Helgarpósturinn - 24.08.1979, Page 10

10
Fostudagur 24. ágúst 1979 helgarpósturinri—
HELGARPÓSTURINN KANNAR VIÐHORF MANNA TIL ÞESS HVORT FANGELSISVIST SÉ TIL GÓÐS
Það skal tekiö fram, til aö foröa
misskilningi, aö þessi mynd er
ekki af raunverulegum fanga.
■
' ''
'
Sérhvert þjóöfélag hefur á
hverjum tima lagt þaö á heröar
þegnum sinum að fylgja ákveön-
um hegðunarreglum i samskipt-
um sin á milli. Þessar reglur geta
veriö óskráöar, en um þær gilt
þegjandi samkomuiag. Aörar eru
skráðar, svonefnd lög, og skýrt
kveöið á um að þeim sé fram-
fyigt-
Flestir þegnanna fylgja þessum
lögum, en til eru þeir, sem af ein-
hverjum ástæðum finna sig
knúna til aö brjóta þau eöa villast
til þess. Ef viökomandi lögbrjótar
komast I hendur réttvísinnar, er
þeim refsaö á einn eöa annan
hátt, eftir þvi hve brot þeirra er
litið alvarlegum augum af þeim
aðiium þjóöféiagsins, sem hafa
þann starfa aö meta slíkt.
Ein tegund refsingar er frelsis
svipting um iengri eöa skemmri
tima. Lögbrjóturinn dæmist til
dvalar á sérstakri stofnun, fang-
elsi, þar sem samneyti hans viö
umheiminn er aö mjög miklu
leyti takmarkað. Hann er „tekinn
úr umferö” eins og þaö er kailaö.
Meöal almennings hafa fang-
elsi iöngum veriö kölluð „betrun-
arhús”, þó ekki hafi þau þá nafn-
gift í iögum. Samkvæmt orðabók
Menningarsjóös þýöir „betrunar-
hús”: „stofnun til aö gera af-
brotamenn aö betri mönnum”.
Meö betri mönnum er liklega átt
viö, aö afbrotamennirnir leiöist
ekki aö nýju út I afbrot eftir aö
hafa dvalist á slfkri stofnun. Nú
er þaö hins vegar staöreynd, aö
töluveröur hluti þeirra, sem I
fangelsum dvelja hverju sinni,
eru þaö sem kallaö er sibrota-
menn, sem þýðir aö þeir feta
stöðugt i sin gömlu spor, hafa set-
ið inni áöur, og sumir hverjir æöi
oft. Það er þvi alls ckki víst, aö
fangelsin séu þau „betrun-
arhús”, sem þeim er ætlaö að
vcra.
//Svo timinn hér falli ekki
alveg dauöur niöur"
Fangelsi þau, þar sem islenskir
fangar afplána refsingu sina, eru
vinnuhælið að Litla-Hrauní,
Kviabryggja, og að einhverju
leyti hegningarhúsið við Skóla-
vörðustig.
Hvernig skyldu svo afbrota-
menn, sem koma I fangelsi til að
afplána refsingu sina vera á sig
komnir andlega? Að sögn Helga
Gunnarssonar, forstöðumanns á
Litla-Hrauni, er erfitt að gefa eitt
svar fyrir alla, Sálarástandið er
breytilegt frá manni til manns.
Koma I fangelsi hefur minni áhrif
á síbrotamenn, sem hafa kannski
komið oft áöur, en á þá sem koma
þar I fyrsta skipti. „En hjá flest-
um er þetta viss uppgjöf, það er
ekki hægt að neita þvi. Hvort sem
menn hafa komið þarna oft áður,
eða eru að koma i fyrsta skipti, þá
er þetta ákveðinn ósigur sem
menn biða gagnvart sjálfum sér,
þannig að flestir af þeim sem
koma hingað, eru eitthvað niður-
dregnir”, sagði Helgi.
Til þess að gera mönnum vist-
ina bærilega, ef hægt er að nota
þaö orð um fangelsisv.ist, er reynt
að láta fangana á Litla-Hrauni
hafa nóg að vinna. „Hér er þaö al-
veg lögmál númer eitt, tvö og
þrjú, að vinna. Að menn séu hér
og vinni skikkanlegan vinnudag.”
Þá er Iðnskólinn á Selfossi með
einhvers konar útibú á Litla-
Hrauni, en þvi var komið á i fyrra
haust. Þar eru kenndar allar
mögulegar lesgreinar, sem
kenndar eru I iðnskóla. Þá hafa
einnig verið ýmis konar nám-
skeiö, t.d. i logsuðu og rafsuöu.
~,Það er okkar hugsun hér, að sá
timi, sem menn verða aö vera
hér, falli ekki alveg dauður niður.
Þetta er mikið af ungum mönn-
um, og okkur þykir sárt að sjá þá
koma hingað slag i slag, og erum
þarna að reyna að stemma stigu
við þessu, með þvi að vekja at-
hygli þeirra á ýmsum greinum.
Þeir fá punkta fyrir það sem þeir
læra hér, og geta þá byrjað ann-
ars staðar ef þeir kæra sig um”,
sagði Helgi.
Hann sagði einnig, að þetta
hefði gefist nokkuð vel, og þátt-
taka væri öllu meiri en gerðist i
nágrannalöndunum. Margir
þeirra sem stunduðu námið hefðu
náð ágætum árangri og hefði einn
náð hæsta prófi sem tekið var við
skólann.
Á Litla-Hrauni er vinnuskylda
og sagði Helgi að hann kæmi ekki
til með að breyta þvi, þar sem
saman skjalakassa fyrir Þjóð-
skjalasafnið og búa til umslög ut-
an um röntgenmyndir.
//Betrunarvist og betrun-
arhús eru ónefni
Þrátt fyrir að reynt sé að láta
fangana iifa eins eðlilegu lífi og
hægt er innan veggja fangelsis-
ins, með þvi að vinna og stunda
nám, eru menn yfirleitt á einu
máli um það, að fangelsisvist sé
ekki til góðs.
Helgi Gunnarsson segir: „Okk-.
ur er öllum ljóst, sem vinnum við
þetta, að það betrast enginn mað-
ur raunverulega á þvi að vera i
fangelsi, það er alveg útilokað.
Kerfið er ekki lagað til þess að
betrumbæta nokkurn mann. En
vænst, er að draga úr þeim skaða
og reyna að koma i veg fyrir að
hann verði meiri en efni standa
til.”
„Ef fangi lendir inni oftar en
einu sinni, er hættan orðin sú, að
hann sé fallinn i vitahring sem
hann losnar ekki úr og hefur að
lokum engan áhuga á að losna úr.
Þá verður fangelsið áfangastað-
ur i þröngum hring sem hann er
stöðugt að ganga i, og kannski
eina skjólið. Það þarf að koma i
veg fyrir að slikur vitahringur
myndist, en hann gerir það allt of
oft. Og „betrunarvist” og „betr-
unarhús”, þetta er ónefni.”
Hildigunnur ólafsdóttir af-
brotafræðingur segir að það sé
ágæt aðferð til að skoða fangelsi,
að lita á það sem þjóðfélag i þjóð-

Steingrimur: „Ég er ekki mikill
fangelsunarmaöur”
hann áliti það númer eitt fyrir
hvern mann, að kynnast þvi að
vinna. Þangaö koma að visu
menn, sem varla teldust vinnu-
færir, en reynt er aö ota þeim i
eitthvað við þeirra hæfi.
Vistmenn á Litla-Hrauni steypa
aðallega gangstéttarhellur og eru
auk þess með alls konar steypu-
framleiðslu. Einnig setja þeir
Jón Bjarman: „Þaö veröur aö
reyna aö koma I veg fyrir aö
skaöinn veröi meiri en efni standa
til”
hitt er annað mál, að viö reynum
að fara inn á þá braut að skemma
þá sem minnst á meðan þeir eru
hérna.”
Jón Bjarman fangelsisprestur
tekur i sama streng og segir að
fangavist sé aldrei neinum til
góðs. Menn komi yfirleitt ekki
betri út, heldur valdi hún skaða.
„Það sem maður getur helst
Hildigunnur: „Þaö er oft
einangrunin sem ræöur úrsiitum
um áframhaldandi afbrotaferil”
félaginu, sem hafi sinar ákveðnu
reglur og verði til þess að menn
reyni að laga sig að sliku samfé-
lagi, þvi þeir hafi skipt um hlut-
verk. Það sem þeir voru úti i lif-
inu skipti engu máli á þessum
nýja stað. „Ef um er að.ræða
langvarandi dvöl, þá verður þetta
oft til þess, að menn festast i
þessu fangasamfélagi og hlut-