótrúlega fljótar aö breiöast
út. Mér finnst til dæmis aö ekki
séu nema fáein ár síöan maöur
fór verulega aö veröa var viö
tilhneigingu til aö flytja til
áherzlu. Hafa áherzlunar á
siöari liöum sem er andstætt
reglum islenzks máls. Svo
viröist sem ýmsir stjórnmála-
menn hafi tamiö sér þetta og
telji áherzluauka sem er
auðvitaö algjör misskilningur.
Man ég raunar aö á einum
vinnustað var þetta á árum
vinstri stjórnarinnar 1971 til
1974 hreinlega kallaö fcrsætis-
ráðherraframburöurinn og á
siöan liðnum árum hafa hreint
ótrúlega margir stjórnmála-
menn tekiö þessa veiki. Þessu
veröur aö hamla gegn.
Fyrir allmörgum árum var
auglýst eftir fólki til starfa viö
fréttalestur I sjónvarpi. Sóttu þá
margir um sem endranær, þótt
ekki næöu þeir tölunni niutíu
eins og geröist nú er auglýst var
á þessu vori. Ég held ég fari rétt
meö þaö aö þaö var mat þeirra
sem hlýddu á umsækjendur lesa
stuttan fréttatexta að rétt um
helmingur þeirra gæti talist
bærilega læs. Vonandi verður
útkoman betri þegar valið
veröur úr hópnum sem nú sótti
um.
Astæðan til þess aö þessi mál
eru gerö að umtalsefni i þessum
pistlum er einfaldlega sú að hér
er hvatningar þörf. Margir þeir
sem flytja talaö mál i útvarpi og
sjónvarpi gera það afburða vel
en hins eru lika dæmi aö málinu
sé misþyrmt svo að nistir i eyru.
Sjónvarp og útvarp veröa aö
gera miklar kröfur til þeirra
sem þar koma fram. Þessar
kröfur mætti gjarnan auka tölu-
vert frá þvi sem nú viröist vera.
Rikisútvarpiö er menningar-
stofnun, sem veröur að setja
markið hátt, enda áhrifameiri
aðili i þessu efni en samanlögð
stétt móðurmálskennara.
Vlst er skylt aö geta þess
einnig i þessu sem vel er gert.
Útvarpiö hefur um langt árabil
flutt vandaða þætti um islenzkt
mál I umsjá starfsmanna viö
Oröabók Háskólans. Þá hafa og
veriö fluttir i útvarpi þættir um
daglegt mál, leiðbeiningar og
svör við spurningum. Hygg ég
aö þeir þættir muni meö vin-
sælla efni er útvarpiö flytur.
Þetta er vissulega góöra gjalda
vert og gleðilegt fyrir þá sem
áhuga hafa á þessum efnum er
aö svipaöir þættir eru nú einnig I
undirbúningi i sjónvarpi.
Hér verðum viö aö halda vöku
okkar. Hér er þaö skylda rikis-
fjölmiölanna aö ganga á undan
meö góöu eftirdæmi og mætti
byrja á þvi að uppræta ambögur
sem sífellt glymja I eyrum dag
eftir dag nema menn vilji taka
upp þann framburð og rithátt aö
tala um Akriringa, Kebbllkinga
og Aggnesinga. Ég er þess full-
viss aö menn vilja þaö ekki.