Helgarpósturinn - 07.03.1980, Blaðsíða 23

23
ELSKULEG SAMVINNA?
-Jie/narnásturinn Fösiuda9ur 7 mars 19so
Noröurlandaráö hefur oröiö
fyrir haröri gagnrýni ööru hvoru
allt frá þvi þaö var stofnaö áriö
1953. Þessi gagnrýni hefur aö
sjálfsögöu fariö hæst meöan hin
árlegu þing ráösins hafa staöið
yfir, og fyrst á eftir. Hiö 28. i röö-
inni, sem ná fer aö ljúka hér f
Reykjavlk veröur likiega engin
undantekning frá þvi.
Gagnrýnin hefur hin siöari ár
ekki minnst beinst aö hinu mikla
skriffinnskuapparati, sem mörg-
um þykir ráöiö vera oröiö.
Pappirsflóöið i kringum þaö er
gffurlegt, og mál geta þvælst ár-
um saman um ranghala kerfisins
án þess aö árangur náist. i þvi
sambandi má benda á, aö á miö-
vikudaginn var loks borin undir
atkvæöi tillaga um sameigin-
legan norrænan bókamarkaö,
sem var fyrst lögö fram áriö 1958.
Þessi gagnrýni á seinaganginn
er nvi einkum borin uppi af hinum
yngri þingfulltrúum. Arni
Gunnarsson sem á sæti á þinginu
fyrir Islands hönd, sagði við mig,
að þeir gagnrýni ekki sist þá stað-
reynd að Norðurlandaráð sé i
fjársvelti. 1 þvi sambandi er bent
á,. að fjárlög ráðsins nema sem
svarar einum þúsundasta af
samanlögðum fjárlögum allra
Norðurlandanna.
„Þetta hlýtur að há starfsemi
ráðsins mikið, enda er það svo, að
það fæst aldrei fé til að ljúka
nokkrum hlut — það er alltaf ver-
ið að byrja á einhverju en
framhaldið verður erfiðara af
þessum sökum”, sagði Árni.
Norðurlandaráö er lika gagn-
rýnt fyrir að vera samfélag
„jábræðra”. Eöa eins og fulltrúi
danska Framfaraflokksins, Leif
Glensgard sagði við mig:
„Það er ekki von á góðu, þegar
menn 'f'rá ysta vinstri kanti til
ysta hægri kants eiga að starfa
saman, án þess að mega tala um
pólitik.”. Út úr þvíkemur ekkert.
Þeir klappa hver öðrum A öxlina
og segja: „Elsku norræni
bróöir”.
Magnús Kjartansson fyrr-
verandi ráðherra vakti oft á sér
athygli fyrir svipaöa gagnrýni
þau tlu ár sem hann sat á þingum
Norðurlandaráðs.
„Þessar upphaflegu hugmyndir
um Norðurlandaráö hafa allar
orðið að vlkja fyrir elskulegri
samvinnu um minniháttar mál”,
sagði Magnús, þegar ég bað hann
að rifja upp það sem hann hafði
um málið aö segja á sinum tlma.
Hann benti á, að upphaflega
hafi Norðurlandaráð verið stofn-
að til að koma upp norrænu
hernaöarbandalagi og norrænni
efnahagssamvinnu.
„Svo gerðust þessi ósköp, að
þrjú Norðurlandanna gengu I
NATO . en tvö ekki, og þegar
Danmörk gekk I Efnahagsbanda-
lagið varð ennþá meiri klofning-
ur. Samt sem áður finnst mér
Norðurlandaráö sjálfsagt mál, og
ákaflega gagnlegt. En það vantar
risið og dirfist ekki að taka á
stóru sameiginlegu verkefnun-
um” sagði Magnús Kjartansson.
Eins og vænta mátti var for-
maöur finnsku sendinefndarinn-
ar, Elsi Hetemáki-Olander,
Samlingspartiet (samsvarar
Sjálfstæðisflokknum hér), ekki
sammála þessu. Finnar hafa þá
sérstööu, að þeir gengu siðastir I
Noröurlandaráð, og þá á þeirri
forsendu, að stórpólitiskum mál-
um yrði haldið utan við verksviö
þess.
„Norðurlandaráö er mjög
mikilvægt málþing fimm sjálf-
stæðra þjóöa, og ég held aö þið Is-
lendingar og við Finnar finnum
það sérstaklega vel hversu mikil-
vægt það er að tilheyra samein-
uðum Norðurlöndum. Ég állt, aö
samvinna I Norðurlandaráði
styrki okkur útáviö, t.d. gagnvart
Sameinuðu þjóðunum, og jafn-
framt gagnvart ýmsum utanað-
komandi áhrifum, bæði frá austri
og vestri. En varðandi þá gagn-
rýni á Norðurlandaráð, að það sé
pólitlskt máttlaust vil ég segja, að
frá upphafi höfum við sett það
skilyröi fyrir veru okkar I ráðinu,
að utanrikismál og varnarmál
séu ekki rædd, vegna þess, að
sllkar umræður mundu drekkja
hinum raunverulegum málum,
sem við eigum aö sinna og gera
ráðið að pólitisku leikhúsi”.
Sænski fulltrúinn Karl Erik
Háll frá Socialdemókratarna var
á svipaðri skoðun og Finninn
hvað varðar Norðurlandaráð sem
málþing.
„Ég Ilt svo á, að Norðurlanda-
ráð sé mikilvægt vegna þeirra
norrænu tengsla sem skapast I
starfi þess, en umfram allt vegna
starfsemi hinna ýmsu nefnda. En
ráðiöer stórt og þungt I vöfum, og
þingmennimir sem I þvl starfa fá
of lítinn tlma til að sinna verkefn-
um sinum. Þessvegna er mikil-
vægt að það öðlist sömu virðingu
og þjóðþingin hafa I hverju landi
fyrir sig, og þingmennirnir fái
meira svigrúm til að athafna sig.
Það væri til bóta, aö stjórnmála-
umræður einkenndu störf
Norðurlandaráös meira en nú
er”, sagði sænski fulltrúinn Karl
Erik HSll, og þarmað kominn á
aðra línu en Hetemáki-Olander.
Gagnrýnendur Norðurlanda-
ráðs hafa oft varpað þvi fram, að
þegar komi að hinum virkilega
stóru sameiginlegu hagsmuna-
málum Norðurlandanna, náist
ekki samkomulag. Þá er vana-
lega vísað til norræna efnahags-
bandalagsins, Nordek, og til-
rauna til að koma á tvfhliða sam-
komulagi milli Noregs og Svi-
þjóðar um sameiginlegan rekstur
á Volvo-verksmiðjunum. Minna
Titó hefur reynst dauðanum
harður viðureignar, eins og hann
reyndist Hitler og Stalin áður,
lifsneistinn treinist viku eftir viku
i 87 ára öldungnum, en löngu er
ljóst að endalokin geta ekki orðið
nema á einn veg. Þá rennur sú
stund upp sem Titó varði ellinni
til að búa land sitt undir, um ára-
bil hefur hann engu sinnt af slikri
kostgæfni og þvi að láta
Júgóslaviu eftir stjórnkerfi sem
stæðist fráfall hans.
Þegar heilsu Titós fór að hraka
að ráði fyrr I vetur, sögðu
gárungarnir I Belgrad, að eftir
hans dag væri ekki fleiri
Júgóslava að finna. Allt frá
striðsárunum hefur það verið
markmið Titós, að gera
frá þvi Krústjoff kom i fyrir-
bótarheimsóknina til Belgrad, er
ljóst að Sovétstjórnin hefur aldrei
sætt sig við að Júgóslövum skyldi
takast að brjótast undan valdi
hennar. Sovétmenn gera sér ljóst,
að vonlaust er fyrir þá að ná
árangri meðan Titós nýtur við.
En þeir hafa gert sér far um að
koma svo ár sinni fyrir borð, að
þeir eigi þess kost að skapa sér
tækifæri til Ihlutunar að honum
látnum. Hvað eftir annaö hefur
komist upp um sovéska njósnara
og undirróðursmenn I rööum
Kommúnistabandalags
Júgóslaviu. Jafnframt hefur
sovéska leyniþjónustan unniö
með Ustashi, fasistískri aðskiln-
aðarhreyfingu Króatíumanna,
ÞAÐ SEM V7Ð TEKUR AF TÍTÓ
Júgóslavlu að öflugu fjölþjóða-
riki, þar sem fornar erjur
þjóðflokkanna sem landið byggja
gera þá ekki lengur að leiksoppi
ágengra, utanaðkomandi afla.
Hann skirrðist ekki við að sllta
samvistum við konu sina, þegar
honum þótti hún gerast hliðholl
valdastreitumönnum úr hópi
landa sinna Serba og reyna að
misnota stöðu slna I þeirra þágu.
Júgóslavia skiptist I sex
sambandslýöveldi og tvö sjálf-
stjórnarsvæði, en alls byggir
landið fólk af 18 þjóðernum. Frá
þvi 1964 hefur Titó gengist fyrir
fjórum stjónarskrárbreytingum i
þvi aö skyni að búa sem tryggi-
legast um hnútana, svo fjand-
samleg öfl eigi þess ekki kost að
lima landið i sundur.
Hættan sem að Júgóslaviu
steðjar stafar frá Sovétrikjunum.
Þótt lengst af hafi verið slétt og
fellt milli rikjanna á yfirborðinu,
sem einkum hefur látið á sér bera
með tilræðum við júgóslavneska
sendiráðsmenn i öörum löndum.
1 janúar, um leið og Titó féllst á
að láta taka af sér fótinn, ákvað
hann að i veikindum sinum kæmi
til framkvæmda það samvirka
fyrirkomulag æðstu stjórnar rikis
og valdaflokks, sem hann var
búinn að ákveða að við tæki eftir
sinn dag og fyrst og fremst miðar
að þvi að varðveita einingu rikis-
ins. 1 forsætisnefndum rikis og
flokks sitja samanlagt 23 menn.
Þeir skiptast á sambandslýðveld-
in og sjálfstjórnarsvæðin. Enginn
má sitja I forsætisnefndunum
lengur en tvö fimm ára kjörtima-
bil. Forménnska i forsætisnefnd-
unum færist árlega milli fulltrúa
af mismunandi þjóðernum. Fram
til i mai i vor verður það Make-
dóniumaður, Lazar Kolisevski aö
nafni, sem tekur við forsetaemb-
ættinu við fráfall Titós. Þangað til
I október verður það Serbi frá
sjálfstjórnarsvæöinu Voivodinu,
Stevan Doronjski, sem verður
flokksformaður viö slíkar
aöstæður.
Þær vikur sem liönar eru siðan
Titó varð ófær um að gegna
stjórnarstörfum myndast i
forsætisnefndum óformlegur
forustuhópur sex eða sjö manna,
Ahrifamestur er talinn Króatinn
Vladimir Bakaric, sem er
formaður nefndar þeirrar sem
fjallar um öryggisráðstafanir,
bæöi af hálfu hers og lögreglu.
Með honum i innsta hringnum eru
núverandi og fyrrverandi
framkvæmdastjórar
Kommúnistabandalags
Júgóslavíu, eini hershöfðinginn
sem sæti á i forsætisnefndunum
og fyrrverandi utanrikisráð-
herra, sem er sérfróður um
alþjóöamál. Það styrkir stöðu
Bakaric i samvirka forystuhópn-
er talað um eldri mál, sem nú eru
fallin i skugga gleymskunnar.
Þar á ég við hugmyndir um sam-
eiginlegan norrænan flugvöll á
Salthólma milli Sjálands og Svi-
þjóðar, sem átti að tryggja yfir-
buröi Norðurlandanna i flugsam-
göngum i þessum heimshluta.
Hugmyndir um sameiginlega
norræna gámahöfn komst heldur
aldrei I framkvæmd vegna þess,
að ekki náðist samkomulag um
staðsetningu hennar, svo það er
enginn ný bóla, að „stóru málin”
fái ekki afgreiðslu Norðurlanda-
ráðs.
Og hvar er Norðurlandaráð,
þegar mál eins og Jan Mayen
málið kemur upp? „Það er mál
milli Islands og Noregs alveg eins
og Volvó-málið var milli Noregs
og Svlþjóðar”, sagði Kjell Magne
Bondevik, fulltrúi Kristilega
þjóðarflokksins norska við mig.
Hann var þó á þeirri skoðun, að
yfirstandandi þing skorti hinn
„skapandi áhuga” sem oft hefur
einkennt það, sem kannski sé
vegna þess, að það hefur ekkert
stórt mál til meðferðar. Hann
taldi, að i náinni framtið muni
ráðið taka til umræðu sameigin-
lega hagsmuni Noröurlandanna i
iönaðar- og orkumálum, og hann
sagðist ekki efast um, að olíumál
Norðmanna muni dragast inn i þá
umræðu.
Enda þótt ég hafi hér á undan
drepiö stuttlega á þá gagnrýni
sem Norðurlandaráð hefur orðið
fyrir er þvi ekki að neita, að það
hefur ýmislegt gott látiö af sér
leiða. En yfirleitt eru það ekki
mál, sem mikið ber á, og mörg
þeirra ná aldrei inn á siöur blað-
anna eða ljósvaka útvarps/sjón-
varps. Bara til aö nefna eitthvaö:
Menningarleg samskipti milli
landanna. Styrkir og lán til vis-
indamanna, listamanna og náms-
manna, ráðstefnur um allskonar
málefni, tengsl fjölmargra sam-
taka og félaga yfir landamæri og
höf. Að ekki sé talað um norrænar
menningar- og listamiðstöðvar,
sem komið hefur verið upp.
Við skulum llka gera okkur
grein fyrir þvi, að jafnvel þótt
Norðurlandaráð samþykki mál er
ekki þarmeð sagt, að þau séu þeg-
ar I staö komin i framkvæmd.
Ráðið er nefnilega aðeins ráðgef-
andi, en þjóðþing hvers lands
fyrir sig hefur framkvæmdavald-
ið. Ráðherranefndin var sett á
YFIRSÝN:
um, að enginn grunar hann um að
að sækjast eftir æðstu völdum
fyrir sig einan.
Veikindi Titós bar að höndum
einmitt um þær mundir sem
sovéski herinn réðst inn I
Afghanistan, og sú herferð jók
stórlega á spennuna I Júgóslaviu.
Af mörgum ástæöum telja
Júgóslavar innrásina i
Afghanistan sérstakt hættumerki
fyrir sig. Fyrst kemur það til að
baráttan um völdin eftir að Bres-
néff vikur eða deyr er bersýnilega
komin á það stig að athæfi Sovét-
stjórnarinnar er óútreiknanlegt.
Við þetta bætist að Sovétstjórnin
hefur I fyrsta skipti frá lokum
heimsstyrjaldarinnar siðari sent
sovétherinn til bardaga I landi
sem ekki tilheyrir þvi svæöi sem
talist hefur til sovéska heims-
veldisins frá þvi á ráðstefnunni i
Jalta. Þar á ofan er þetta fjöllótt
iand, torsótt til hernaðar og byggt
herskáu fólki vönu,
vopnaburði. Þessar hliðstæður
við júgóslavneskar aöstæður eru
þess valdandi, að Júgósiavar
treysta miðuren áður á fjalllendi
sitt, og viðbúnað til að verjast
þaðan með herútboði hvers vopn-
færs mannsbarns, að halda aftur
af sovétstjórninni.
Mestu munar þó, að með
innrásinni i Afghanistan hefur
sovétstjórninni tekist að ónýta, að
minnsta kosti I bili, samtök rikja
utan hernaðarbandalaga, sem
Titó hafði varið miklum tima og
kröftum til að gera aö skildi fyrir
Júgóslaviu. Sovétrikin hafa nú
hernumið eitt hinna óháðu rikja,
og sá sem þetta árið er formaður
bandalags þeirra, Fidel Castro
Kúbuforseti, er slíkur leppur
sovétstjórnarinnar að hann rétt-
laggimar á sínum tnna til að
auka samband Norðurlandaráðs
og þjóðþinganna og flýta fyrir
gangi mála. Reyndin hefur þó
veriö önnur, því nefndin hlóð
utaná sig slikri skriffinnsku, að
ýmsir telja hana vera orðna yfir-
gengiiega.
En öll þau mál sem tekin eru
fyrir og rædd á þingum Norður-
landaráðs eru ekki öll jafn áhuga-
vekjandi sem norræn mál. Af
málum, sem voru lögð fyrir yfir-
standandiþing, og ekki geta talist
sérlega áhugavekjandi, má
nefna: Sameiginlegar reglur
fyrir áhugahnefaleikamenn,
sameiginlegur staðall fyrir lása-
smiði og land jólasveinsins i
noröri. Þá var tveimur fyrstu
dögum þingsins varið til al-
mennra umræðna, þar sem
Sviarnir notuöu m.a. drjúgan
tima til að ræða kjarnorkumál
sin. En þaö mál er mikið hitamál I
Sviþjóð um þessar mundir, og
fyrir dyrum stendur þjóðarat-
kvæðagreiðsla um það. Og til að
kóróna allt saman mættu menn
svo illa til funda fyrstu dagana,
að þegar Olof Palme tók viö
fundarstjórn á miðvikudaginn
gerði hann nafnakall á tlu-
minútna fresti, þar til menn sáu
sitt óvænna og héldu sig að mestu
i salnum!
Flestir sem til þekkja eru sam-
mála um mikilvægi Norðurlanda-
ráðs. En menn greinir á um
starfsaðferðir og á hvað skuli
leggja mesta áherslu . Danski
Framfaraflokksmaðurinn greiddi
atkvæði gegn öllum áformum um
útgjöld úr vasa skattgreiöenda,
sem ekki komi skattpíndum
dönskum verkamönnum til góða.
Finnski fulltrúinn Hetemaki-
Olander telur helsta styrk ráðsins
vera, að það er sameiginlegt mál-
þing Norðurlandanna, sem ekki
hreyfir við viðkvæmum pólitisk-
um deiluefnum. ungu og róttæk-
ari fulltrúarnir vilja margir
hverjir að ráðið fjalli um pólitisk
málefni liðandi stundar. Allt er
þetta sjónarmið, sem ber að
virða, en gallinn viröist vera sá,
að óhemjumikill pólitiskur gagn-
kvæmur skilningur kemur i veg
fyrir að mál sem þessi séu rædd
til hlitar.
Eftir
Þorgrím
Gestsson
Eftir
Magnús
Tor fa
ólafss on
lætir innrásina i stað þess að mót-
mæla. Þar með er bandalag rikja
utan hernaðarbandalaga orðið
áhrifalaust með öllu og einskis
virði á alþjóðavettvangi.
Júgóslavar búast ekki við
sovéskri atlögu upp ú. þurru, en
þeir vita að einskis verður látið
ófreistað til að valda erfiðleikum i
sambúö mismunandi þjóöerna og
koma á laggirnar einhverri
fimmtu herdeild, sem komið geti
fram á réttri stundu I gervi
„sannra kommúnista” og „fram-
farasinnaðra afla” og pantað
sovéska innrás, eins og hliðstæð
fyrirbæri hafa þegar verið látin
gera i Tékkóslóvakiu og
Afghanistan.
Bulgaria gerir kröfur til
Makedónlu, einsaf sambands-
lýðveldum Júgóslaviu, og þær
voru enn einu sinni settar fram i
málgagni Kommúnstaflokks
Búlgariu um þær mundir sem
heilsu Tltós hrakaði sem mest.
Samtimis var Kulikoff marskálk-
ur, yfirmaður herja Varsjár-
bandalagsins, I heimsókn I
Búlgaríu, án þess að vitað væri
um nokkurt sérstakt tilefni. Loks
heimsótti Gromiko utanrikisráð-
herra Sovétrikjanna sömu
dagana Búkarest og ræddi við
Ceaucescu forseta Rúmeniu, sem
eftir mætti hefur leitast við að
fylgja fordæmi Titós og losa land
sitt undan sovéskri yfirdrottnun.
Sovétmenn hugsa sér til hreyf-
ings á Balkanskaga.