Helgarpósturinn - 07.03.1980, Blaðsíða 10

Helgarpósturinn - 07.03.1980, Blaðsíða 10
Karl Einarsson Dunganon, her- togi af Sankti Kildu, skáld og listamaöur lést I Danmörku f febrdar 1972. Samkvæmt erföa- skrá, sem hann geröi skömmu fyrir andlát sitt, arfleiddi hann islenska rikiö aö öllum sinum verkum, bæöi myndum og rituöu máli. Þar var einnig sett þaö skil- yröi, aö stofnaöur yröi sérstakur sjóöur, Dunganon Foundation, sem heföi þaö hlutverk aö varö- veita verkin og búa aö þeim. Þessi sjóöur hefur enn ekki veriö settur á laggirnar, og samkvæmt upplýsingum Knúts Hallssonar I menntamálaráöuneytinu stafar þaö af þvl, aö Dunganon lét ekki eftir sig neina peninga. Myndir Dunganons liölega 200 • aö tölu eru varöveittar if istasafni tslands, en bækur og handrit I Þjóöskjalasafninu. Björn Th. Björnsson listfræöingur hefur nú fengiö leyfi hjá yfirvöldum til aö standa aö útgáfu á verkum Dunganons, bæöi myndum og ljóöum, og hefur veriö óskaö eftir þvi, aö ef einhver ágóöi yröi af þessari útgáfu, rynni hann til Dunganon sjóösins. Aö sögn Björns hefur hann nú nýveriö fengiö þetta leyfi og er ekki enn farinn aö skipuieggja út- gáfu. Hann sagöi hins vegar aö þetta væri töluvert verk, þaö þyrfti aö velja mjög vei handritin, prentverkiö væri erfitt og einnig ætti hann eftir aö finna útgef- anda. Þá hefur dönsk kennslukona, Elisabeth Degn, sem á eitthvaö af myndum eftir Dunganon, haft þaö á oröi aö iáta þær I hendur islenska rikinu eftir sinn dag, eöa þegar Dunganon sjóöurinn veröur formlega stofnaöur. Þaö er eins meö Dunganon og aöra menn, sem fara ótroönar slóöir, aö um þá myndast alls kyns sögur og sagnir, sem gefa kannski ekki rétta mynd af per- sónunni. Helgarpósturinn hélt á fund tJlfs Hjörvar og baö hann aö. segja örlitiö af þessum manni, en Úlfur og kona hans Heiga, höföu mjög náiö samband viö Dungan- on, siöustu árin sem hannliföi I Kaupmannahöfn. Fr^mleg málverkasýn- ing 1961 og vissi ekki önnur deili á honum en þau, aö ég haföi lesiö smásögu Laxness, og heyrt af honum goösögur, þvl hann var þá þegar oröinn goösagnapersóna. Þetta bar þannig til, aö ég var boöinn á sýningu á verkum hans, sem haldin var I Bjarkarhliö viö Bústaöaveg, á heimili Hákonar Guömundssonar, sem þá var hæstaréttarritari, en þeir voru skyldir. Þarna voru sýndar á þriöja hundraö myndir og sýning- unni var þannig fyrirkomiö, aö myndirnar voru lagöar á gólfiö I stofunni og slöan voru fjárgötur á milli þeirra eftir gólfinu. Sýn- ingargestir, sem var fámennur hópur útvalinna gekk um og horföi niöur á myndimar. Þetta er eftirminnilegasta og frumleg- asta málverkasýning, sem ég hef komiö á. Kona Hákonar, ölöf frá Skiltustööum, veitti kaffi og spil- aöi á planó. Dunganon og ein- hverjir af gestunum sungu. Þetta var ógleymanleg stund.” — Hvernig kom hann þér fyrir sjdnir? „Þá sat fast I mér þessi falska mynd, sem haföi veriö gerö af honum, þannig aö ég hugsa aö ég hafi séö hann fyrir mér sem þann stóra charlatan, sem áhersla var lögð á að gera hann að. Allt i kringum hann var leikhús. Hann kunni ákaflega vel þá list aö gera allt aö leikhúsi, en þetta voru náttúrulega engin kynni. Hann var þá liölega sextugur og fullur af llfskrafti, meö glimt I auga, laglegur og kankvls. Eg get þó ekki lýst Dunganon ööruvísi en ég skynjaöi hann, en þaö getur fariö þannig meö mætustu læri- sveina meistara, aö eftir aö hann er allur, þá ber þeim ekki einu sinni saman um hvernig augu hans voru lit. A þessum árum var ég svo óskaplega skammt kominn á þroskabrautinni, aö ég held aö náin kynni heföu ekki getaö tekist. Slöan líöa tiu ár og þá er ég kominn til Kaupmannahafnar meö fjölskyldu, og var aö reyna aö komast aö niöurstööu um hvaö ég ætti aö veröa þegar ég væri orðinn stór. Þá hitti ég Dunganon ööru sinni og örlögin haga þvl „Ég hitti Dunganon fyrst er hann kom hingaö til Islands áriö er aö finna satnittu. 06 ““ Föstudagur 7. mars 1980 helgarpástl irinR þannig til, aö viö veröum ná- grannar á Friöriksbergi. Hann hélt strax aö hann myndi geta notaö mig til aö lesa yfir handrit sin á Islensku, ef vera kynni, aö þar væri bókstaf of eða van, sam- kvæmt Islenskum réttritunar- reglum. Þetta varö til þess, aö ég sat hjá honum dögum saman á Lykkesholms Allé. Ég pældi I gegnum handrit hans, og gat níi lltiö um bætt, en hann ýmist lá fyrir á dlvan, eöa gekk um gólf, og fylgdist meö, eöa las upp fyrir mig, þaö sem hann hélt aö mér væri hollt að vita og sagöi mér merkilegar sögur úr lifi slnu. Úr þessu þróaöist vinátta og hann fór aö veröa heimagangur hjá okkur Helgu.” versta falli, lifaö á þvi aö sýna túristum hallir feöra sinna, en hans hallir sukku meö Atlantis. Þaö er ekki hægt aö setja á hann neinn merkimiöa trúar- bragöa. Heimssýn hans var fyrst og fremst maglsk. En aö segja aö hann háfi veriö dulspekingur, astrólóg, guöspekingur, katólskur dulhyggjumaöur eöa „sex- magiker”, væri ekki rétt, og þó var hann líka eitthvað af þessu öllu á sinn frumlega hátt. „Asien begynder i Malmö” Ég held aö enginn af þeim sem þekktu hann sé þess umkominn aö gera I stuttu máli grein fyrir aö Svlar væru gjörsneyddir frum legum gáfum. Hann haföi geysi- lega foragt á öllu, sem var frá Asíu og átti aldrei nógu sterk orö til aö lysa þvl. Þetta tengdist m.a. andúö hans á rússnesku bylting- unni og hatri og fyrirlitningu á stjórnarfari austantjalds. Hann sagöi, aö Asiubúar væru hjarðir Mongóla og Tartara, múgurinn á lægsta stigi, en hann tók alltaf fram, „at Asien begynder i Malmö”. En I þessum ræöum slnum undanskyldi hann vitaskuld þau fornu menningarlki Aslu, sem enn voru ekki komin I klærnar á kommúnistum. Nú var ég af veikum mætti aö hrekja þessa skoðun hans á , LÍFSRE YNDUR OG DJÚPVITUR ÖLDUNGUR’ segir Úlfur Hjörvar um Karl Dunganon, hertoga af Sankti Kildu en örlög verka hans hafa verið til umfjöllunar i Helgarpóstinum undanfarið eftir Guðlaug Bergmundsson myndir: Friðþjófur „Hans hallir sukku...” — Hvernig var hann I viökynn- ingu? „Þarna kynntist ég manni, sem var allt annar en Dunganon goö- sagnanna og kjaftamasklnanna, llfsreyndum og djúpvitrum öld- ungi meö hlýtt hjarta. Ég held aö fáir menn hafi haft dýpri áhrif á mig af þeim, sem ég hef kynnst á ævinni, en einmitt hann. Þó er mér þaö enn I dag ráögáta hvernig samband okkar gat oröiö svona náiö. Viö vorum náttúrulega af sitt hvorri kynslóö, og af ólikum heimi, og llfsviöhorf okkar, aö ég ætlaöi, eins ólik og hugsast getur. Þó var ýmislegt, sem viö áttum sameiginlegt, og þá kannski fyrst og fremst eitt- hvaö I verömætamati beggja og foragt á smáborgaralegum siö- feröisnormum. Þegar ég segi, aö hann hafi veriö úr öörum heimi, á ég kannski fyrst og fremst við þaö, aö hann var haldinn nostalgíu.eftirsjá eftir heimi, sem var löngu liöinn undir lok. Hann var oft vanur aö segja i hálfkæringi, þó þaö byggi aö sjálfsögöu meiri alvara á bak viö en margir héldu, aö tvö stærstu ógæfuspor i sögu mannkynsins á seinni öldum væru stjórnarbylt- ingin I Frakklandi og löggjöf um almenna skólaskyldu, Honum fannst hann vera uppi á lágkúru- legum tlmum. Hann leit á sig sem aristókrat og var þaö, aöalsmaöur á vonar- völ og verr settur en margir aörir. Ýmsir aöalsmenn, sem hafa lent I þessari sömu aöstööu, hafa jú getaö gert sér á einhvern hátt mat úr eignum slnum, I llfsskoöunum hans, en hann fyrir- leit dramb, og orö eins og fram- þróun var eitur i hans beinum, og allt sem hann kallaöi „ydre virke”, öll athafnasemi, allt sem menn eru aö bjástra viö til aö ööl- ast efnalega velgengni, fannst honum fyrirlitlegt og fánýtt. En þessi athafnasemi stafar af skorti á innsæi og skilningi. Þaö hefur vafist fyrir ýmsum aö svara mörgum af þeim spurningum, sem hann varpaöi fram um þaö hvert þessi framþróun nútímans hefur leitt. Hann var mannvinur á sinn hátt, lagði gjaman útaf Pascal um gildi náungakærleikans. Hann vitnaöi llka I Goethe um þaö, aö maöur ætti alltaf aö umgangast hvern mann eins og hann væri dálitiö meira viröi en hann er i raun og veru, og eftir þessu fór hann I samskiptum sinum viö flesta menn. Dunganon gat veriö kaldhæöinn og stóryrtur, og þaö stafaði af þvi, aö honum, eins og öllum snilling- um, er lifsnauösyn aö koma sér upp einhverri brynju gagnvart skilningsvana umhverfi, til aö geta lifaö. Dunganon liföi aöeins fyrir list sina, og þaö er mergur- inn málsins. I henni var hann fullkomlega einlægur og má segja, aö hann svifist einskis hennar vegna. Hann haföi mikla andúö á öllum teorium I listum og sagöi, aö öll sönn listaverk fyrr og siöar, væru annaö hvort sköpuö af trú,kjarki, eöa meö galdri. Hann var llka svo stórbrotinn I fordómum sinum, aö þaö var hrein unun. Til dæmts má nefna þá bjargföstu sannfæringu hans, Svlum og nefndi þá t.d. Gustav Fröding, sem ég vissi aö átti upp á pallboröiö hjá Dunganon, ásamt Strindberg. En hann haföi skýr- ingar á reiöum höndum, þvi Fröding væri ættaöur af Skáni, og þar meö hálf danskur en Strind- berg væri hálfur Sami, en enginn þjóðflokkur utan Ibúar Sankti Kildu, var I eins miklum metum hjá honum og Samar. Hann haföi ástríöufulla ást á Sömum. Vissulega bar hann kala til margra manna, og sumir höföu til þess unniö. Ég held aö þaö hafi veriö líkt meö honum og Þór- bergi, aö argasta heimska fyrir honum var karakterheimska, og þaö má geta þess, aö hann átti idjótalista og i efsta sæti á þeim lista var maöur, sem mér finnst ekki ástæöa aö nefna. í ööru sæti var svo kona, sem haföi veriö komin sjö mánuöi á leiö án þess aö gera sér grein fyrir þvl, aö hún væri ófrlsk og I þriöja sæti var svo maöur, sem alls ekki átti heima á þessum lista og Dunganon heföi ábyggilega strikað út, ef hann heföi kynnst honum betur.” Hreysi verður höll — Hvernig bjó Dunganon þessi ár sem þú þekktir hann I Kaup- mannahöfn? „Ibúö hans á Lykkesholms Allé, var mjög sérkennilegur heimur. Þetta var þröng leigu- Ibúö I gömlu fjögurra hæöa sam- býlishúsi, gamaldags ibúö eins og þær gerast á gamla Friöriks- bergi. Aö koma þar aö degi til I fyrsta skipti var furöulegt, þvi þama bjó meistarinn viö sára fátækt oftast nær. Stofan var full

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.