Helgarpósturinn - 08.06.1979, Blaðsíða 18

18
Hugsað um barnabækur — I
A sama hátt og biiift er aö
bla&a hér i Listapósti i skáld-
sögum og ljóöabókum siöasta
árs var einnig hugmyndin aö
fletta nokkrum barnabókum,
einkum þeim sem á einhvern
1950 værum á barnsaldri núna,
þætti okkur margt hafa breyst
og úr mörgu aö velja. En þaö er
sannast sagna ekki merkilegur
mælikvaröi. Barnabækur æsku
okkar voru harla fátæklegar.
Bókmenntir
eftir Heimi Pálsson
hátt skáru sig úr á siöustu ver-
tiö. Þær voru aö sönnu ekki
margar, en samt þykir mér
hlýöa aö hafa aö þeim tölu-
veröan inngang.
Ég býst viö aö ef viö sem vor-
um börn i leit aö lesefni upp úr
Ein þótti mér bera af. Hún hét
Percival Keen, minnir mig. Og
ég held ég muni þaö rétt aö ég
hafi hálfpartinn stolist til aö
lesa hana. — Mér til mikillar
gleöi komst ég aö þvi siöar aö
slikt hiö sama haföi faöir minn
Siðlaust siðferði?
Um „Apocalypse Now”, og
Francis Coppola
,,Viö unnurn aö þessari mynd
eins og Bandarikin aö Vietnam-
striöinu. Viö vorum of margir,
höföum of mikiö af peningum og
tækjum, og smám saman
uröum viö geöveikir. Ég hélt aö
ég væri aö búa tii striösmynd,
en raunin varö sú aö myndin var
aö gera mig. Frumskógurinn
geröi myndina”.
Þannig fór Francis Coppola
oröum um langþráðu myndina
sina, „Aþicalypse Now”. Og
eftir móttökum hennar aö dæma
er hún þess viröi aö beðið væri
eftir henni. Hún fékk fyrstu
verðlaun á kvikmyndahátiöinni
i Cannes, þar sem hún var
frumsýnd, og Newsweek segir
t.d. aö hún sé „einstaklega
áhrifamikil kvikmynd”. Aö
sögn Coppola sjálfs er myndin i
sjálfu sér ekki um striöiö i
Vietnam, og alls ekki pólitisk.
Hún er um siöferöi mannskepn-
unnar og linuna finu milli frum-
stæöu hvatanna og þeirra
siömenntuöu. 1 henni segir frá
kapteini i Bandariska hernu
(Martin Sheen) sem fær þa
verkefni að útrýma Colonel
nokkrum Kurt (Marlon
Brando), geysisnjöllum herfor-
ingja sem tekið hefur striðiö i
eigin hendur, og búið um sig
langt inni frumskóginum meö
her innfæddra i kringum sig, og
er talinn hættulegur.
Erfiöleikarnir sem Coppola
varö aö glima viö eftir aö hann
ákvaö aö gera myndina eru nú
nánast þjóösagnakenndir. Störf
viö hana hófust í nóvember 1975.
John Milius skrifaöi handritiö,
sem byggir aö nokkru á sögu
Joseph Conrad, „Heart of
Darkness”. Sjálf kvikmyndunin
byrjaöi svo á Filippseyjum 22.
mars 1976. Annan júni kom felli-
bylurinn Olga i heimsókn og
eyöilagöi nánast allt sem eyöi-
lagt varö af því sem byggt haföi
veriö fyrir myndina. Skömmu
siðar fékk Martin Sheen hjarta-
áfall. Þar viö bættist aö banda-
risk yfirvöld litu gerö hennar
hornauga, og neituöu um aöstoö
bandariska hersins i Filippseyj-
um Sú aðstoð er nánast ómetan-
leg viö aöstæöur eins og þær
sem ríkja á regntimabilinu i
þitabeltinu. Alltaf dróst fyrir-
tækið meira og meira á langinn,
og kostnaöurinn sem upphaf-
lega var ætlaöur 6 milljónir dala
var oröinn um 20 milljónum
hærri. 1 júni 1977 neyddist
Coppola loks aö veösetja hinar
gifurlegu fasteignir sinar i Kali-
forniu, tii aö fá lán hjá UNITED
Artists, svo hann gæti klárað
myndina. Og þaö tókst, jafnvel
þó Coppola hafi ekki aö eigin
sögn, lagt endanlega blessun á
þann endi sem notaður var i
Cannes.
Þar var Coppola einmitt
spuröur að þvi hvaða ástæöa
væri til aö eyða öllum þessum
fjármunum i mynd um siöferöi-
lega kosti og klipur. „Af hverju
er þaö ósiölegt aö eyöa miklum
peningum i mynd um siöferöi
þegar' sörnu peningum er eytt I
mynd um risagórillu og gúlla
sem flýgur,” svaraöi þá
leikstjórinn. —GA

Coppola: .......uröum
saman geöveikir”.
smám
LEIKFÉLAG
REYKJAVÍKUR
OjO
Steldu bara
milljarði
i kvöld kl. 20.30
alira siöasta sinn.
Er þetta ekki
mitt líf?
10. sýn. laugardag uppselt
11. sýn. þriöjudag kl. 20.30
12. sýn. fimmtudag kl. 20.30
næst siðasta sinná þessu leikári.
V_____________________________
Miöasaia i Iönó kl. 14-20.30
Simi 16620.
Blessað
barnalán
Miönætursýning i
Austurbæjarbiói
AUKASÝNING LAUGARDAG
KL. 23.30, MIÐASALA t
AUSTURBÆJARBÍÓI KL. 16 —
21. SIMI 11384.
gert mannsaldri áöur. Svona
eiga bækur að vera! — Percival
Keen var ugglaust heldur ósiö-
leg bók. En mikiö var hún
skemmtileg. Og aldrei held ég
okkur ungum drengjum i
Reykjadal noröur hafi dottið i
hug aö taka okkur söguhetjuna
til fyrirmyndar og gefa
kennaranum kvikasilfur eða
sprengja ömmu okkar meö
púöri. Má kannski draga af þvi
nokkurn lærdóm um áhrifamátt
eða -máttleysi óhugnanlegra
bókmennta. Þó er vant aö full-
yröa þar um. Viö vorum ekki
fyrirfram spilltir af Kojak og
kó.Né heldurlásum viö Percival i
myndskreyttri útgáfu.
Gróska á barnabókamarkaði
segir þvi miöur ekki mikiö um
gæöi og gæöamat barnabóka
hlýtur aö vera breytilegt frá
kynslóð til kynslóöar — vel aö
merkja þeirra kynslóöa sem
veija barnabækur. Og þaö eru
ekki börnin. Um þaö hafa oft
veriö settar á hugleiöingar
hvort þaö sé ekki fjarska vont
mál aö þaö eru fullorönir sem
stýra forlögunum og ráöa
þannig útgáfu barnabóka, þaö
eru fullorönir sem skrifa og
ráöa þannig samsetningu
barnabóka og þaö eru fullorönir
sem fjármagna barnabókakaup
og ráöa þannig oftast endanlegu
vali barnabóka. Þetta segja
sumir aö sé afskaplega vont mál
og óeölilegt ástand. En ég er
ekki alveg viss.
I fyrsta lagi veröur aldrei
undan þvi vikist að það er
skylda fulloröinna aö reyna aö
ala upp næstu kynslóð. Hitt er
svo meira vandamál aö náttúr-
an skuli hafa gert okkur þannig
úr garöi aö allir sem kynþroska
eru þyrftu jafnframt aö vera
færir um aö gerast foreldrar. Og
þaö veitguö aö viö erum ekki öll
jafnt. En það er bara handlegg-
ur sem ekki þýöir aö blanda i
umræöur um barnabækur.
I ööru lagi er þaö bjargföst
sannfæring min aö sú bók sem
fullorönum þyki skemmtileg sé
aö jafnaöi lika viö skemmti-
smekk barna — og öfugt: Bói
sem mér leiðist aö lesa fyri
börn min fellur sjaldan i kramij
hjá þeim. Vitanlega eru til un
antekningar en þær eru fáar o
sýnast heldur stafa af þvi aö vii
erum ólíkir einstaklingar ei
hinu aö viö erum á ólikum aldrii
Föstudagur 8. júnú 1979
Ef foreldrar veldu ávallt af
fullri skynsemi bækur sem þeir
heföu sjálfir gaman af handa
börnum sinum er þvi litil hætta
á að börnunum leiddist. En
vitanlega erum viö foreldrar á
þessum vettvangi sem öörum
háö ýmsu: Auövitaö kaupum
viö bækur eftir auglýsingum —
og þvi miður veröi.
í þriöja lagi held ég ekkert
geti gert til þótt það sé sama
kynslóö sem skrifar bækur
handa börnum og fullorönum.
Mér vitanlega hefur nefnilega
aldrei veriö uppi almennilegur
barnabókahöfundur sem ekki
gat lika skrifaö fyrir fulloröna.
Hins vegar hafa veriö uppi
—he/garpústurinn_
margir vondir rithöfundar sem
hafa helgaö sig öörum hvorum
flokknum, þó nokkrir sem fyrst
reyndu aö skrifa fyrir fulloröna
og gátu þaö ekki,en héldu þá aö
þeir hlytu aö vera nógu góöir
handa börnum — og svo allt of
margir góöir höfundar sem aö-
eins hafa skrifaö handa full-
orönum og aldrei skiliö aö þá
fyrst næöu þeir fullkomnun þeg-
ar þeir skrifuöu fyrir alla
aldursflokka i einu.
Af framansögöu leiöir aö ég
hlýt aö draga mjög i efa aö rétt
sé skiliö milli barnabóka og
annarra bóka. Ég tel a.m.k.
ómaksins vert að spyrja: Hvers
vegna eru sumar bækur taldar
fyrir börn, aðrar fyrir einhverja
aöra sem hafa það eitt fram yfir
börnin aö vera fæddir á öðru
ári? Hluti af svarinu liggur
náttúrlega i augum uppi: Sum-
ar bækur eru samkvæmt siö-
gæöisvitund einhverra og ein-
hverra óhollar óþroskuöum
unglingum. Til aö foröast allan
jmisskilning skal tekiö fram aö
tég er þessu sammála. Vii aöeins
|bæta þvi viö aö þessar sömu
’bækur séu lika óhollar fullorðn-
um. Gallinn er bara sá aö þarna
kemur til persónulegt og mjög
afstætt mat. Nokkur dæmi
sanna þaö.
Ollum eru I fersku minni lætin
sem uröu út af heldur lélegri
barnabók um Jesú Krist núna
fyrir jólin. Þarna kom
ágreiningurinn einmitt vel
fram: Sumir æptu eitur, aörir
fagnaöarerindi. Hvorir höföu
rétt fyrir sér? Máski báöir?
Máski hvorugir? —
Dólgamarxistar í Sviariki
héldu þvi fram aö Bróöir minn
Ljónshjarta væri siölaus bók.
Þó veit sá er þetta ritar fáar
bækur betri né hollari ungum
sem öldnum.
tJtgáfustjóri hjá forlagi Astrid
Lindgren sagöi mér eitt sinn
söguna af Línu langsokk: Henni
var hafnaö hjá fyrsta forlaginu,
— einmitt á þeim forsendum aö
hún væri siölaus. „Og ég er
næstum viss um” sagöi viömæl-
andi minn, „aö forlag okkar
heföi ekki gefiö hana út, ef ekki
hefði viljað svo vel til aö hún
kom fram i samkeppni þar sem
sat óvenjuskynug dómnefnd”.
Þarna vann semsagt Lina sinn
fyrsta sigur — og hefur nú unnið
hjörtu lesenda um allan heim.
En spurningin er: Hefur hún
unniö vegna þess aö hún er góð
barnabók — eða einfaldlega
vegna þess aö hún er góö bók?
Hvar liggja mörkin? Er ekki
Hjalti litli fyrst og fremst góö
bók — áður en hún verður góö
barnabók? Eöa I afahúsi?
An þess aö gefa mér tóm né
rúm til aö rökstyöja þaö nánar
er ég aö hugsa um aö hafa þetta
fyrir satt aö þvi er varöar texta
barnabóka: Engin barnabók er
góö nema hún sé góö „full-
oröinnabók” (skrýtiö aö þetta
hugtak skuli ekki vera til i mál-
inu!). Af þessu leiöir aö ég tel
einsýnt að gera veröi sömu
kröfur til texta barnabóka og
annarra bóka hvort heldur tek-
ur til málfars eða efnismeð-
feröar. Máliö veröur aö vera I
senn náttúrlegt og auöugt efnis-
meöferö hvort tveggja vönduð,
frjó og skemmtileg. Svona er
þetta einfalt mál. Bók sem flyt-
ur ónáttúrlegan^fábrotinn, veru-
leikafalsandi og leiöinlegan
texta er vond bók. Jafnt fyrir
börn og fulloröna.
Meö þessu væri raunar inn-
ganginum lokið — ef ég heföi
skrifaö greinina fyrir 30 árum.
Þvi þá voru barnabækur eins og
aðrar bækur: Þær voru texti.
En þaö var áöur en myndinkom
til sögunnar. Og þar er komiö aö
efni f jafnlangan inngang sem
bíöa veröur næsta blaös.
Hrafn Gunnlaugsson skrifar:
LEYNDARDÓMAR SJÓN-
VARPSLEIKJANNA
Margir hafa skrifað I blöö eöa
talaö i miöla um sjónvarpsleik-
ritagerö islenzka Sjónvarpsins og
brotið þá starfsemi til mergjar
meö þvi aö nota orö eins og sjón-
varpsleikrit og sjónvarpskvik-
mynd á vixl um einn og sama
hlutinn. Sumir hafa gengiö svo
langt aö leysa vandann og full-
yröa aö Sjónvarpiö hafi ánetjast
leikurum og leikstjórum og þvi
séu bara framleidd sjónvarps-
leikrit ( og þá orðið leikrit notaö i
neikvæðri merkingu) en ekki
sjónvarpskvikmyndir.
Trúlega stafa þessar full-
yrðingar af skorti á upplýsingum
um eöli sjónvarpstækninnar, þvi
sjónvarpskvikmyndir og sjón-
varpsleikrit eru tvær gerólikar
listgreinar sem eiga fátt eitt sam-
eiginlegt. Aörar þjóðir gera skýr-
an greinarmun á þvi sem kallaö
er TV-theater og TV-film, og oft-
ast eru þaö gerólikir aöilar sem
starfa viö þessar tvær listgreinar.
Hér veröur ekki fariö út i ná-
kvæma listræna skýrgreiningu á
þessum tveim greinum, heldur
reynt aö varpa örlitlu Ijósi á þann
tæknilega mun og þær vinnuaö-
feröir sem þessar greinar byggja
á hvor um sig.
Sjónvarpsleikrit og sjón-
varpskvikmynd
Sjónvarpsleikjum er skipt i
tvær megin greinar: sjónvarps-
leikrit og sjónvarpskvikmyndir.
Þaö sem skilur þessar greinar aö
er ööru fremur gerólik upptöku-
tækni: sjónvarpsleikrit eru tekin
á myndsegulband I sjónvarpssal
(stúdió) i tilbúnu umhverfi (leik-
tjöldum) — en sjónvarpskvik-
mynd er tekin á filmu i heima-
Þessi aöferð er hins vegar m jög
vandmeöfarin (sérstaklega I lit)
vegna þess aö leiktjöld i sjón-
varpssal og lifandi umhverfi hafa
iöulega allt annan karakter
t tilefni af umræöum sem oröiö
hafa um sjónvarpsieikritagerö aö
undanförnu birtir Helgarpóstur-
inn hér til fróöleiks útdrátt úr er-
indi sem Hrafn Gunnlaugsson
leiklistarráöunautur sjónvarps
flutti á námskeiöi fyrir rithöfunda
á vegum sjónvarpsins og Hrafn
haföi umsjón meö. Þar lýsti
Hrafn m.a. muninum á notkun
myndsegulbands og filmu i gerö
leikinna dagskráa.
högum (on location) i lifandi um-
hverfi.
Möguleikar sjónvarpsleikrits-
ins eru takmarkaöri en sjón-
varpskvikmyndarinnar, vegna
þess aö þaö er bundiö viö atburði
innanhúss (þ.e. umhverfi sem
byggt er inni i sjónvarpssal).
Sjónvarpskvikmyndin getur hins
vegar sótt umhverfi sitt út undir
bert loft og næsta hvert sem er
(inn I bila á hreyfingu, skip, upp
um fjöll et cetera).
Stundum er gripið til þess ráös
aö steypa saman upptökutækni
sjónvarpsleikrits og sjónvarps-
kvikmyndar og er þá algengast
að skipta verkinu þannig niöur,
að allt sem gerist innan dyra er
tekiö á myndsegulband (eins og
sjónvarpsleikrit) en þaö sem á aö
gerast utan dyra á filmu (eins og
sjónvarpskvikmynd). Filman er
siöan færð yfir (kopieruö) á
myndsegulband og bútunum
skeytt saman.
þannig aö hætt er viö aö samræm-
ing náist ekki og áhorfandinn fái
á tilfinninguna að fariö sé úr ein-
um heim i annan þegar filma og
myndsegulband víxlast. Sé hins
vegar gert ráö fyrir skörpum
skilum milli þeirra þátta sem
hugsaðir eru fyrir filmu annars
vegar og hins vegar myndsegul-
bandsins er þessi aöferö miklu
aögengilegri. T.d ef allt sem ger-
ist á filmu er draumur, minning-
ar eöa ofsjónir, — en allt sem ger-
ist á myndsegulbandi tilbúinn
raunveruleiki.
I seinni tiö hefur ný tækni kom-
iö til sögunnar vegna þróunnar
myndsegulbandstækninnar:
myndsegulbandsvélar sem hægt
er aö taka upp meö utan dyra
stúdiósins. Þessi tækni hefur
ýmsa kosti og galla og veröur
gerö frekari grein fyrir þeim hér
á eftir.
Rétt er hins vegar aö benda á
aö íslenzka Sjónvarpiö á ekki enn