Helgarpósturinn - 08.06.1979, Blaðsíða 19

—helgarpásturinn- Föstudagur 8. júní, 1979
19
ÍSLENSKT GESTSAUGA
Kjarvalsstaðir:
Nýjungar
á döfinni
„Manni finnst maöur alltaf
vera aö byrja, en þaö sem af er
hefur nú bara gengiö vel”, sagöi
Þóra Kristjánsdóttir listráöu-
nautur á Kjarvalsstööum þegar
Helgarpósturinn innti hana eftir
starfinu til þessa.
Þóra sagöi aö hún væri aö
bræöa meö sér nýjungar i
sambandi viö rekstur hússins.
Fólk gæti komiö þarna og lesiö
islensku dagblööin. Einnig hefur
hún rætt viö tónlistarfólk um þaö
hvort þaö vilji ekki nýta húsiö
betur, svo og leikhúsfólk, bæöi
brúöuleikhús og smærri leikhópa.
Þá er komið nýtt fólk sem rekur
kaffisöluna. Hefur það i hyggju aö
koma fyrir borðum úti á stéttinni
þegar vel viðrar til þess. Eins og
er, er kaffisalan opin frá kl.
14—22, en verið er að hugleiða að
hafa opið i hádeginu i sumar og
hafa ýmsa smárétti á boðstólum.
„Aðalatriðið er, sagði Þóra, að
Reykvikingar noti þetta hús og
komi verkum sinum á framfæri,
hvort sem það eru myndverk eða
annað og að borgarbúar komi og
njóti þess sem upp á er boðið.
Húsið er skemmtilegt og stendur
fallega i garðinum. Timinn vinn-
ur með þvi”.
Af þeim sýningum sem verða i
sumar, má nefna sýningu Karls
Kvaran i lok júni, Lff og land
veröur með ráöstefnu i júni og
fjallar hún um mann og borg. Þá
hefur nokkrum listahópum verið
boðið á sýna i júli og ágúst undir
nafninu Sumar á Kjarvalsstöð-
um. Þessir hópar er Septem,
Myndhöggvarafélagið og Galleri
Langbrók. En ákveðið hefur verið
á hverju sumri að bjóöa islensk-
um listahópum að sýna verk sin.
Þá gengst Reykjavfkurborg fyrir
Reykjavikurviku dagana 12—18
ágúst.
—GB
þá þann útbúnað sem þarf til að
taka upp i lit utanhúss á mynd-
segulbandi.
Tæknilegur munur
Aður en lengra er haldið er rétt
að gera grein fyrir þeim mun sem
er á vinnslu sjónvarpsleiks á
myndsegulband og filmu.
Þegar leikrit er tekið á mynd-
segulband i sjónvarpssal eru
venjulega notaðar þrjár (eöa
fleiri) upptökuvélar 1 einu sem
klippt er á milli i sjálfri upptök-
unni þannig að hver upptaka
hefur aö geyma fleiri en eitt skot.
Hver upptaka er venjulega af-
markað atriði (frá 1 til 10 minút-
ur) sem er þá leikiö i samfellu.
Mynd og hljóð eru tekin upp á
sama myndsegulbandiö og verða
ekki aðskilin og möguleikar á
breytingum eftir á, innan hverrar
töku, eru þvi hverfandi litlir.
Venjuleg myndsegulbandsupp-
taka miðast þvi viö aö taka upp
afmörkuö atriði i heild. Þegar
sjálfri upptökunni er lokið verður
verkinu litiö sem ekkert breytt.
Þegar sjónvarpskvikmynd er
tekin er venjulega aðeins notuö
ein upptökuvél og stillt upp i eitt
skot i einu þannig að hver upp-
Þaö er vel vitað mál, að ekki
er ýkja langt siðan Islendingar
tóku að kynnast nokkru þvi, sem
kalla mætti söngleikahallir eða
hljómleikasali. Má raunar
draga i efa, að þorri þeirra hafi
enn nokkru sinni litið þau fyrir-
bæri augum.
Sömuleiðis fóru tslendingar
lengstaf mjög varhluta af þeirri
evrópsku músik 18. og 19. aldar,
sem venja er að kalla klassiska
tónlist. Liklega er það einna
fyrst sá fjölfróði og ráðriki
Magnús Stephensen, samtiðar-
maður Mozarts, sem reynir aö
kynna löndum sinum þessa teg-
und tónlistar sem andstæðu við
„rimna ýlfrið”. Sveinbjörn
Egilsson varð einnig snortinn af
þessari tónlist.
En fyrsti íslendingur, sem
lýsir óperu i rituðu máli, er
sennilega Fjölnismaðurinn
Tómas Sæmundsson i feröa-
minningum sinum frá Berlin
sumarið 1832, 44 árum áður en
Eirikur á Brúnum gerir slna
frægu ferö i leikhús I Kaup-
mannahöfn. Er býsna gaman að
lesa lýsingu hans og viðleitni til
aðTinna heiti hlutum og hugtök-
um, sem íslendingum voru
harla ókunn. Fyrst ræðir hann
um tónmennt yfir höfuð:
„í Berlin er einn höfuðskóli
gagngjört ákvarðaður til að
kenna söngsnilld, og er hana þvi
að finna meðal allra stétta, og
ekki þykir sá góður búhöldur,
sem ekki á hraðseinir (for-
tepiano) i bæ sinum, eður sú
stúlka vel uppalin, sem ei kann
þar með að fara”.
Þar næst kemur hann að óper-
um, sem hann hefur séö, m.a.
Don Giovanni eftir Mozart:
„Sjónarleikirnir i Berlin
munu og i þvi tilliti helst vera
eftirsóknarveröir. Ég sá þar
nokkra leiki, og helst þá hvar
söngur hefur yfirborð (svo sem
Don Jóhann, Hina þöglu frá
Portici). Uröu berlinskir svo frá
sér numdir þessusinni, aö hvaö
eftir annað hindruöu sjónleikar-
ana með lófaklappi og skarkala,
og hvað eftir annaö beönir að
taka upp aftur (tviteknir), og að
lyktum máttu þeir, sem mesta
snilld þóktu hafa sýnt vera kall-
aðir fram á sjónarpallinn með
nafni til að meötaka þakklætið,
eins og einhvörju óalgengu”.
taka hefur aðeins aö geyma eitt
skot. Hver upptaka er aðeins sá
hluti atriöisins sem gerist i þvi
skoti sem hefur verið stillt upp i
og er þvi atriðiö leikið I bútum
fyrir hvert einstakt skot. Mynd og
hljóð fara inn á sinn hvorn þráö
og eru þvi aðskilin og möguleikar
á breytingum eftirá milli hljóðs
og myndar eru þvi næsta ótæm-
andi. Eins má vixla skotum að
vild innan atriðisins. Venjuleg
kvikmyndataka miðast þvi við að
taka upp einstök skot sem siöan
er skeytt saman löngu sföar. Þeg-
ar sjálfri upptökunni er lokið er
hægt aö breyta verkinu með
klippingu og hljóðfærslu á alla
vegu eftir þvf sem hin óliku skot
bjóöa upp á.
Þessa sundurliðun má ein-
falda og segja að sjónvarpsleikrit
sé sett saman I upptökunni^sjón-
varpskvikmynd I klippiborðinu.
Tæknin sem minnst var á hér
aö framan aö fara með mynd-
segulbandsvélar I heimahaga (on
location) hefur þvi þann kost
filmunnar aö hægt er aö vinna I
lifandi umhverfi en hins vegar
þann ókost myndsegulbandsins
að öll utanaökomandi hljóð sitja
föst i upptökunni og þótt mynd-
atakan og leikurinn lánist vel er
Orrakista og jöröjafna
Þá kemur að húsaskipan, þ.e.
áhorfendasal með svölum og
stúkum, leiksviöiog hljómsveit-
inni i gryfju sinni.
„Húsin eruýmisliga stór, eft-
ir sem þau éru I stórri eöur litilli
borg og ætluð fyrir marga eður
fáa, sum taka þúsund, önnur allt
aö 10.000 áhorfara. Eru þau þvi
jafnaðarliga hvörju einu sinni
svo löng sem þau eru breið, og
ámóta að hæð og breidd. Er
helmingur þeirra eður sinn endi
ætlaöur fyrir hvörja, áhorfara
og leikara, en mitt milli beggja
er orrakistan, eður þeir sem
hljóðfærin slá. Hallar hvöru-
tveggja gólfunum að orrakist-
unni, eöur hvörju eða öðru, og er
áhorfaragólfið bekkjum sett,
svo aö sá bekkurinn, sem fyrir
aftan ér, stendur ætið litið eitt
hærra en hinn næsti fyrir fram-
an, að ekki skyggi hvör á annan.
Hefir gólfiö eigið nafn og kallast
jörðjafna (parterre). Sækja
þangaö flestir uppvaxandi
menn, þvi þar er hvörki hið
kostnaðarmesta, og lika sést
þaðan vel bæði hvað fram fer á
sjónarpallinum og annars vegar
I húsinu. Láta sig og þar i ljósi
verkanir sjónarslagsins og
þeirra, er hann leika á pallin-
um, með lófaklappi, ef vel þyk-
ir, en ýlfri, niðurþöggunarhljóöi
(hyssen) og þögn, ef miöur
geðjast.
upptakan ónýt ef hljóðiö er ónýtt.
Þessi tækni býöur þvi heim nýju
umhverfi, en hefur enga af mögu-
leikum filmunnar um eftir-
vinnslu.
Lausleg skipting á verkum
íslenzka Sjónvarpsins
Af þeim rúmlega 80 sjónvarps-
lpikjum sem islenzka Sjónvarpið
hefur tekiö upp eru um tiu sjón-
varpskvikmyndir en öll hin flokk-
ast sem sjónvarpsleikrit (sum
hver meö stuttum filmuinnslög-
um). Ástæða þessarar skiptingar
er ööru fremur sú aö ekki hefur
verið til tæknileg aðstaða til að
fullvinna kvikmyndir hér á landi
og strandar þar helzt á tækjum til
að klippa negativ-filmuna og
bræða (lima) hana saman auk-
þess eru ekki til tæki til að eftir-
lýsa orginalinn (jafna ljósiö milli
ólikra skota) þegar hann er
prentaður og gerð sýningarein-
tök. Afleiöingarnar eru þær aö
nauösynlegt hefur reynzt, aö
senda allar sjónvarpskvikmyndir
erlendis til endanlegrar vinnslu
og hefur reynslan af þvi verið
mjög misjöfn. Efnahagur Sjón-
varpsins vekur ekki miklar vonir
um að væntanleg séu tæki sem
leysa þau vandamál sem filman
býr við og þvi litil von til að sjón-
varpskvikmyndageröin aukist
fyrr en úr þvi er bætt. Hingaö tii
hefur filmuvinnsla sjónvarpsins
verið að mestu miðuö við fréttir
og kvikmyndaö á reversalfilmu
og einföld limbandsklipping látin
nægja.
Það er ógjörningur aö tala um
leikið efni i sjónvarp án þess aö
gera skýran greinamun á sjón-
varpskvikmynd annars vegar,
sem á að skoða umhverfið og
segja sögu meö þvl að lýsa og hins
vegar á sjónvarpsleikriti sem
byggir ööru fremur á atburöum
og texta I afmörkuöu umhverfi.
H.G,
Kringum jöröjöfnu plagar nú
að ganga 3 eöa 4 sett bekkjaröð I
hálfhring, og snúa þeir sem best
má aö sjónarpallinum, og þvi
betur sem fjær dregur hönum
og nær er enda hússins. Blasir’
hann rétt á móti þeim, er fyrir
gafli þess sitja eöur I miðjum
hálfhringnum. Er bekkjaröðum
þessum siöustu skipt i marga
bása, sem sin á milli eru afþilj-
aöir, og eru á bak við þá göng,
og ganga þaöan luktar dyr til
sérhvörs básar.
Eins tilbúinn og þessi hálf-
hringur og hönum samsvarandi
gengur nú annar yfir hönum, og
svo hvör upp af öðrum, allt upp
til rjáfurs. Eru pallar þessir eð-
ur loft oft 6 að tölu, og þó vel
mannshæð milli hvörs. Er jafn-
an dýrast að vera á fyrsta loft-
inu, þvi að þaðan sést best. Er
þar jafnan konungsbás (hvar
slikra er von) og gæðinga
þeirra. Annaö loft gengur þvi
næst að virðingu, en úr þvi
hærra kemur eru bekkir mest af
lægra standi skipaðir og þvi
meir sem hærra er og verra að
sjá, en minna kostar”.
Sjónarslagur og ieikstef
Og þá kemur að leiksviði,
tjöldum og leikurum:
„Hinn endi eður helmingur
hússins er, sem áður var mælt,
ætlaöur fyrir leikarana. Er þar
gólfiö svo sem 2mur álnum
hærra, svo að þangað sjái vel,
hvaðan sem litið er. A þessu
gólfi fer allt það fram, hvar um
sjónarslagurinn höndlar. Verð-
ur þar að vera rúmgott, þar eð
eftir þvi sem á stendur og slag-
urinn ákvaröar, stundum fjöldi
sjónleikara verður aö koma þar
fram i einu. Hafa þeir umgangs-
dyr sinar hér öllum megin bak
viö.
Ýmist má hér sjá fjölmennar
samkomur, ýmist stóra dans-
leika, ýmist hermannaflokka i
bardögum o.s.frv. Vagnar,
hestar og skip skriða yfir pall-
inn, menn sökkva gegnum loftiö
eöur púkar og afturgöngur
koma upp um það. ót við vegg-
ina öllum þrem megin, nema
þeim er veit til áhorfenda, eru
alls konar iéttfærar trégrindur
og virki, sem þandir eru út yfir
vaxdúkar. Eru þeir allir mál-
verkum settir á þá hlið sem inn
að snýr, og er þar af brúkað viö
hvörn sjónarleik það sem best á
við slaginn. Umbreytist þvilikt
og meðan á leiknum stendur, aö
þvi skapi sem sagan umbreyt;
ist, og er sjónarsviði þessu i einu
umbylt og komið upp á þennan
eöur annan hátt jafnskjótt i
stellingar aftur og stjórnað alla
vega með togum ofan úr rjáfri.
Ýmist sjást há fjöll og þykkvir
skógar eður viöir vellir, ýmist
skrautligir staöir, hús, kirkjur,
ytra og innra, sól og tungl aö
koma upp eður ganga undir og
fleira þess konar, sem til heyrir
og ei verður frá skýrt”.
Og siðan kemur lýsing á flutn-
ingi verksins:
„Sjónarslagurinn er annað-
hvort ætlaður til að verða fram-
talaður, snillimæitureður sung-
inn. Oft er dansleikur samferða,
og stundum er eintómur sjónar-
dans (ballet) um hönd haföur.
Til léttirs þeim sem syngur,
kveður stundum orrakistan
undir, en eiginliga er hún þó á-
kvörðuð til að skemmta áhorf-
urum áöur sjónarleikurinn
byrjar og þegar hvild er á milli
leikstef janna (actus). Eru i
orrakistunni, sem jafnan er fyr-
ir neðan og framan sjónarpall-
inn en innan jöröjöfnu, stundum
allt aö hundrað manns með alls
konar hljóðfærum, svo sem pip-
um, lúðrum (trompet),
clarinett, hörpum, fjólum. Hér
af má sjá, aö við sjónarleikinn
eru flestar snilldir viöhaföar''
LAUGARA8
B I O
Sími 32075
Jaróskjálftinn
Sýnum nú f SENSURROUND (ALHRIFUM)
þessa miklu hamfaramynd. Jarðsk[alftinn er
fyrsta mynd sem sýnd er í Sensurround og fékk
Oscarverðlaun fyrir hljómburð.
Aðalhlutverk: Charlton Heston,
Ava Gardner og George Kennedy.
Sýnd kl. 5, 7.30 og 10
Bönnuð innan 14ára.
íslenskur texti.
Hækkað verð.